MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
84 dövlətlərin müstəsna hüququ təsdiqlənmişdir. Həştərxan sammitində Xəzər dənizinin dibinin və səthinin hamı tərəfindən qəbul olunmuş prinsiplər əsasında milli sektorlara bölünməsi zərurəti də öz əksini tapmışdır. Bu razılaşmaların əldə edilməsində Bakıda keçirilən III Xəzər sammitinin əhəmiyyətindən bəhs edən professor Əli Həsənov bu kontekstdə Prezident İlham Əliyevin Həştərxan sammitindəki dərin məzmunlu çıxışında səsləndirdiyi fikirlərə diqqəti cəlb etmişdir: ―2010-cu ildə Bakıda keçirilmiş III Xəzər sammiti zamanı Xəzər dənizinin hüquqi statusuna dair başlıca məsələlərin, xüsusilə də milli zonaların eni və dənizin bioloji resurslarının mühafizəsi üzrə ümumi razılığa gəlinməsi sonrakı danışıqlar prosesinə təkan verdi... Biz Xəzər dənizinə dostluq, sülh, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq dənizi kimi baxırıq. Azərbaycan Xəzəryanı ölkələrlə qarşılıqlı hörmət və etimada əsaslanan ikitərəfli əlaqələrin inkişafına xüsusi diqqət yetirir. Xəzəryanı ölkələr arasında sıx dostluq əlaqələri və çoxsahəli əməkdaşlıq regionumuzdakı sabitlik, əmin-amanlıq və təhlükəsizliyin rəhnidir‖. Əsərdə Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazın transmilli enerji ixracı sistemində yeri və rolu beynəlxalq, regional və yerli maraqlar kontekstində araşdırılmış, Azərbaycanın enerji nəqlinin şaxələndirilməsi siyasəti və onun regionun ümumi geoiqtisadi vəziyyətinə təsiri ilə bağlı məsələlər elmi təhlillər predmetinə çevrilmişdir. Bu məsələlərdən bəhs edən müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, hazırda dünya siyasətinin və geoiqtisadiyyatının ən aktual mövzularından biri Xəzər hövzəsinin zəngin karbohidrogen yataqlarının azad və açıq rəqabət şəraitində işlənilməsi, dünyanın artan enerji tələbatına cəlb edilməsi və bu məhsullar hesabına Avropa enerji bazarlarında Rusiyanın inhisarçı mövqelərinin qismən zəiflədilməsi ilə bağlıdır. Tədqiqat işində ümummilli lider Heydər Əliyevin misilsiz fədakarlığı və siyasi iradəsinin nəticəsi olaraq 1994-cü il sentyabrın 20-də ―Əsrin müqaviləsi‖ adlanan transmilli çoxtərəfli sazişin
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 85
imzalanması ilə əsası qoyulan və keçən müddətdə dönmədən həyata keçirilən yeni neft-qaz strategiyasının bütün istiqamətləri üzrə dərin elmi-analitik təhlillər aparılmışdır. Əsərdə qeyd olunur ki, Azərbaycan üçün enerji təhlükəsizliyi, ilk növbədə, enerji marşrutlarının şaxələndirilməsində öz təsdiqini tapır. Avropa üçün isə enerji təhlükəsizliyi birinci növbədə enerji mənbələrinin şaxələndirilməsində ifadə olunur. Əsərdə xüsusi olaraq qeyd olunur ki,1994-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində imzalanmış ―Əsrin müqaviləsi‖ Azərbaycanda XX əsrin layihəsi hesab olunurdusa, 17 dekabr 2013-cü ildə Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi hesabına imzalanmış ―Şahdəniz-2" layihəsi üzrə investisiya qərarı isə Azərbaycan və bütöv region üçün XXI əsrin önəmli layihəsidir. Məhz bu layihə ‖Cənub qaz dəhlizi", o cümlədən onun mühüm komponentləri olan TANAP və TAP kəmərlərinin çəkilməsi ilə bağlı tarixi qərarların qəbul edilməsini şərtləndirmişdir. Müəllif bu məsələlərlə bağlı dərin məzmunlu təhlillərinin