Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
188 
 
Nəcəfzadə Q. Müasir uĢaq ədəbiyyatının problemləri // Türk xalqları 
ədəbiyyatı.  Beynəlxalq  uĢaq  ədəbiyyatı  konqresi  materiallar.  Bakı: 
2008, II kitab, s. 655. 
Öztürk H.E. Tercüme çocuk klasiklerinde  temel değerler. Marmara 
Üniversitesi, SBE, Yüksek lisans tezi, Ġstanbul, 1991, 164 s.  
Pekmezci S.C. Resimli çocuk kitaplarında hayvan imgesi. Hacettepe 
Universitesi SBE, Yüksek lisans sanat eseri, 2004, 95 s.   
Umudlu Ġ. Kitab nəĢri bu gün. – Bakı: Əbilov, Zeynalov və oğulları, 
2004. - 322 s. 
Vəliyev Ġ. Ədəbi-bədii və uĢaq kitablarının redaktəsi. – Bakı: 2002. -  
200 s. 
Yusifoğlu R. Azərbaycan uĢaq ədəbiyyatının yaranmasında varislik 
prinsipi  //  Türk  xalqları  ədəbiyyatı.  Beynəlxalq  uĢaq  ədəbiyyatı 
konqresi materiallar. Bakı: 2008, II kitab, s. 181. 
 

---

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
189 
 
IX FƏSĠL 
ƏDƏBĠ-BƏDĠĠ ƏSƏRLƏRĠN REDAKTOR HAZIRLIĞI 
 
Ədəbi-bədii  əsərlərin  tipoloji  xarakteristikası  ədəbi  əsərin 
spesifikası  ilə  müəyyən  olnur.  Ədəbi-bədii  əsəri  nəĢrə  hazırlayan 
redaktor  əsərin  mütaliə  xarakterini  öyrənməlidir.  Oxucuların  bir 
hissəsi ədəbiyyatı yolda, nəqliyyatda, digər bir hissəsi asudə vaxt-
da mütaliə edir. BaĢqa bir qrup isə əsərə tədqiqatçı gözü ilə yana-
Ģır. Hər bir qrupun müəyyən növ ədəbi-bədii əsərlərə ehtiyacı var-
dır. Redaktor mütaliənin məqsədini, oxucu tələbatını və oxucu ka-
teqoriyasını yaxĢı öyrənməlidir. Bədii əsər oxucusu iki kateqoriya-
ya ayrılır: mütəxəssis və kütləvi oxucu.  
Hazırda  redaktorların  funksiyası  daha  geniĢ  mahiyyət  kəsb 
edir  və  Qərb  ölkələrində  onlar,  əsas  vəzifəsi  yeni  istedadlar  tap-
maq olan ədəbi müəssisə və ya vasitəçilərdən sonra ədəbi məhsul-
ların hazırlanması və bazara çıxarılmasında həlledici rol oynayır-
lar. Redaktor naĢir üçün planlar hazırlayır və müasir mətbuatın dili 
ilə desək, onun xəttini müəyyənləĢdirirlər.  
Rza Fərruxfal “Ədəbi mətnlərin redaktəsi” adlı məqaləsində 
ədəbi əsərlərin redaktəsi məsələsi üzərində durmuĢ və çox maraqlı 
nümunələr  təqdim  etmiĢdir.  Müəllif  məqaləsinin  sonunda  böyük 
Amerika  yazıçısı  Con  Steynbekin  bir  məktubundan  redaktor  və 
naĢirin yazıçı ilə rəftarı baxımından maraq doğuran dialoqdan par-
çanı vermiĢdir
177
. 
«Hərdən mənə elə gəlir ki, ovcumda bir od yandırıb saxlamıĢ 
və onun iĢığında bir səhifəni  yazmıĢam.  Bununla belə bacarıqsız-
lıq,  biliksizlik  və  acizliyin  ağır  yükü  heç  vaxt  məni  ra-
hat buraxmamıĢdır. Kitab da insan kimidir – ağıllı və səfeh, cəsa-
rətli və qorxaq, gözəl və kifir olur. Hər halda, kitabın yazılıĢı baĢa 
                                                           
177
  Fərruxfal  R.  Ədəbi  mətnlərin  redaktəsi  /  fars  dilindən  çevirən  M.Məhəm-
mədi.  
http://kultaz.com/2008/01/22/rza-ferruxfal-edebi-metnlerin-redaktesi/ 

