51
bilavasitə modanın strukturundakı dəyər və müasirliyə əsaslanır. Beləliklə, moda
yalnız indi modalı olduqda qəbul edilir.
Bütün bu deyilənlər heç də o demək deyildir ki, modalı innovasiyalar əsaslı
texniki və digər innovasiyalarla müşayət edilə bilməz. Sonuncu elmlər ya da modalı
standart və obyektlərdə dəyişilmə faktoru surətində iştirak edir. Bu arada modalı
innovasiyalara xas olan müxtəlif nümunələrin “keçmişə tulanması” bu nümunələrin
real dəyişməsini stimullaşdırır.
Modalı innovasiyalar, geniş məlum olan mənəvi köhnəlmə hadisəsi ilə sıx
ə
laqədədədir. Əslində moda və modalı innovasiya mənən köhnələn bir medalın iki
tərəfidir: fiziki aşılanmadan əvvəl məmulatın modalı standartlar və obyektlərinin
potensial innovasiyalar ilə əlaqəsi köhnəlir. Qeyd etmək lazımdır ki, modalının
köhnəlməsi mənəvi köhnəlmənin müxtəlif görünüşlərindən biridir, onları çox vaxt
qeyri-modalı innovasiyalar müşahidə edirlər.
2.3.Modanın bəzi səciyyəvi xassələri
Moda həmişə və hər yerdə olmuşdur, olub və ya o da yalnız müəyyən tarixi
dövrün və mədəni yayılma sahələrinin mənsubiyyətini təşkil edir. Sosial
nizamlanmanın qeyri-modası və antimodanın formaları hansılardır? Bu və ya digər
sualların cavablandırılmasına cəhd göstərək. Bununla əlaqədar olaraq modanın
özünün sərhədlərinin cizgisini çəkək və onun bütünlükdə sosial nizamlama
sistemində yeri haqqında təsəvvürü dərinləşdirək.
Bununla yanaşı daha bir məsələni həll edək, modadan başqa heç nədən
danışılmaması fikrini dağıdaq. Məlumdur ki, tədqiqatçının gözləri qarşısında hər
hansı predmetin öyrənilməsinə dair məsələlər cəmləşir, bu məsələ elə bir dərəcəyə
çatır ki, bütün qalan reallığın qarşısında sədd çəkilir.Aşağıdakı fikirlərdə təkcə
modanın olması haqqında deyil, həm də modaya adi və ya onun əksinə olan
söhbətlər gedəcək.
52
Sosial sistemlərin bəzi səciyyəsi xassələrində modanın fəaliyyətini nəzərdən
keçirək:
1.Dinamik; cəmiyyət dəyişikliyə cəhd göstərir, bunları həyata keçirir, kifayət
qədər yüksək innovasiyalı potensiala malik olur.
2.Açıqlıq; Cəmiyyət digər cəmiyyətlərlə müxtəlif kontaktlara cəhd göstərir,
bunları həyata keçirir, kommunikasiya vasitələri və kanallarına nail olur.
3.Artıqlıq; Cəmiyyətin maddi və mənəvi rifahını tirajlayan sistem vardır.
Özləri arasında rəqabətdə olan müxtəlif nümunələrin artığından fərdlər, qruplar və
ya kütlə (qrup) tərəfindən istifadə üçün seçilməsinin mümkün olması.
4.Sosial diferensiya və mobillik; Sosial cəhətdən cəmiyyət eyni deyildir, onlar
müxtəlif siniflərə və digər sosial qruplara bölünmüşdür.Lakin təbəqədən fərqli
olaraq bu ictimai qrup arasında bölünməmişdir.
Yuxarıda göstərilən bir-birinin tərəfini saxlaya, mədəni nümunələrindən
qarşılıqlı istifadə edə bilirlər, bunların şaquli və üfüqi sosial mobilliyi vardır.
Cəmiyyətdə modanın olmaması:
1.statiklərdə;
2.qapalılıqlarda;
3.varlığın və mədəni nümunə dəstinin ciddi məhdudluğu;
4.sosial cəhətdən həmcins və ya əksinə sərt ierarxiya ilə təsbit olunmuş sosial
qrup, bunlar arasında fərdlər və mədəni nümunələrin sərbəst mübadiləsi ola bilməz.
Alman sosioloqu F.Tennis (1855-1936-cı illər) uyğun “ictimai” tipin
(Gemeinschaft) hissiyyat əsasında olduğunu qeyd etmiş və “cəmiyyət”lə idrak
ə
sasında olanları qarşı-qarşıya qoymuşdur.
Fransız sosioloqu E.Dyurkqeym (1858-1957-ci illər) bu tipi mexaniki
həmrəyliyi olan cəmiyyət kimi şərh edilmişdir.
Qeyd etdiyimiz kimi tarixi moda adətən inkişaf etmişdir. Adam Smit bu iki
nizamlamaları öz aralarında müqayisə etmişdir. Lakin Fransız sosioloqu Qabriel
Tard moda və adətin müqayisəli təhlilinə dair öz dəyərli nəticələrini bildirmişdir. Q,
qeyd edir ki, adət və modanın mahiyyəti bir-birini əvəz edən vasitə və təqlid etmə
53
formasıdır. Bu onunla izah edilir ki, əsas sosial proses ilə təqlid etmənin universal
ə
həmiyyəti vardır.
Sosioloji nəzər-nöqtəsindən ənənə sosial stereotipli davranış üsulunun irsən
keçməsi və bunların üzvləri üçün vərdişdir.
Ə
nənə bir çox mühüm sosial funksiyaları yerinə yetirir:
-
fərdiçilərin müəyyən sosial və mədəni təcrübəsinin ünsiyyət vasitələrinə
xidmət edir. (sosiallaşdırma funksiyası);
-
bu təcrübəni cəmiyyət və ya qrup çərçivəsində nəsildən-nəsilə ötürür
(mədəniyyətin translyasiya funksiyası);
-
fərdiçilərin davranışını nizamlayır (sosial nəzarət funksiyası);
-
sosial və daxili biliyə tərəfdarlıq göstərir (sosial inteqrasiya funksiyaları) ;
-
real və həm də xəyalda olan sosial münasibətlər və müxtəlif obyektləri
işıqlandırır (sakralizasiya funksiyası).
Ə
nənə ilə modanın ümumiliyi nədədir?
Ə
nənənin ümumi qəbul edilməsi bütünlükdə bütün cəmiyyəti, eyni zamanda
ə
hatə edir, modada isə tam və eyni zamanda baş vermir. Beləliklə də modanın
bədnam “tiraniyası” adətən tiraniya kimi hiss olunur, lakin bunun hansısa hökmran
tərəfindən qəbul olmaması söylənilir.
Ə
nənədə olduğu kimi modada bu və ya digər dərəcədə mədəni nümunələrin
standart stereotipləri yaranır. Bununla belə ənənə ilə moda ən mühüm bir dəyərdisə,
ə
nənə əvvəlki nəsillərdən qəbul edilmiş əsas keçmişdir.
Примечание [IA1]:
Примечание [IA2]:
Примечание [IA3]:
Dostları ilə paylaş: |