Microsoft Word Design Cihan doc

Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi                         Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov  
arasındakı münasibət və Azərbaycan                                           
 
61 
John Gurley və Edward Shaw (1960-1972-3) hələ keçərli olan 
və  istifadə  olunan  daxili  və  xarici  pul  sinifləndirməsini  aparmışlar. 
Qarşılığında  özəl  sektor  öhdəliklərinin  olduğu  pul  daxili  pul  (inside 
money) olub bunun nominal və real dəyərindəki dəyişikliklər özəl sek-
tor  sərvətində  bir  fərqliliyə  səbəb  olmamaqdadır.  Fərdlərin  varlıqla-
rındakı  dəyişiklik  ancaq  bəlli  bir  öhdəlik  artışıyla  baş  verməkdədir. 
Qarşılığında özəl sektor öhdəliyi  olmayan,  öhdəliklərini  yerinə  yetir-
mək  üçün  dövlətin  bazara sürdüyü  pul  xarici  puldur.  Xarici  puldakı 
(outside  money)  dəyişiklik  özəl sektor öhdəliyini  dəyişdirmədən  sər-
vət  artışlarına  səbəb  olmaqdadır.  Xarici  pul  özəl  sektor  investisiya-
larını  maliyyələşdirmədə  yararlı  deyildir.  Əgər  tədavüldəki  pul  əsas 
çoxluqla xarici pul olarsa, banklar dövlət istiqrazı tutaraq özəl sektora 
kredit verə bilməzlər. Xarici pulun bu təsiri səbəbiylə pulun dəyərin-
dəki  düşüş  (inflyasiya)  real  pul  tələbini  azaltarkən  eyni  zamanda 
faydalı investisiyaları maliyyələşdirəcək fondları azaltmış olmaqdadır. 
Çünkü dövlətin borclanma səbəbiylə yüksək faizli istiqraz ixracı özəl 
sektor  qaynaqlarını  çəkməkdədir.  Dolayılı  olaraq  Tobinin  varmış 
olduğu nəticəyə görə, daxili pulun yerini xarici pulun alması və xalqın 
potfellərini  inflyasiyadan  qorumaq  istəməsi  səbəbiylə    inflyasiya  və 
iqtisadi böyümə arasındakı əlaqə tərs yöndə inkişaf etməkdədir.
130
 
 
Tobinin  modelində  pulun  rolunun  həqiqi  mənada  nə  olduğu 
bir az qeyri  müəyyən qalmaqdadır. Pulun təsiri tam  olaraq nədir və 
pul  nə  üçün  əldə  tutulmaqdadır?  Pul  real  həyatda  bir  çox  yararlı 
iqtisadi məqsədlərə xidmət edərkən bu analizdə təsirsiz olmaqdadır. 
Hətta Levhari və Patinkin (1968) “iqtisadiyyata soxulan pul, gəlirləri 
və buna bağlı olaraq fərd başına istehsal və istehlakı azaltacaqsa nə 
üçün iqtisadiyyata daxil edilməlidir? Pulun iqtisadiyyata yararlı yönü 
hansıdır?”  deyə  bu  mövzudakı  yetərsizliyi  dilə  gətirmişlər.  Əlavə 
olaraq  Tobin  modelində  daha  artıq  inflyasiya  həddinin  daha  artıq 
sərmayə/hasilat  həddinə  səbəb  olduğu  söylənmişdir.  Bunu  analiz 
etmək üçün ölkələr arasında inflyasiya və gəlir yönüylə bir qarşılaş-
dırma  aparıla  bilər.  Əgər  Tobinin  göstərdiyi  kimi  bu  təsir  əhəmiy-
yətli isə ortalama inflyasiya həddi ilə fərd başına gəlir və ya sərmayə 
rezervi arasında müsbət bir korelasiyanın olması lazımdır. Fərd başı-
na  gəlir  səviyyəsi  başlanğıcda  bərabər  olan  iki  ölkədən  inflyasiyası 
yüksək ölkənin  daha artıq  gəlir əldə etmək üçün daha sürətli böyü-
                                                 
