Mavzu: Bolaning jinsiy idinfikatsiyasida ota onaning ro'li. I. Bob. Bolaning jinsiy idinfikatsiyasi va uning mazmuni
Yüklə 287,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
23 I-bob yuzasidan xulosa : Ko’p xolatlarda hulosa qilib ayganda bolaning shaxsiy holatlarni rivojlanishida, ota- onaning ro’li muhum ahamyat kasib etadi. Umumiy jihatdan bolaning rivojlanishi uchun uning hamma tomonlama yetuk shaxs bo’lib yetishihi uchun katta ahamiyat kasib etadigan shaxs bu ota ona hiusoblanadi. Bolada kechayotgan harqanday o’zgarishga birinchi navbatda javobgar shaxs bu u ning ota-onasi akasi, ukasi va boshqa yaqinlariga namoyon bo’ladi. Ko’p holatlarda ota-onaning beparvoriligi sababli bolalar ko’plab vaqtlaini behuna jarayonlarga sarflaydilar. Bolaning rivojlanishida kechadigan har qandan anatomic holatlarning oldfindan sezish bu insoning o’zidagi anatomi, gigenik hosalarda namoyon bo’ladi. Shuningdek Bolani o’sishida, rivojlanishida unga tasir qiluvcvhi omilarning ro’li ham judda katta tassir ko’rsatadi. Bolani maktabda, uyda berilayotgan tarbiya uning kelajakdagi hayoti uchun zaruriy maslahatlarni beruvchu bu uninoyla azolardir. Qadimdan bizga ma’lumki oilada farzand balog’at yoshiga yetarkan uning jinsiy gigenik tarbiyasiga qizlarga ona, o’g’il bollarga otasi etborli bo’lishi kerak bo’ladi. Xulossa qilib aytadaigan bo’lsak har biro ta-ona farzanda bo’ladigan o’smirlik jarayonini kuzatishi va bu jarayonlarga befarq bo’lmasligi kerak bo’ladi. Ota- onalar anto-psihalogiya, fizalogiya, jinsiy bbalog’at haqidagiu kitoblarni o’qib turishi bu o’zlari ucvhun zara qilmaydi. Sog’lom oyila sog’lom kelajak demakdir. 24 2.1Bolalarda jinsiy o’ziga xoslik tushunchasi. O’smir organizmida ro‘y beradigan o’zgarishlar shundan iboratki, bola rivojlanishining ayni shu davrida bioiogik, fiziologik yetukligi borasida tub o ‘zgarishlar am alga oshadi. Fiziologik rivojlanish va jinsiy ba!og‘atga yetish jarayonining yangi bosqichi boshlanadi. Organizm dagi o‘zgarishlar bevosita o‘smir endokrin sistem asining o'zgarishi bilan boshlanadi. Bu davrda gipofiz bezining vazifalari faollashadi. Uning old qismidan ajralib chiqadigan garm on organizm to’qim alarining o’sishi va boshqa muhim ichki sekretsiya bezlari (qalqonsimon bez, buyrak usti va jinsiy bezlar) ishlashini kuchaytiradi. Ularning faoliyati o ‘sm ir organizmida ko‘plab o'z garishlani yuzaga keltiradi, jumladan bo‘y o‘sishining keskin tezlashishi (bir yilda o ‘g‘il bolalarda 4—5 sm , qizlarda 3—4 sm o‘sishi kuzatiladi), jinsiy balog‘atga yetish (jinsiy organlarning rivojlanishi va ikkilamchi jinsiy belgilarning paydo bo‘lishi amalga oshadi. Bu jarayonlar qiz bolalarda 13— 15 yoshlarda nisbatan jadal kechadi. Jism oniy rivojlanish va jinsiy yetilish n in g akseleratsiyalashuvi kuzatilayotgan hozirgi vaqtda ayrim qizlar 9— 10 yoshda, o‘g‘il bolalar esa 11 — 12 yoshlarida jinsiy balogkatga yetishning boshlanish bosqichida