Microsoft Word Avropa v? Amerika olk?l?ri tarixcavablar Benovse doc
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsrin əvvəllərində ABŞ-ın nüfuzu Karib dənizi hövzəsi ölkələrində genişləndi. ABŞ hökuməti bu ölkələrin iqtisadi, siyasi və hərbi inkişafı üçün onlara kreditlər ayırdı. ABŞ-ın bu siyasəti “dollar diplomatiyası” adını aldı. XX ərin əvvəllərində maliyyə və diplomatik yardımlar hesabına Yaponiyanın Uzaq Şərqdə fəallığı artdı. 1904-cü ildə Yaponiya Rusiya ilə müharibəyə başladı. Müharibədə rus hərbi-dəniz donanması darmadağın edildi və Rusiya acınacaqlı məğlubiyyətə uğradı.
Rusiyanın məğlubiyyətinin əsas səbəbləri çarizmin çürüklüyündə, iqtisadi, siyasi, hərbi, diplomatik və mənəvi cəhətdən müharibəyə hazır olmamasında idi. Rusiya 1905-ci ildə ABŞ-ın Portsmut şəhərində Yaponiya ilə sülh müqaviləsi imzalamağa məcbur oldu. Müqavilənin şərtlərinə görə, Rusiya Lyaodun yarımadasını, Port-Arturu, Cənubi Mancuriya dəmiryolunu, onunla birlikdə bütün Cənubi Mancuriyanı, Saxalin adasının cənub hissəsini Yaponiyaya verdi və Koreyada Yaponiyanın üstün nüfuzunu qəbul etdi. Beləliklə, Uzaq Şərqdə Rusiyanın nüfuzu xeyli aşağı düşdü. XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq münasibətlərdə mühüm yer tutan məsələlərdən biri də Mərakeş böhranıdır. Afrikanın bölüşdürülməsi nəticəsində Fransa Mərakeşin qərb hissələrinə sahib oldu. Fransa-İtaliya danışıqları nəticəsində Cəbəllütariq boğazı İspaniyaya, Mərakeşin qalan hissəsi isə Fransaya verilməli idi. Almaniya Mərakeşin müstəqilliyini qorumaq adı ilə 1905-ci il martın 31-də Mərakeşin Tancer limanına gəmilərini göndərdi, II Vilhelm Mərakeşin müstəqil olduğunu bildirdi. Mərakeş məsələsinə dair beynəlxalq konfrans 1906-cı ilin əvvəllərində İspaniyanın Alxesiras (Əl-xəsiras) şəhərində keçirildi. Konfransda Almaniyanın iddiaları rədd olundu. Mərakeşin polis orqanlarının yaradılması Fransa və İspaniyaya tapşırıldı. Mərakeş boğazlarına nəzarət Fransa, İngiltərə, Almaniya və İspaniyanın təsiri altına düşdü. Lakin Almaniya bu nəticələrdən razı qalmadı.
41. I Dünya müharibəsinin siyasi nəticələri 1918-ci il noyabrın 11-də Kompeyn barışığının imzalanması ilə 34 ölkənin iştirak etdiyi Birinci Dünya Müharibəsi başa çatdı. Bu müharibədə 10 mln. nəfər öldürüldü, 20 mln. nəfər yaralandı. Müharibə külli miqdarda xərclərə səbəb oldu. Müharibə nəticəsində dünyanın siyasi xəritəsində ciddi dəyişikliklər baş verdi. Avstriya-Macarıstan, Osmanlı, Rusiya imperiyaları dağıdıldı və yeni müstəqil dövlətlər meydana gəldi. Müharibə bütün dövlətlərin iqtisadiyyatına dərin təsir göstərdi, onların iqtisadi və siyasi cəhətdən qeyri-bərabər inkişafını sürətləndirdi. Müharibə bir sıra ölkələrin iqtisadiyyatını dağıdaraq 10 illərlə geri saldı, digər ölkələrin isə yüksək inkişafına və varlanmasına şərait yaratdı. Sənayecə inkişaf etmiş bütün dövlətlər fəal hərbi əməliyyatlarda iştirak edirdilər. Əmək qabiliyyətli əhali iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində çalışırdı. Avropa və Yaxın Şərq ölkələrinin əksəriyyətinin xalqlarının əməyi məhv edildi. Müharibə bütün döyüşən dövlətlərin iqtisadiyyatına böyük maddi ziyan vurdu. Müharibə nəticəsində 2 dövlət – ABŞ və Yaponiya varlandı. 