yekunu olaraq bir sıra mühüm tezis və proqnozlarını da irəli sürmüşdür. Onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: – Azərbaycanın malik olduğu enerji ehtiyatlarını xarici transmilli aktorlarla birgə işləmək, istehsal edilən məhsulların sərbəst və alternativ yollarla maneəsiz olaraq dünya və bölgə bazarlarına çıxarmaq təşəbbüsü, dünya ölkələri ilə enerji təhlükəsizliyi sahəsində yaratdığı möhkəm tərəfdaşlıq münasibətləri həm də bütün bölgənin geosiyasi və geoiqtisadi vəziyyətini kökündən dəyişdi. – Bu layihələr təkcə bu gün deyil, bütün XXI əsrdə Avropanın enerji təhlükəsizliyinə təsir göstərməklə yanaşı, həm də əksər Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz ölkələrinin inkişafına, bölgə xalqlarının sabit və firavan həyatına xidmət edəcəkdir. – Reallaşdırılması yüz illəri əhatə edən bu layihələrin getdikcə Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazı daha sürətlə transmilliləşdirməsi və dünya orbitinə daha sıx bağlaması, nəticədə bütün regional münaqişələrin sahmana düşməsinə, o cümlədən Ermənistan-
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
86 Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə, Dağlıq Qarabağda və Cənubi Qafqazın digər məkanlarında uzunmüddətli etnik-separatçı meyillərin aradan qalxmasına öz müsbət təsirini göstərəcəkdir. Əsərin ―Azərbaycanın xarici aləmlə hərbi-geostrateji münasibətləri: beynəlxalq, regional və milli təhlükəsizlik siyasətinin əsasları‖ adlanan sonuncu IV bölümündə beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin əsasları və geosiyasi tələbləri, Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik mühiti, Azərbaycanın regional təhlükəsizlik siyasəti və beynəlxalq aləmlə hərbi-geostrateji münasibətləri, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və onun həlli yolları, habelə Azərbaycanın milli təhlükəsizlk siyasəti əsas milli maraqlar, geosiyasi kod və təhlükəsizlik perspektivləri kontekstində dərin və əhatəli elmi araşdırmalar predmetinə çevrilmişdir. Əsərdə Azərbaycan dövlətinin təhlükəsizliklə bağlı xarici siyasətinin əsas vəzifə və istiqamətləri göstərilməklə yanaşı, onun özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyətləri də müəyyən edilmişdir. Bu xüsusiyyət özünü, ilk növbədə, beynəlxalq hüquq normaları və prinsiplərinə söykənərək sivil dövlətlərarası münasibətlərə hörmət bəsləməkdə, beynəlxalq, regional və dövlətlərarası münaqişələri sülh və danışıqlar yolu ilə həll etməyə çalışmaqda, bütün dünya ölkələrinin suveren hüquqlarına və təhlükəsizlik maraqlarına hörmətlə yanaşmaqda və s. özünü göstərir. Fikrini davam etdirən Əli Həsənov qeyd edir ki, təhlükəsizlik sahəsində Azərbaycanın xarici siyasət fəaliyyətinin xarakterik xüsusiyyətləri sırasına həmçinin onun çevik, praqmatik və tarazlaşdırılmış təhlükəsizlik siyasəti yürütməsini, qonşu ölkələrlə ortaq təhlükəsizlik maraqlarının tapılmasına üstünlük verilməsini, dünya təhlükəsizlik mühitinə əhəmiyyətli təsir göstərən böyük dövlətlərlə tərəfdaşlıq münasibətlərinin yaradılmasına çalışmasını, ayrı-ayrı sahələrdə onların təhlükəsizlik maraqları ilə öz strateji mənafelərini uzlaşdırmaq cəhdlərini və s. mühüm cəhətləri də aid etmək olar.
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|