Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 192 Ədəbi tənqidçilər. Onlar ədəbi prosesi analiz edirlər və iĢlə- rinin nəticələrini rəy və məqalə Ģəklində dərc etdirirlər. Ali və orta məktəb müəllimləri, kitabxanaçılar və digər mütə- xəssislər praktiklər qrupunu təĢkil edirlər. Onlar iĢlərində yalnız bədii əsərin mətnindən istifadə etmirlər. Bu qrup ədəbi əsəri daha dərindən baĢa düĢməyə imkan verən kontekstini, bədii obyekt «ətraf»ındakı informasiyaları qavrayırlar və onu kütləvi oxucuya çatdırırlar. S.A.Trubnikov oxucu təsnifatının kateqoriyası kimi 3 əsas mütaliə mədəniyyətini ayırır: 1. ədəbiyyatı seçmə mədəniyyəti; 2. əsəri anlama (qavrama) mədəniyyəti; 3. alınmıĢ informasiyanı mənimsəmə. NəĢrin yaradılması əsər seçimindən baĢlayır. Belə ki, bədii ədəbiyyat seçiminin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Redaktor əsər seçimi zamanı aĢağıdakı cəhətləri nəzərə almalıdır: Vətən və xarici ədəbiyyatın yayılması məsələsi; Oxucu tələbatı, onların daha əvvəl nəĢr olunan ədəbiyyata marağı; Cəmiyyətin estetik tələbatının inkiĢaf səviyyəsi; Müəllif tərəfindən yeni əsərlərin təklifi. NəĢrin növü və tipi onun oxucu ünvanına və məqsəd təyina- tına görə müəyyən olunur. Ədəbi əsərin Ģərhi (izahı) üçün redaktor aĢağıdakı nəĢr növlərindən istifadə edir: MononəĢr – bir əsərin nəĢri; Toplu – iki və ya daha çox əsəri əhatə edən nəĢr; Əsərlər toplusu – bir müəllifin bütün və ya bəzi əsərləri. Beləliklə, nəĢrin növü əsərə daxil edilmiĢ əsərlərin sayının formal əlamətləri ilə müəyyən olunur. Bu formal əlamətlər bu və ya digər Ģəkildə əsərin Ģərhinin xarakterinə təsir göstərir. Məsələn, topluda yerləĢdirilmiĢ nağıllar bir-birilərindən ayrı deyil, məcmu kimi qəbul edilir. Redaktor bu cəhəti nəĢrin yaradılması zamanı nəzərə almalıdır. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 193 Əsərin Ģərhinin aktivliyi daha çox hər hansı nəĢr tipi hesabı- na təmin olunur. NəĢr tiplərini aĢağıdakı qruplara ayrırlar: kütləvi, elmi-kütləvi, elmi. Qeyd olunan nəĢr növlərinin və tiplərinin hər birinin spesifik daxili və xarici xarakteristikası vardır. NəĢrin xarici xarakteris- tikasını həcm və nəĢr olunan əsərlərin sayı təĢkil edir və nəĢrin nö- vünə (mono nəĢr, toplu) bağlıdır. Daxili xarakteristika əsər seçimi, onun yerləĢməsi və aparatı ilə müəyyən olunur. Burada söhbət nəĢrin tipindən gedir. Mononəşr bir əsəri əhatə edir. Əgər nəĢriyyat mononəĢr bu- raxmaq qərarına gəlibsə, bu zaman roman, epopeya və poema seçilə bilər. MononəĢr kimi kiçik həcmli əsərlər də (nağıl və s.) götürülə bilər. Bəzən mononəĢr formasında kino-televiziya tama- Ģaları, pyeslər də nəĢr olunur. MononəĢrləri jurnallarda da çap et- dirmək ənənəsi də mövcuddur. Əgər oxucu jurnalda nəĢr olunan əsəri bəyənirsə, bu zaman əsər mononəĢr kimi çap oluna bilər. Bəzən mononəĢrlər təkrar nəşr kimi buraxılır. Təkrar