Mavzu: kataliz. Katalitik reaksiyalar

birga uning xususiyatinig va ba’zan fukstiyalarini o’zgartiradi.
Natijada ko’p bosqich bilan boradiga jarayon biror oraliq bosqichda to’xtab qoladi. Katalizatorning
bunday zaralanishi qulay zaxarlanish deyiladi. Masalan, benzol eritmasida benzoil xlorid platina
katalizator ishtirokida gidrogenlanganda toluol hosil bo’ladi. Lekin bu reaksiya bir qancha bosqich bilan
boradi;
C
2
H
5
COCI =

C
6
H
5
CHO = C
6
C
5
CH
2
OH = C
6
H
5
CH
3

---

Agar toza benzol o’rniga iflosroq benzol yoki xinolin aralashgan benzol ishlatilsa, katalizatorning
aktivligi kamayadi aproess aldigid hosil bosqichida to’xtab qoladi.
Kontakt zaxarlarning o’ziga xos xususiyatlaridan biri, juda, oz miqdorda bo’lganda ham katalizator
aktivligini sezilarli kamaytirib yubora olish va xatto butunlay yo’q qilishdan iborat. Masalan nikel
qatlamalarining aktivligi 0,000005g HCN ta’sirida ikki barobar, 0, 00003 g HCN ta’sirida esa katalizator
tamomida passivlashadiyu
Ko’pgina katalizatorlarning aktivligi turli qo’shimchalar ta’sirida oshadi. Bu qo’shimchalar
aktivlovchilar yoki promotorlar deyiladi.
Ma’lumki reaksiya uchun katalizator bo’lmasdan shu reaksiyaning katalizatori aktivligini oshiruvchi
reakstiyaning katalizatori aktivligini oshiruvchi qo’shimchalar promotorlar deb, promtorlar qo’shish
esa promotorlash deb tanladi. Masalan steriy va tariy moddalari gidrogenlovchi katalizator emas,
lekin ularning har biri nikelga 5% dan qo’shilsa, CO
2