Mavzu: O’zbekistonda metallurgiya sanoati

1-Rasm. Metallurgiya sanoat jorxonalari. Vikipediya, arxiv.uz. 
Bronzadan yasalgan buyumlarning
keng tarqalishiga sabab, bronzadan yasalgan buyumlarning sifati (qattiqlik,
korroziyaga bardorshligi va b.) misdan yasalgan buyumlar sifatidan yuqori
bo‘lganligi, shuningdek bronzaning erish harorati misnikidan past va quyma
qoliplarni misga nisbatan yaxshi to‘ldiradi. i rivojlantirish zaruriyati tug‘ildi. Bu
jarayonlarning rivojlanishi
natijasida eramizdan 1 ming yil oldin, odamzod tomonidan qo‘llaniladigan
metallarning ichida, temir birinchi o‘ringa chiqdi va bu temir asrning
boshlanishidir. Bizning eramizning boshida temir metallurgiyasi to‘liq Evropa va
Osiyoda tarqalgan edi.
Uch ming yil davomida temir metallurgiyasi prinsipial o‘zgarishlarga duch
kelmagan edi. Jarayon doimo rivojlanib kelgan va XIV asrning yarmisida kichik
domna pechlari paydo bo‘lgan. Vaqt o‘tishi bilan domna pechlarning o‘lchamlari,
xususan balandligi oshib bordi, domna pechiga havoni intensiv puflash jarayonlari
rivojlanishi natijasida pech xajmidagi haroratning oshishiga erishildi va buning
natijasida metallning uglerodlanishi va tiklanishi jadallashdi. Domna pechlarida

---

6 
hamirsimon temirning o‘rniga, tarkibida Si va Mn bo‘lgan yuqori uglerodli temir
qorishmasini (rasplav) – 
cho‘yan olishga imkoniyat yaratildi. Cho‘yan ishlab
chiqarilishining oshishiga, XIV asrda cho‘yanni toblanuvchi temir ko‘rinishiga
o‘tqazishga imkon beradigan “krichniy” (кричный передел) qayta ishlash
bosqichining yaratilishi asos bo‘ldi. Krichniy gornda cho‘yanni qayta eritib, uning
tarkibidagi qo‘shimchalarni (S, Mn, Si, P) kislorod bilan oksidlab, cho‘yanni
tozalash (rafinirlash) jarayonlari olib borilar edi. Krichniy jarayonining
rivojlanishi, temirni ikki bosqichda olishga asos bo‘ldi va hozirda po‘latni ishlab
chiqarishning zamonaviy texnologiyasi ikki bosqichli jarayonda olib borilmoqda.
Temirdan tashqari qadimgi davrlarda Au, Ag, Cu, Sn, Pb, Hg qazib olinar edi va
qo‘llanar edi. Boshqa rangli metallarning ishlab chiqarilishi ohirgi asrlarda (ayrim
holatlard 10 yillikda) o‘z rivojini topdi.