130
   Maxwell J. Fry, Money, Interest, and Banking in Economic Devolopment, pp. 
16-17. 
Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov                         Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi 
arasındakı münasibət və Azərbaycan 
                                         
 
 
62 
məsi lazımdır. Ancaq, McCandles və Weber (1995) tərəfindən aparı-
lan  araşdırmada  olduğu  kimi  bir  çox  tətbiqi  çalışmada  ölkələr  arası 
ortalama  böyümə  həddi  ilə  ən  azı  orta  və  yüksək  inflyasiya  həddi 
(Barro  1996)  arasında  neqativ  əlaqənin  olduğu  görülmüşdür.  Əgər 
Tobin  təsiri  keçərli  olsaydı  inflyasiyadakı  artım  nağd  pulu  fiziki 
sərmayə və investisiyalara doğru yönəltərək iqtisadi böyüməni təmin 
edərdi.
131
 
 
Qısaca,  James  Tobinin  portfel  seçmə  nəzəriyyəsinə  görə 
insanların  müxtəlif  varlıqlar  arasından  risk  və  gəlir  olaraq  optimal 
olanı  seçmə  imkanları  vardır.  Fərdlər  lazımi  hesablamalarla  özləri 
üçün ən uyğun olan portfel strukturunu həyata keçirə bilərlər. Bunun 
üçün mövcud inflyasiya həddinin, nominal faiz həddinin və bu ikisi-
nin  müəyyən  edəcəyi  real  faiz  həddinin  bilinməsi  lazımdır.  Çünkü 
bunun  sayəsində  insanlar  əllərindəki  nağd  pulun  nə  qədər  dəyər 
itirəcəyini,  kapital  qoyduqları  varlıqların  alternativ  məsrəflərini, 
müxtəlif  varlıqlardan  əldə  edəcəkləri  gəlirilərin  real  dəyərini  bilmə 
imkanları  olacaqdır.  Əlavə  olaraq  mali  hərəkətliliyin  artdığı  günü-
müz  dünyasında  ölkələr  arası  investisiya  imkanlarından  faydalan-
maq,  sahib  olduğu  portfelini  genişlətmək  istəyən  fərdlər  üçün  də 
gəlir qarşılaşdırması baxımından real faiz həddi önəmli olmaqdadır. 
 
5. Don Patinkinin Real Balanslar Təsiri 
 
Klassik iqtisadiyyatın təməllərini ortaya çıxaran Say Qanununa 
görə  mal  bazarındakı  məcmu  təklif  və  tələb  miqdarı  bir-birinə 
bərabərdir.  Qeyri  müəyyənliyin  olmadığı,  qiymət  və  maaşların  tam 
elastik  olduğu  bu  tip  bazarlarda  (auction  markets)  təklif  və  tələb 
strukturu  nəzəri  olaraq  bir-birinə  bərabər  olmaqdadır.  Bazarların 
tarazlıqda  olduğu  bu  sistemdə  pul  siyasətlərindəki  dəyişikliyin  mal 
bazarları üzərində bir təsiri yoxdur. Çünkü pul miqdarındakı dəyişiklik 
qiymətlər  ümumi  səviyyəsinə  təsir  edərkən  nisbi  qiymətlər  və  real 
dəyişgənlər  üzərində  təsirli  olmamaqdadır.  Klassik  düşüncəyə  görə 
ancaq  nisbi  qiymətlərdə  bir  dəyişiklik  olarsa  pul  siyasətlərinin  mal 
bazarı üzərində təsirli olduğu söylənə bilər.
132
 
                                                 
131
   Carl E. Walsh, a.g.e., p. 48. 
132
   Paul  Davidson,  “Krugman,  Cui,  Jbod  and  Logical  Inconsistencies”  February  25, 
1999, , http://csf.colorado.edu/forums/pkt/feb99/0324.htm, 30 Ağustos 2001. 

---