nəĢr üzərində iĢləyərkən hər Ģeydən öncə əsərin məzmununun ak- tuallığına istiqamətlənən yeni məlumat aparatı hazırlanmalıdır. Təkrar nəĢrlərdə ənənəvi olaraq, yenidən hazırlanmıĢ aparat ele- mentlərindən istifadə olunur. MononəĢrlər müəyyən qrup oxuculara istiqamətləndirilir. Müasir belletristika 178 (detektivlər, hekayələr) əksərən mononəĢr- lər Ģəklində buraxılır. NəĢrin növünü müəyyən edərkən redaktor məktəb və ya ali məktəb proqramına əsaslana bilər. Məsələn, məktəblərdə tədris olunan Azərbaycan klassiklərinin əsərləri mononəĢr kimi seçilə bilər. GeniĢ yayılmıĢ nəĢr növlərindən biri də toplulardır. Topluda bir və ya müxtəlif janrlarda olan əsərlər (povest, nağıl, pyes) əhatə 178 Belleristika – nəsr Ģəklində yazılan təhkiyəedici bədii əsərlərə (roman, po- vest, hekayə, novella) verilən ümumiləĢdirici addır. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 194 olunur. Burada bir və ya bir neçə müəllifin, bir və ya bir neçə janrda olan əsərləri yer ala bilər. Topluların hazırlanmasına ayrı- ayrı yazıçıların yaradıcılığına bələd olan ədəbiyyatçı alimlər cəlb olunmalıdır. Bu xarakterli ədəbiyyatda hər hansı müəllifin əsərləri ilə yanaĢı, onun yaradıcılığına aid olan gündəlik və məktub- larından parçalar da nəĢr oluna bilər. Kollektiv topluları nəĢrə hazırlayan zaman eyni janrda və sə- viyyədə olan əsərlərin seçilməsi vacibdir. Toplular həftəlik, aylıq, rüblük, illik olub, elmi məqalə və məruzələri iĢıqlandırır. Toplular təkrar çap olunmur, bunun yerini yeni toplular tutur. Topluların əsas, vacib aspektlərindən biri də onun adının analizidir. Toplu üçün ad seçilərkən müxtəlif prinsiplərdən istifadə olunur. Məsələn, sərlövhə olaraq topludakı əsərlərdən birinin adını seçmək olar. Bu zaman tanınmıĢ və çox sevilən əsərlər nəzərə alınmalıdır. Toplular arasında almanaxlar, antologiya və müntəxəbatları fərqləndirirlər. Almanaxlar bir-birinə müəyyən cəhətdən bağlı olan ədəbi və ədəbi-tənqidi əsərlərdən ibarət olur. Məsələn, 1940- cı ildə Bakıda Nizami əsərlərinin almanaxı çap olunmuĢdur. Antologiya müxtəlif müəlliflərin seçilmiĢ əsərlərindən ibarət Ģeir və ya nəsr məcmuəsidir. Buna misal olaraq, Azərbaycan ədə- biyyatı antologiyasını göstərmək olar. Əsərlər toplusu Ģair və yazıçının yaradıcılığı və əsərlərini əks etdirir. Burada yazıçının müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif janrlarda qələmə aldığı əsərlər yer alır. Əsərlər toplusu hazırlayan zaman re- daktor yalnız əsərə olan oxucu marağını deyil, həm də müəllifin məĢhurluğunu nəzərə almalıdır. Əsərlər toplusu çoxcildli (müəlli- fin bütün əsərlərini əhatə edən) və bircildli (əsas əsərlərini əhatə edən) ola bilər. Əsərlər toplusunda yazıçının yaradıcılığı haqqında ümumi məlumat verilir. Bundan çıxıĢ edilərək, əsər seçimi qiymətlən- dirilir. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|