---

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
190 
 
çatmıĢdır.  Artıq  nə  olmalı  idisə,  olub.  Yazıçı  qıĢqırmaq  istəyir: 
«Onu mənə qaytarın! Qoyun onu bir daha yazım və ya yaxĢısı bu-
dur ki, qoyun onu yandırım. Qoymayın ki, elə yararsız Ģəkildə or-
taya çıxsın!» 
Amma özün hamıdan yaxĢı bilirsən ki, kitab yazıçının əlin-
dən birbaĢa oxucuya çatmır. Əvvəlcə redaktorlar, naĢirlər, korrek-
torlar və  nəĢriyyatların satıĢ Ģöbəsinin müdiri kimi aslanların əli-
nin altına düĢür. Onu xurdxəĢil edirlər, özündən çıxarırlar, dərisini 
soyurlar və ürəyi qana dönmüĢ sahibi onun müdafiəsinə qalxmalı 
olur: 
Redaktor:  Kitabda  tarazlıq  yoxdur.  Oxucu  bir  Ģey  gözləyir, 
siz ona baĢqa bir Ģey verirsiniz. Siz iki kitab yazmısınız və onları 
bir-birinə calamısınız. Oxucu baĢa düĢməyəcək. 
Yazıçı: Xeyr, cənab, bir kitab yazmıĢam. Mən bir ailə barədə 
yazmıĢam  və  baĢqa  bir  ailədən  də  ona  uyğun  əhvalatları  nəql 
etmiĢəm, bu isə əsərə rəngarənglik bəxĢ edir. 
Redaktor:  Oxucu  baĢa  düĢməyəcək.  Sizin  uyğunluq  üçün 
verdiyiniz  hissələr  əslində  kitabın  ahənginin  yavaĢımasına  səbəb 
olmuĢdur. 
Yazıçı: Bu yavaĢıma lazımdır, yoxsa siz tezləĢməni haradan 
baĢa düĢərdiniz? 
Redaktor:  Siz  əhvalatı  buraxıb,  Allah  bilir,  hara  gedib 
çıxmısınız. 
Yazıçı:  Bəli,  belə  etmiĢəm.  Bilmirəm  niyə,  amma  ürəyim 
belə istəyib. Bəlkə də, səhv etmiĢəm. 
SatıĢ Ģöbəsinin müdiri: Roman çox qalındır. Kitabın qiyməti 
yuxarı  olacaq.  Gərək  ona  beĢ  dollar  qiymət  qoyaq.  Camaat  bu 
kitaba beĢ dollar verməyəcək. Kitab satılmayacaq. 
Yazıçı: Əvvəlki kitabım həcmcə kiçik idi. O vaxt demiĢdiniz 
ki, camaat nazik və kiçik kitabları almır. 
Redaktor  müavini:  Hadisələrin  xronologiyasında  uyğun-
suzluq var. Kitab qrammatik səhvlərlə doludur. Filan səhifədə bir 
kiĢini  təsvir  etmiĢsiniz  ki,  buxar  gəmilərinin  qiymətini  tapmaq 

---

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
191 
 
üçün  dünya  salnaməsinə  baxır.  Buxar  gəmilərinin  qiyməti  həmin 
mənbədə  yoxdur.  Özüm  yoxlamıĢam.  Çin  yeni  ili  məsələsində 
səhv etmiĢsiniz. Romanın surətləri sabit deyil. Liza Hamiltonu bir 
cür təqdim edirsiniz, amma əməllərini baĢqa cür göstərirsiniz. 
Redaktor: Keti surətini çox tünd boyalarla vermiĢsiniz. Oxu-
cu  inanmayacaq.  Sem  Hamiltonu  isə  çox  iĢıqlı  vermiĢsiniz. 
Oxucunun  inanmağı  gəlməyəcək.  Heç  bir  irlandiyalı  sizin  əsərin 
qəhrəmanı kimi danıĢmır. 
Yazıçı: Mənim babam elə danıĢardı. 
Redaktor: Heç kəs inanmayacaq. 
Redaktor müavini: Heç bir uĢaq o cür danıĢmır. 
Yazıçı (yavaş-yavaş özündən çıxır):  Necə  yəni? Bu, mənim 
kitabımdır. Necə istəyirəmsə, uĢaqları o cür danıĢdırıram. Mənim 
əsərim  xeyir  və  Ģər  barəsindədir;  bəlkə,  bu  mövzudan  yazmaq 
olmaz? Çap etmək istəyirsiniz, ya yox? 
Redaktor: Dayanın, görək, nə edə bilirik. Çox iĢ tələb olun-
mur. Siz istəmirsiniz ki, kitabınız ortaya təmiz halda çıxsın? Mə-
sələn, kitabın sonuna baxın, oxucu bu sonluğu baĢa düĢməyəcək. 
Yazıçı: Siz ki baĢa düĢürsünüz? 
Redaktor:  Bəli,  amma  oxucu  baĢa  düĢmür.  Görürsünüzmü, 
yazıçının  özü  ilə  gətirdiyi  dürr  və  mərcan  bunlar  üçün  necə  bir 
ovuc saxsı  qırığına çevrilir?! Və bu zaman  yeni  bir qəhrəman da 
meydana çəkilir ki, ona «oxucu» deyirlər. 
 
Ədəbi-bədii əsərlərin seçimi və redaktəsi məsələləri 
 
Mütəxəssislər bədii əsəri öyrənir və onu təbliğ edirlər. Mütə-
xəssisləri aĢağıdakı qruplara ayrılırlar:  
Ədəbiyyatşünaslar  və  ədəbiyyat  tarixçiləri.  Bu  qrup 
oxucular  ədəbi  əsərin  yaranmasını,  spesifikasını,  nəzəri  əsaslarını 
öyrənirlər. Onlar ədəbi prosesi analiz edir, müasir ədəbiyyatın in-
kiĢaf istiqamət və ənənələrini tədqiq edirlər.  

---