Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 73 Şəkil: 6. Faiz hədlərindəki Dəyişikliklərin Đqtisadi Təsirləri Faiz hədlərindəki dəyişikliklər xalqın xərcləri, investisiya və yığım hərəkətləri, kredit miqdarları, qiymətli kağız dəyərləri, val- yuta məzənnələri və bütün bunlara bağlı olaraq məcmu tələbə təsir göstərməkdədir. Faiz hədlərinin məzənnələr vasitəsilə idxal malı qiymətləri və inflyasiya ehtimallarını artırması iqtisadiyyatda qiy- mətləri artırmaqdadır. Pul siyasətlərinin də təsirli olduğu bu fərqli yolların müəyyən edilməsində diqqətə alınması gərəkli olan, bu mexanizmaların tamamilə mexaniki olaraq işləmədikləri və dəyiş- mələrdən təsirlənmələridir. Faiz həddinın inflyasiya və tələb artışı ilə olan neqativ əlaqəsini real həyatda da görmək mümkündür. Belə ki, ABŞ-da 1980-lardakı inflyasiya artışını əngəlləmək üçün artı- rılan faiz hədləri tələb məhdudlaşmasına və inflyasiyada düşüşə səbəb olarkən, 1994-dəki daha az faiz hədləri isə tələb və inflya- siya artışında bir az oynamalara səbəb olmuşdur. Ancaq, faiz həd- lərindəki azalmalar 1990-larda olduğu kimi böyümə tempində daha böyük artışlara səbəb olmuşdur. Đqtisadiyyatdakı dönəmlik dəyiş- mələrə və inflyasiya basqılarına qarşılıq pul siyasətlərinin da məcmu tələb və inflyasiya üzərində güclü təsirləri olmaqdadır. 150 150 The Transmission of Monetary Policy to the Economy, http://www.rba.govau/MonetaryPolicy/about_monetary_policy.html, 25 Ağustos 2001. Faiz Həddləri Đqtisadi Fəaliyyətlər Qiymətlər Ümumi Səviyyəsi Valyuta Məzənnələri Qiymət Ehtimalları Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 74 Đqtisadiyyatda tətbiq olunan pul siyasətləri nəticəsi pul miqdarındakı artışların likid təsiri ilə qiymətləri və faizləri azaltacağı (Keynes təsiri) irəli sürülərkən qiymət təsiri ilə də qiymətləri və faiz hədlərini yüksəltəcəyi gözlənməkdədir. Əlavə olaraq, gəlir artışı ilə faiz hədlərinə təsir göstərməkdədir. Nəhayət, inflyasionist ehtimal (Fisher) təsiri ilə inflyasionist ehtimal qədər faiz hədləri artmaq- dadır. Buna görə tətbiq olunan pul siyasətləri nəticəsi artan pul miqdarı, iqtisadiyyatın içində olduğu hala görə iqtisadiyyat üzərində fərqli təsirləri olan mövcud faiz hədlərini artıra biləcəyi kimi azalta da bilməkdədir. 151 Real həyatda faiz hədlərinin başlıca siyasət vasitəsi olaraq istifadəsi bəzi inflyasiya hədəfləmələri ilə baş verməkdədir. Başqa bir sözlə, siyasət qurucuları açıq və ya qapalı bir inflyasiya hədəf- ləməsi və bu hədəfləməyə əlverişli olaraq faiz hədlərində dəyişik- liklər etməkdədirlər. Đnflyasiya hədəfləməsi Yeni Zellandiya, Kana- da, Đngiltərə, Đsveç, Finlandiya, Avstraliya və Đspanya kimi inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən istifadə olunmaqdadır. Əsas olaraq bəlli bir inflyasiya hədəfinə varmaq üçün bir çox alətdən istifadə edilə bilər- kən tətbiqatda qısa dönəm faiz həddi başlıca vasitə olaraq istifadə olunmaqdadır. Bu səbəblə inflyasiya hədəfləməsinin ən ümumi göstəricisi, açıq və ya qapalı belə bir hədəfə varmaq üçün uyğun bir faiz həddinin ortaya çıxarılmasından ibarətdir. 