bo‘lishi m um kin. B o‘yning o ‘sishi, vaznning ortishi, ko‘krak qafasining kengayishi — bularning barchasi jismoniy rivojlanishning o ‘sm irlik yoshiga xos xususiyatlaridir. Shular tufayli o ‘sm irning tashqi kokrinishi bolaning tashqi ko‘rinishiga qaraganda farq qiladi: tana proporsiyasi kattalarga xos ko‘rinishga ega b o ‘ladi. Shuningdek o ‘sm irning yuz tuzilishi ham o ‘zgarib, bosh suyagining yuz qismi jadal rivojlana boradi. 0 ‘sm irlik yoshida um urtqa p og'onasining o ‘sishi b o ‘yning o ‘sish tem pidan orqada qoladi. Chunki 14 yoshgacha umurtqa pog‘onalari o‘rtasidagi oraliqlar tog‘aylar bilan to’lgan bo'ladi, bu esa ortiqcha jismoniy zo‘riqish, tanaholatining noto‘g‘ri turishi tufayli umurtqa pog‘onasining noto‘g‘ri rivojlanishga moyilligini bildiradi. Umurtqa rivojlanishini buzilishining eng ko‘p holati 11—15 yoshlarga to‘g‘ri keladi va ayni shu yoshlarda ro‘y berishi m um kin b o ig a n defektlarni ham b artaraf etish ham oson kechadi. 20—21 yoshlarga yetib toz suyaklarining o ‘sishi yakunlanadi (shu davrda qizlarning jinsiy organlari ham yetiladi). Muskul vazni va m uskul kuchlarining ortishi jinsiy balog‘atga yetishning oxirlarida nisbatan jadalroq amalga 25 oshadi. Bunda o‘g‘il bolalarda muskullarning rivojlanishi erkaklarga xos tipda, qiz bolalarning yumshoq to‘qimalari esa ayollarnikiga xos tipda amalga oshadi. Bu esa har bir jins vakiliga o‘ziga xos erkaklik va ayollik sifatlarini beradi. Bu jarayonlarning nihoyasiga yetishi esa o ‘smirlik davridan keyin amalga oshadi. M uskul kuchlarining ortishi o ‘sm ir jism oniy im koniyatlarini kengaytiradi. Buni bolalar juda yaxshi anglaydilar va ularning har biri uchun bu judam uhim ahamiyatga ega. Biroq o 'sm ir m uskullari kattalarnikiga qaraganda tez toliquvchan bo'ladi va davom li kuchlanishlarga dosh berolm aydigan b o ‘ladi. Shuning uchun sport va jism oniy m ehnat bilan shug‘ullanishda buni inobatga olish lozim. Turli organ va to‘qim alarning o ‘sishi yurak faoliyatiga ham yuqori talab lar qo'yadi. 0 ‘z navbatida yurak ham qon tom ir- ¡ariga qaraganda tezroq o'sadi. Bu jarayon yurak-qon tom ir sistem asi faoliyatidagi funksional buzilishlarga sabab boMishi, yurak urishining tezlashishi, qon bosim ining ortishi, bosh ogkrigki, bosh aylanishi, tez toliquvchanlik kabilar ko‘rinishida nam oyon b o ‘lishi m um kin. Shunindek , o‘sm irlik davrida ichki sekretsiya bezlari faoliyati bilan bogMiq ravishda organizm da keskin o ‘zgarishlar ro‘y beradi. Ayniqsa qalqonsimon bez va jinsiy bezlar ajratib chiqaradigan gorm onlar organizm da m odda alm ashinishining katalizatori vazifasini bajaradi. Chunki endokrin va nerv sistem alari bir-biriga uzviy bogiqdir. Shunga ko‘ra o ‘smirlik davri b ir to m o n d a n quvvatning keskin ortishi va ikkinchi to m o n d an patogen ta ’sirlarga o ‘ta sezgirligi bilan xarakterlanadi. S huning uchun aqliy yoki jismoniy ortiqcha toliqish, uzoq m uddatli asabiy z