Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 69 Bəzi iqtisadçılar tərəfindən aparılan tətbiqi araşdırmalar mone- tarizmin nəzəri çərçivəsini gücləndirmişdir. Məsələn, Friedman və Schwartzın 1963-də ABŞ iqtisadiyyatına aid 1867 və 1960 periodunu əhatə edən məlumatlarla apardıqları araşdırma nəticələri modern miqdar nəzəriyyəsinin bir çox iqtisadçı tərəfindən mənimsənməsinə səbəb olmuşdur. Monetarizmin həll təklifləri 1980 sonrası dönəmdə bir çox ölkədə tətbiq olunmuşdur. Ancaq, bəzi ölkə tətbiqatlarında inflyasiyaya qarşı monetarist tədbirlərin uğurlu olamaması monetariz- min tənqid edilməsinə səbəb olmuşdur. Đnflyasiya hadisəsi sadəcə monetar artışlarla açıqlana bilməz. Onun həlli də sadəcə iqtisadi böyüməyə bərabər pul emissiyaları ilə də mümkün deyildir. 146 7. Artan Faizlərin Səbəb Olduğu Məsrəf Təsirləri Đstehsal faktorlarından sərmayənin gəliri olan faiz, yığım sahib- lərinin gəlirini ortaya çıxararkən fond istifadəçilərinin də məsrəflərini ortaya çıxarmaqdadır. Bu iki fərqli kəsimin iqtisadi fəaliyyətlərindəki dəyişikliklər faiz həddi üzərində bəzi təsirlərə sahib olduğu kimi faiz hədlərindəki artım və azalışların da bu iki kəsimin iqtisadi fəaliyyətləri üzərində təsirləri vardır. Bir iqtisadiyyatdakı yığımların artım və azalışları, investisiya dəyişiklikləri, fərdlərin gələcəklə əlaqədar düşüncələri, pul səlahiyyətlilərinin tətbiq etdiyi siyasətlər, büdcə kəsirləri, iqtisadi konyektura kimi faktorların fond təklif və tələbi üzərindəki təsirləriylə faiz həddi müəyyən edilməkdədir. 147 146 Coşkun Can Aktan, “Monetarizm ve Rasyonel Beklentiler Teorisi” Politik Đktisat, 2000, http://members.nbci.com/anayasal_iktisat/monetarizm/aktan- monetarizm.htm, 27 Ağustos 2001. 147 Jeff Madura, a.g.e.,, p. 42. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 70 Şəkil: 4. Təxmini Faiz Həddinin Ortaya Çıxışı Şəkil-4-də borc verilə biləcək fond təklif və tələbinin ortaya çıxışı ilə bunların qovuşduğu yerdə təxmini faiz həddinin ortaya çıxışı göstərilməkdədir. TƏXMĐNĐ FAĐZ HƏDDĐ Xarici Bazarların Vəiyyəti Və Gözlənən Valyuta Hərəkətliliyi Xalqın Gəlir Səviyyəsi Fərdlərin Planladığı Borclanmalar Planlanan Böyümə Đş Həcmi Borclanma Đstəyi Gəlir Səviyyəsi Dövlət Xərcləri Xalqın Gəlir Səviyyəsi MB-ın Pul Siyasətləri Xarici Bazarların Vəziyyəti və Gözlənən Valyuta Hərəkətliliyi Đqtisadiyyatın Gələcək Dönəmdəki Vəziyyəti (böyümə, məşğulluq və inflyasiya) Xarici Tələb Xalqın Tələbi Firma Tələbi Dövlət Tələbi Xalq və Digərlərinin Yığımları Xarici Borc Verilə Bilən Fond Təklifi Borc Verilə bilən Fond Təklifi Borc Verilə Bilən Fond Tələbi Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 71 Faiz hədlərinin dəyişikliyi mal və pul bazarlarının eyni zamanlı olaraq tarazlığa gəldiyi IS/LM əyriləri vasitəsilə də analiz edilə bilər. Bunun üçün Branson, Fraga və Johnsonun (1986) apardığı kimi qısa (i) və uzun dönəm (I) faiz hədləri ilə bunlara bir az yavaş uyğunlaşan gəlir (y) səviyyəsinin istifadə olunduğu dinamik bir IS/LM model versiyası istifadə oluna bilər. Buna görə likid tələbində