1914-cü ilə qədər dünya bankirləri hesab olunan və maliyyə zəncirini öz əllərində saxlayan İngiltərə, Fransa və Almaniya müharibə illərində xarici kapitallarının xeyli hissəsini itirdilər. Müharibə başlanana qədər Avropa dövlətlərinə borclu olan ABŞ müharibənin gedişində İngiltərə, Fransa, İtaliya və digər Avropa dövlətlərinə külli miqdarda borc verərək dünyanın maliyyə mərkəzinə çevrildi. Dünya
müharibəsi müstəmləkə və yarımmüstəmləkə dövlətlərinin iqtisadiyyatında mühüm dəyişikliklər etdi. Müharibə ehtiyaclarının ödənilməsinə xidmət edən Avropa dövlətlərinin müstəmləkələrə və yarımmüstəmləkələrə sənaye malları ixrac etməsi xeyli azaldı. Bunun əvəzində metropoliyalar öz hərbi qüdrətlərinin artırılması üçün müstəmləkə və yarımmüstəmləkələrdə emal və yüngül sənaye sahələrinin qurulmasına şərait yaratdılar. Fabrik və zavodların tikilməsi müstəmləkə və yarımmüstəmləkələrdə kapitalizmin inkişafına təkan verdi. Bu ərazilərdə millətin formalaşması prosesi bir sıra yerlərdə milli-azadlıq hərəkatı başlandı.
Antanta dövlətləri qələbə çaldıqdan sonra müharibədən sonrakı dünyanın taleyini müəyyənləşdirmək məqsədilə sülh konfransı çağırmaq qərarına gəldilər. Uzun diplomatik mübahisələrdən sonra konfransın Parisdə çağırılması barədə razılıq əldə edildi. Almaniya və digər məğlub dövlətlərlə sülh müqaviləsinin hazırlanması üçün 1919-cu il yanvarın 18-də Parisdə Versal sarayında sülh konfransı açıldı. 27 dövlətin iştirak etdiyi konfrans Fransanın baş naziri Klemanso, Böyük Britaniyanın baş naziri Lloyd Corc və ABŞ prezidenti Vudro Vilson tərəfindən idarə olunurdu. Rəsmi nümayəndə heyətləri 4 kateqoriyaya bölünmüşdü: 1.
Bu dövlətlər konfransın bütün iclaslarında və komissiyalarda iştirak edirdilər. Onlar ümumi xarakterli maraqlara malik idilər. 2.
Britaniya dominianları, Hindistan, Rumıniya, Portuqaliya, Serbiya, Çexoslovakiya, Yunanıstan və s. Bu dövlətlər yalnız onlara aid olan məsələlər müzakirə edilən iclaslarda iştirak etmək hüququna malik idilər. 3.
Ekvador və Uruqvay. Onlar da özlərinə aid məsələlər müzakirə ediləcəyi iclaslarda iştirak edə bilərdilər. 4.
ediləndə ya yazılı, ya da şifahi çıxış edə bilərdilər. Paris sülh konfransının başlıca məqsədi Almaniya və onun müttəfiqləri ilə sülh müqaviləsi bağlamaq idi. Konfransda qalib dövlətlər arasında dünyanı bölmək uğrunda ziddiyyətlər üzə çıxırdı. ABŞ dünya ağalığına, mənəvi rəhbərliyə can atırdı. O, Almaniya və Türkiyədən alınmış ərazilərin yaradılması nəzərdə tutulan Millətlər Cəmiyyətinin nəzarəti altına verilməsini tələb edirdi. ABŞ Millətlər Cəmiyyətini özünə tabe etməyə ümid bəsləyirdi.
1919-cu il iyunun 28-də Sarayevo qətlinin il dönümündə Parisdə Versal sarayında Almaniya ilə sülh müqaviləsi imzalandı. Müqaviləyə görə, Almaniya və Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|