o ‘riqish, affektlar, kuchli salbiy hissiyotlar (qo‘rqish, g‘azab, xafagarchilik) endokrin buzilishlarga (men-strual siklning vaqtincha buzilishiga) va nerv sistemasi vazifasining buzilishiga sabab bolishi mumkin. Bunday buzilishlar ta'sirlanuvchanlikning ortishi, o’zini tuta bilm aslik, parishonxotirlik, ishda m ahsuldorlikning pasayishi, uyquning buzilishi kabilarda nam oyon bo‘ladi. 0‘smirlik davrida endokrin va nerv sistem alari faoliyatining bolalik davrida m avjud bo‘lgan m uvozanati buziladi, yangisi esa endigina o‘rnatilayotgan bo‘ladi. B unday qayta qurilishlar albatta o ‘sm irning ichki holati, kayfiyati, ruhiyatiga ta ’sir ko'rsatadi va ko'p in ch a uning umumiy noturg kunligiga, ta’sirlanuvchanligiga, seijahlligiga, harakat faolligiga, vaqti-vaqti bilan 26 ham m a narsalarga befarq bo‘lib qolishligi va lanjligiga asos bo’ladi. Bunday holatlarning yuzaga kelishi k o ‘pincha qizlarda m enstrual sikl boshlanishidan biroz oldinroq yoki sikl davrida kokproq kuzatiladi. Jinsiy balog‘atga yetish va jism oniy rivojlanishdagi o ‘sish o ksm ir ruhiyatida yangi psixologik tuzilish lam in g yuzaga kelishida m uhim aham iyatga ega. Birinchidan, bu o ksm ir uchun juda sezilarli boMgan o kzgarishlar bo‘lib, u lar o ‘sm irning katta b o ‘lganini his qilishining yuzaga kelishining obyektiv m anbasi b o klib xizmat qiladi (uning asosida o ksm ir o ‘zining kattalarga o lxshashligini his qiladi). Ikkinchidan, jin siy balogkatga yetish boshqa jins vakiliga qiziqishni rivojlantiradi, yangi kechinm a, hissiyot, tuyg‘ularni yuzaga keltiradi. 0 ‘sm irning ichki bandligi va yangi taassurotlar, kechinm alarga m u nosabati darajasi ularning o lsm ir hayotidagi okrni keng ijtim oiy sharoitlar bilan, o 'sm ir hayotining konkret individual sh aro itlari, uning tarbiyasi va m uloqoti xususiyatlari bilan belgilanadi. Bu o lrinda o ksm ir shaxsi shakllanishiga faqat kattalar u ch u n m o ‘ljaIlangan kitoblar va kinofllm lar salbiy ta’sir ko‘rsatishi m um kin.. Bularning barchasi, shuningdek o krtoqlari bilan sevgi va jin s m uam m olari haqida gaplashishlari o ksmirlarda odamlar m unosabatlarining intim jihatlariga ko‘tarinki qiziqishni yuzaga keltirishi, erotik an’analar va ilk seksuallikni rivojlantirishi m um kin. H ar ikkala jins o ksmirlari uchun bu davrda ilk ro m an tik hislam ing yuzaga kelishi «birinchi m uhabbat»ga duch kelishi, birinchi bo‘salarni olish kabilar me’yoriy hol hisoblanadi. 0’smirlik davrining xarakterli xususiyatlaridan yana biri — bu davrda o ksm irlarda kuzatiladigan o‘smirlik avtonomiyasi holatidir. 0‘smirlik avtonom iyasining huquqiy avtonomiya, emo- tsional avtonomiya, makoniy avtonomiya kabi turlari farqlanadi. Ma’lum ki, bola dunyoga kelgan kundan boshlab k im - ningdir q aram og‘iga m uhtoj b o ‘ladi. Ota- onasi va boshqa yaqinlari uni oziqlantiradi, kiyintiradi, tarbiyalaydi va b olani m untazam nazorat ostida tutadi. Ular bolani har tomonlama qoilab-quvvatlab turadilar va bola bunday qo‘llab-quvvatlash, daldalarga muhtojlik his etib turadi. 