Microsoft Word Afaq dissertasiya isi docx

40 

 

 

Yüksək  keyfiyyətli  ekspert  sistemlərinın  yaradılması  müxtəlif  biliklərdən  istifadə 

etmək  tələbi  qoyur.  Bunların  sistemində  “Freym”  anlayışı  1978  –  ci  ildə  amerikan 

alimi Marvin Minsk tərəfindən daxil edilmişdir. Freym dili müxtəlif səviyyəli hüquqi 

konstruksiyaları maddiləşdirmək üçün ideal vasitədir. 

Freym  –  informasiya  yerləşdirən  oyuqdur.  Freymlərdə  informasiyanın  qəbulu  və 

emalı  prosesləri  baş  verir.  Hər  bir  freym  bir  konseptual  obyekti  təsvir  edir.  Bu 

obyektə aid olan faktlar, xassələr freymin struktur elementi olan slotlarda əks olunur. 

Məsələn:  “otaq”  freymin  slotları  bu  otağın  “eni”,  “uzunluğu”,  “hündürlüyü”, 

“pəncərələr”,  “qapı”,  “döşəmə”  və  s.  aid  ola  bilər.  Slotlar  bir  növ  bu  obyektlərin 

parametrlərini əks etdirir. 

 

2.2 Ekspert sistemlərinin  işlənilməsinin  instrumental vasitələri və işlənilmə 

mərhələləri 

Ekspert sistemlərinin  işlənilməsinin  instrumental vasitələri aşağıdakılardır: 

-Proqramlaşdırma dilləri 

-Bilik mühəndisliyi dilləri 

-Ekspert sistemlərinin işlənilməsinin avtomatlaşdırılması vasitələri 

-Ekspert sistemlərinin örtükləri  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ekspert sistemlərinin  işlənilməsinin  instrumental 

vasitələri

 

Proqramlaşdırma dilləri

 

Bilik mühəndisliyi dilləri

 

Ekspert sistemlərinin işlənilməsinin     

avtomatlaşdırılması vasitələri 

 

Ekspert sistemlərinin örtükləri

 

---

41 

 

 

Şə

kil 2.Ekspert sistemlərinin  işlənilməsinin  instrumental vasitələri 

Proqramlaşdırma  dilləri.Yüksək  səviyyəli  dillər  təcrübəli  proqramçının  ekspert 

sisteminin prototipinin cəld təşkili vasitəsidir, layihənin yerinə yetirilməsi müddətinin 

qısaldılması və maddi itikilərin azaldılmasında işlənilmə prosesinin çevikliyini təmin 

etməyə imkan verir.  

Bilik mühəndisliyi dilləri 2 yerə bölünür: 

-Məntiqi proqramlaşdırma dili -  PROLOG . Proloq (Prolog) — Xornun dizyunktlar 

məntiqinə  əsaslanan  məntiqi  proqramlaşdırma  dilidir.Dilin  yaranma  tarixi  XXəsrin 

70-ci  illərinə  təsadüf  edir.  Proloq  proqram  qismində  məsələnin  hər  hansı  təsvirini 

qəbul 

edir 

və 

özü 

axtarış 

mexanizmini 

həyata 

keçirir..  

-Funksional    proqramlaşdırma  dili -  LISP  .  Lisp  (LISP,  ing.  LISt  Processing  — 

«siyahıların  emalı»)  —  verilmiş  dilinəsas  strukturunu  təşkil  edən  xətti  siyahılar 

sisteminin  proqramının  təsvirinə  əsaslanan  proqramlaşdırma  dilləri  ailəsidir.  Bu  dil 

Fortrandan sonra ikinci qədim yüksəksəviyyəli dildir.   

Bilik muhendisliyi dillerinə  PROLOG VƏ L SP  dillərini  göstərmək  olar. 

Ekspert  sistemlərinin  örtükləri  (expert  system  shells)    –  müəyyən  predmet  sahələri 

üçün biliklərin təqdim olunması vasitələrinə malik olan proqram məhsullarıdır. 