152 Analitik səviyyədə siyasi bir alət olaraq nominal faiz həd- lərinin istifadəsi, qiymətlər ümumi səviyyəsi üzərindəki təsiri ilə əlaqədar tərəddüdləri artırmaqdadır. Nominal faiz həddi hədəflə- məsi, qiymətlərin elastik olduğu sistemdə qiymət qeyri müəyyən- liyinə (Sargent və Wallece) səbəb olarkən qiymətlərin yapışqan olduğu hallarda inflyasiyaya (Calvo) səbəb olmaqdadır. Bu qeyri müəyyənlik problemindən qaçmaq üçün MB təbii işsizlik həddi ilə uyğun inflyasiya hədəfləməsi (Taylor Qaydası) aparmaqdadır. Taylor Qaydasına görə MB öncəliklə hədəflənən inflyasiya həddi ilə uyğun uzun dönəm faiz hədlərini müəyyən etməlidir. Buna görə gözlənən inflyasiya həddi hədəflənən həddin üzərinə çıxdığında, MB 151 Merih Paya, a.g.e., s. 289. 152 Carlos Végh, “Monetary Policy, Interest Rate Rules, and Inflation Targeting: Some Basic Equivalences” Documentos de Trabajo Del Banco Central No: 32, April, 1998, http://www.bcentral.cl/Edudios/DTBC/32/dtbc32a.pdf, 10 Ağustos 2001. Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 75 nominal faiz həddini uzun dönəm hədəf səviyyəsinin üzərinə çıxarmaqdadır. Nominal faiz hədlərindəki artım nəhayət, tələbə təsir göstərən real faiz hədlərini da artırmaqdadır. Real faiz hədlərindəki artışların istehlak xərclərinə təsiri iqtisadiyyat baxımındandan faydalı olacağı ehtimal edilməkdədir. Çünkü istehlakçılar bu günkü istehlaklarını azaltaraq yığımlarını artıra bilsələr gələcəkdə daha artıq xərcləmə imkanı əldə edəcəklər. Beləcə, nominal faiz hədlə- rinin artırılmasıyla MB tələbi azaltaraq inflyasiyanı məhdudlaş- dırmaqdadır. Pul siyasətlərinin tətbiqində Taylor Qaydasınana riayət edilməsinin yaxşı tərəfi, MB-nın gözlənən inflyasiyanın qaynağının keçici təklif-tələb və ya mali bazar şoklarından qaynaqlanıb qaynaqlanmadığını bilməsinə ehtiyac qalmamasıdır. 153 Sərmayə bazarlarının inkişaf etdiyi günümüz dünyasında həya- ta keçirilən derequlasiya (deregulation) və requlasiya (regulation) fəaliyyətləriylə liberalizasiya tətbiqatlarına keçilməsi, faiz həddində alt və üst sərhədlərinin qaldırılmasına səbəb olmuşdur. Đqtisadi istiqrarın təmini məqsədilə tərk edilməyən bu tətbiqatlarda faiz həddi ilə əlaqədar məhdudlaşdırmaların qaldırılması bəzi problemləri bərabə- rində gətirməkdədir. Faiz hədlərindəki artım yuxarıda bəhs edildiyi kimi bir çox iqtisadi istiqrarsızlıqlara səbəb ola bilərkən, faizlərdəki düşüşlər də bəzi yönlərdən iqtisadiyyata zərər verməkdədir. Belə ki; 1- Aşağı faiz həddi cari istehlakı artıraraq yığımları azaltmaqdadır. 2- Potensial kredit qaynaqları nisbi olaraq daha artıq gəlir əldə edilə biləcək mali varlıqlara (bank əmanət hesabları kimi) getməkdənsə, cüzi gəlirili birbaşa investisiyalara yönələ bilər. 