0‘smirlik davrida esa bola o’z hayotini, xavfsizligini ta’m inlash borasida nisbatan m ustaqillikka erishadi. Endi u o‘zini-o‘zi him oya qila olishi, lozim b o ‘lsa o‘zi o ‘z im koniyatlari darajasida m ehnat qilib, yetarli d arajad a darom ad qilishi, o‘z 27 ehtiyojlarini mustaqil ravishda o‘zi qonira olishi mumkin b o kladi. Yuqorida keltirib o ktilgan huquqiy avtonom iya ayni vaqtda bola o‘sm irlik yoshiga yetishi b ilan unga qator huquqiy imkoniyatlar berilishi bilan xarakterlanadi. Bu davrda bola yuridik shaxs hisoblanib, ovoz berish huquqiga ega bo’ladi. M abodo bu davrda o ksmir ota-onasi ajralib ketgudek boklsa, bu holatda o‘sm irning qayerda va kim bilan qolishi bola xohishiga qarab hal etiladi. Shuningdek bola bu davrda o kz im koniyatidan kelib chiqqan holda rasmiy ravishda jism oniy m ehnat bilan shug‘ullanishi ham m umkin. Lozim bo 'lsa , ulardan o’z xattiharakati, qiliqlari uchun javob berishi h am talab qilinadi. Shu kabi huquqiy im koniyatlarga ega bo’lish va bundan o ‘sm irning xabardorligi uning huquqiy avtonom iyasining yuzaga kelishini ta ’minlaydi. Bunday avtonom iyaga ega bo ‘lish o ksm irda o ‘z xatti-harakati uchun javobgarlik, m as’uliyatülik hissini yuzaga keltiradi. O ksm irlik avtonom iyalaridan y a n a biri — em o tsio n al avtonom iyadir. Ma’lumki bola dunyoga kelgan ondan boshlab u onasi va atrofidagilarning em otsional, hissiy q o ‘llab-quvvatlashiga, mehr-muhab atin i n am o y o n qilishiga, erkalashiga ehtiyoj his qiladi. Shuning uchun ham ilk bolalik yoshidagi, m aktabgacha va kichik m aktab yoshidagi bolalarni suyub, erkalab ularni quchib, boshini silab, yoqim li gaplar va muomaa bilan ularga hissiy yaqinlik nam oyon qilinsa, ular bundan quvonib, xursand bo‘ladilar va erkalayotgan shaxsga nisbatan talpinadilar. Buni yosh bolalarning onasiga suykalishi, ulam ing pinjiga su q ilish i, ularga erkalanishi hollarida kuzatishim izmum kin. Shuningdek, bolalar o‘z tengdoshlari bilan bo‘ladigan o ‘zaro m unosabatlarida nizo-tortishuvlarga duch kelganida va ayniqsa, tengdoshlaridan «jabrlanganda», «yengila boshlaganidan», ota-ona asid an va atrofïdagi yaqinlaridan em otsional dalda, hissiy qo‘llab-quvvatlash kutadi va bu borada ularga m urojaat qiladi. Agar o ‘z vaqtida shu hissiy daldani ola olsa, o‘zini erkin, tetik, g ‘olib his qiladi va ular bilan quvonib yuradi. 0‘zining kichkinagina hayotida duch kelgan «m uam m olari»ni hal qilishda kattalar yordamiga muhtojlikni his qiladi, ulardan muntazam foydalanishga intiladi. 0‘sirlik davrida esa aksincha, o’smir endi «yosh bola» emas, endi u «katta odam » katta odam esa 28 mustaqil bo’lishi, o‘zmuam molarini o‘zi hal qilishi kerak. Bu davrda kattalar yordamiga murojaat qilish tengdoshlar tom onidan qoralanadi. Yüklə 287,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|