Ekspert  sistemlərinin  örtukləri  asagidakilardır : 

Shell  (örtük)  –  əməliyyat  sisteminin  istifadəçinin  əmr  və  hərəkətlərinin 

interpretasiyasını təyin  edən baza  elementidir.        Bu tipli sistemlər  bir  qayda olaraq 

özünü praktikada təsdiqləmiş hər hansı ekspert sisteminin əsasında təşkil edilir. Örtük 

yaradılarkən sistemin  prototipindən onun bilavasitə tətbiq sahəsi  üçün daha spesifik 

olan  komponentlər  kənarlaşdırılır  və  məhdud  ixtisaslaşmaya  uyğun  olmayanları 

saxlanır. 

CLIPS  (C  dili,  inteqrasiya  edimiş  Məhsul  sistemi)  –  C-də  yazılmış  faktlardan 

məqsədə  aparan  nəticədən  istifadə  edənOPS-OXŞAR  məhsul  sistemidir.CLIPS-in 

məntiqi  nəticə  mexanizminə  ziddiyyətlərin  həlli  üçün  qayda  və  strateqiyaların 

dinamik  əlavə  edilməsi  və  müşayiət  aiddir.      Dimaik  versiya  daxil  olmaqla  CLIPS 

digər tətbiqi proqramlarda da yerləşdirilə bilər. 

---

42 

 

 

FuzzyCLIPS  6.02  –  CLIPS-in  versiyasıdır,  qeyri-səlis  fakt  və  qaydaların  təqdiminə 

və idarə olunmasına əsaslanan örtük proqramıdır. CLIPS-in funksional imkanklarına 

ə

lavə  olaraq,  FuzzyCLIPS  dəqiq,  qeyri-səlis  biliklərlə,  mürəkkəb  mühakimələrlə 

işləyə bilir. 

BABYLON –ekspert sistemlərinin işlənilməsi üçün mühitdir. O, freymləri, verilənlər 

modelini,  Proloqa  uyğun  məntiqi  formalizmi  və  diaqnostik  tətbiqi  proqramların 

yazıldığı dili özündə saxlayır. O, L SP-də yazılmışdır və aparat platformasının geniş 

diapazonuna köçürülə bilər.  

MIKE(Bilik  mühədisliyi  üçün  mikrointerpretator)  –  tam,  sərbəst  köçürülə  bilən 

proqram  mühitidir. Ziddiyyətlərin həlli üçün istifadəçinin strategiyaları ilə müəyyən 

edilən, məqsəddən faktlara düz və tərs qaydaları özündə saxlayır. 

WindExS (Windows altında ekspert sistemi) – Windows bazasında  tam  funksional  

ekspert sistemidir.  Onun modul arxitekturası istifadəçiyə  sisteminin imkanlarını 

genişləndirmək üçün modulları dəyişdirmək imkanı verir. 

RT-EXPERT – ümumi təyinatlı ekspert sistemidir, istifadəçiyə C və ya C++ dilində 

tətbiqi proqramlara ekspert sistemlərinin qaydalarını inteqrasiya etmək imkanı verir. 

RT-EXPERT  –in  tərkibinə  qaydaları  C-yə  kompilyasiya  edən  qaydalar  translyatoru 

və qaydaların yerinə yetirilmə mexanizmini özündə saxlayan kitabxana daxildir. DOS 

altında  RT-EXPERT  Borland  Turbo  C,  Borland  C++  və  C  /  C  Microsoft  ++ 

translyatorları ilə işləyir. 

Ekspert      sistem      örtüklərindən      olan      TWAICE  ekspert  sistem  örtüyünə    nəzər  

yetirək. 

Ekspert  sistem  örtüklərinin  (və  ya  altsistemlərinin)  yaradılması  prosesi  standart 

ə

məliyyat  sistemlərinin  qurulması  prosesinə  uyğundur.  Onlar  konkret  problemdən 

asılı olmayıb, müəyyən qrup məsələlərin həllinə yönəldilir. 

Ekspert  sistem  örtüyü  hər  şeydən  əvvəl  məntiqi  çıxarış  maşınıdır,  başqa  sözlə, 

məntiqi çıxarışəsasında problemin həlli və müxtəlif biliklərin effektiv formada təsviri 

üçün  güclü  EHM-dir.  Sistem  PROLOQ  dilində,  MYCIN  sistemi  əsasında 

yaradılmışdır. Onun əsasında diaqnostika və təsnifləşdirmə problemlərinin həlli üçün 

tətbiqi ekspert sistemlər yaradıla bilər. 

---