3-Fond istifadəçiləri cüzi faizli fond istifadə edə bilmə imkanına sahib olduqları üçün istədikləri bütün fondları sərmayə əsaslı layihələrə yönəldəcəklər. 4- Əmanət kredit faiz hədlərinin az olması istehsalda sərmayə əsaslı metodları təşviq etdiyi üçün ixtisaslaşmamış əmək gücünü artırmaqda, borc-alacaq əlaqələrində alacaqlılara görə borcluların gəlirini çoxalt- maqdadır. Bu iki faktor da gəlir bölüşümündə ədaləti pozmaqdadır. 154 153 Betty C. Daniel, “Fiscal Policy and Inflation” Federal Reserve Bank of San Francisco July 13, 2001, http://www.frbsf.org /publications/economics/ letter/2001/el2001-20.html, 06 Eylül 2001. 154 Maxwell J. Fry, Money, Interest , and Banking in Economic Development, p. 450. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 76 8. Büdcə Kəsirləri-Đnflyasiya Əlaqəsi və Real Faiz hədlərinə Təsiri Dövlətin gəlir qaynaqlarından daha artıq xərcləməsi dövlət gəlir-xərc tarazlığını pozaraq “büdcə kəsirlərinin” ortaya çıxmasına səbəb olmaqdadır. Büdcə kəsirlərindəki artışın iqtisadiyyat üzərin- dəki təsirləri bəzi iqtisadçılara görə önəmli ikən, Rikardiyan bəra- bərlik nəzəriyyəsində olduğu kimi bəzi iqtisadçılara görə də önəm- sizdir. Ancaq, daha əvvəl də vurğulandığı kimi aparılan bir çox təd- qiqatlarda büdcə kəsirlərinin iqtisadi fəaliyyətlər üzərində təsirli olduğu sezilmişdir. Berheim 1987, Corbo və Schmidt-Hebbel 1991, Haque və Montiel 1989, Hayashi 1985, Flavin 1981, Campbell və Mankiw 1989 kimi müxtəlif araşdırmaçılar tərəfindən aparılan bir çox tətbiqi araşdırmalarda büdcə kəsirlərindəki artışların özəl sektor qaynaqları və iqtisadi əlaqələrə təsir göstərdiyi ortaya çıxmışdır. 155 Büdcə kəsirlərinin iqtisadiyyat üzərindəki başlıca təsirləri; Kəsirlər özəl sektor investisiyalarını azaltır: Büdcə kəsirləri- nin maliyyələşdirilməsi xalqa sadə veksel və istiqraz sataraq borc- lanma yoluyla həyata keçirildiyində özəl sektor yığımları dövlət sek- toruna keçdiyindən məşğulluq və yaşayış standartlarını artırıcı imkanlar azalmaqdadır. Kəsirlər yerli pulun dəyərini artırır və faiz hədlərini yüksəltir: Dövlət, kəsiri ortadan qaldırmaq üçün daxili bazarlardan borclana biləcəyi kimi xarici bazarlardan da borclana bilər. Kəsirlərin olduğu dönəmlərdə ölkədəki faiz hədlərinin artırılması xarici investorları təşviq edəcəyindən kəsirlərin ortadan qaldırılması mümkün olmaq- dadır. Ancaq, bunun iqtisadiyyat üzərindəki birbaşa təsiri aşağıdakı kimidir; a) Toxunma Təsiri: Faiz hədlərinin yüksək olması, özəl sektorun investisiya xərcləri yerinə ev, avtomobil kimi faizə həssas istehlak xərclərinin artmasına səbəb olmaqdadır. Bu da işsizliyi artırmaqda, milli gəlir səviyyəsini azaltmaqdadır. 155 Paul R. Masson, Tamim Bayoumi, and Hossein Samiei, “International Evidence on the Determinants of Private Saving” The World Bank Economic Review, Vol. 12, No. 3, 1998, p.484. Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|