gözlənməyən tələb artışları qısa və uzun dönəm faiz hədlərini artırarkən dövlət xərclərindəki azalışlar və özəl sektor yığımlarındakı artımlar kimi mal bazarındakı yeniliklər də faiz hədlərini azaltmaqdadır. Bunu şəkil yardımıyla açıqlamaq üçün xərclərin qismən gəlirin bir funksiyası olduğu qəbul edilərək qısa və uzun dönəm faiz hədləri (I,i) ordinat oxunda, məcmu gəlir (y) və buna bağlı olaraq ortaya çıxan tələb (d) absis oxunda göstərilməkdədir. IS və LM əyrilərinin kəsiş- diyi nöqtədə (A nöqtəsi) istiqrarlı tarazlığı ortaya çıxaran I=i və d=y bərabərlikləri gerçəkləşməkdədir. Ancaq, gözlənməyən pul və maliyyə siyasətlərinin IS/LM əyriləri üzərində səbəb olduğu təsirə görə bu bərabərliklər dəyişməkdədir. Məsələn, daraltıcı pul siyasəti tətbiqatları və ya likid seçimindəki artımlar (şəkil-5 a hissəsi) LM əyrisini olduğu nöqtədən qısa və uzun müddətli faiz hədlərinin artdığı və gəlir səviyyəsinin düştüyü daha yuxarı nöqtələrə daşımaqdadır. Yenə geniş- lətici maliyyə siyasətləri tətbiqatları ilə (b hissəsi) investisiya xərclə- rindəki artımlar faiz hədlərini artırarkən istehsaldakı artışa bağlı olaraq gəlir səviyyəsi də artmaqdadır. Ancaq, uzun vədədə bu tarazlıqlar daha fərqli dəyişməkdədir. 148 148 William H. Branson, “High World Interest Rates: Shortage of Saving or Liquidity” Ed. By Peter B. Kenen, Francesco Papadia, Fabrizio Saccomanni, The International Monetary System, Cambridge University Press, 1994, pp. 113-115. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 72 Şəkil: 5. Daraltıcı Pul Siyasətləri ilə Genişlətici Maliyyə Siyasətlərinin IS/LM Əyrisi Üzərindəki Təsirləri Fond təklif və tələbini müəyyənləşdirən iqtisadi faktorlar eyni zamanda bazarda ortaya çıxan faiz həddinin təsirində qalmaqda- dırlar. Yəni ortaya çıxan faiz həddi; fond təklif və tələbi, investisi- yaların ümumi səviyyəsi, qiymət istiqrarı, fərdlərin ehtimalları, daxi- li və xarici borclanma v.b. iqtisadi fəaliyyətlərə təsir göstərməkdədir. Dəyişmələr səbəb nəticə əlaqəsi içində bir-birinə bağlıdır. Məsələn, fond təklif və tələbinə təsir edən faktorlar səbəbiylə yüksələn faiz hədləri, fond təklifini artırarkən fond tələbini azaltmaqda, investisiya məsrəflərini və buna bağlı olaraq işsizliyi artırmaqda, daxili və xarici borclanmanı çətinləşdirməkdə, qiymət istiqrarını pozaraq ehtimalları neqativləşdirməkdədir. 149 Faiz hədlərindəki dəyişikliklərin iqtisadi fəaliyyətlər və inflya- siya üzərindəki təsiri bir az gecikmə ilə baş verməkdədir. Çünkü fərdlər və firmaların faiz hədlərindəki dəyişikliklərə uyğunlaşmaları zaman almaqdadır. Faiz hədlərindəki dəyişikliklərin qiymətlər ümumi səviyyəsi və iqtisadi strukturuna təsiri bir neçə yoldan olmaqdadır. Bu təsit etmə mexanizması şəkil üzərində aşağıdakı kimigöstərilə bilər; 149 Keith Rankin, “Interest Rates and Inflation” January 29, 1999, http://www.ak.planet.gen.nz/~keithr/rf99InterestInflation.html, 04 Eylül 2001. Ib=ib Ib=ib Ia=ia Ia=ia LM’ LM I, i I, i A B A B IS IS’ IS LM 0 Yb Ya Y 0 Ya Yb Y (a) (b) Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|