XƏYALIN DİGƏR ADI: MADDƏ
188
Etiraz: “Kainatın hisslərin cəmi olması nəticəsinə gəlmək kainatın necə
işlədiyini araşdırmağı, yəni elmi tərk etməyə gətirib çıxarır”.
Cavab: Bu, daha çox materialistlərin irəli sürdüyü və bu böyük həqiqəti,
elmi yox edəcək mövzu kimi göstərmək üçün dilə gətirdikləri etiraz formasıdır.
Bu etirazın əsassızlığı və məntiqsizliyi isə açıqdır.
Allah bizə yaşadığımız görüntüləri səbəb-nəticə əlaqəsi içində bəzi
qanunlara bağlı kimi göstərir. Məsələn, gecə ilə gündüz bizim beynimizdə əmələ
gələn görüntülərdir və biz gecə ilə gündüzün Günəşə və Yerin hərəkətlərinə
bağlı şəkildə dəyişdiyini hiss edirik. Məsələn, beynimizin içindəki görüntüdə
Günəş ən təpədə ikən, günorta saatı olduğunu bilirik və Günəş batarkən də
havanın qaraldığına şahid oluruq. Allah kainata aid hissləri yaradarkən bu
səbəb-nəticə əlaqəsi ilə birlikdə yaratmışdır. Heç vaxt Günəş batdığı halda
gündüzü yaşamırıq. Elə Allahın zehnimizdə yaratdığı bu səbəb-nəticə əlaqəsinin
müşahidə edilməsi və araşdırılması elmdir.
Başqa bir nümunə də verək: beynimizin içindəki xəyalda əlimizdən
buraxdığımız qələm həmişə yerə düşür. Buna səbəb olan səbəb-nəticə əlaqəsinin
araşdırılması nəticəsində “yerin cazibə qüvvəsi qanununu” kəşf edirik. Allah
ruhumuza seyr etdirdiyi görüntüləri müəyyən səbəblərə və qanunlara bağlı
şəkildə göstərir. Bu səbəblərin və qanunların yaradılmasının səbəbi həyatın
imtahan üçün yaradılmasıdır. Bu qanunların və “kainat” adı verilən hisslər
cəminin necə bir nizam içində işlədiyinin araşdırılması isə elmi əmələ gətirir.
Ona görə, elm Allahın yaratdığı qeyri-adi görüntülərin əlaqəli kimi göründükləri
qanunları anlamaq üçün vacibdir.
Beləliklə, materialistlərin iddia etdikləri kimi, maddənin əsli ilə təmasda
İnsan beyninə kənardan verilən süni
oyanmalar ilə toxluq hissini əmələ
gətirmək mümkündür. Bir insan yemək
yeməsə də, süni oyanmalarla özünü tox
hiss edə bilər.
Maddənin Həqiqəti Mövzusuna Gələn Etirazlara Cavablar
189
olmadığımız həqiqətini qəbul etmək elmi inkar etməyə gətirib çıxarmır. Əksinə,
bu həqiqəti səmimi niyyətlə qəbul edənlər elmi bu hisslərin cəmi kimi anlamaq,
bu cəmdəki sirrləri qavramaq üçün vacib yol kimi görürlər.
Bu elm anlayışı ilə materialist elm anlayışı arasında isə böyük fərq var.
Sözügedən hisslər cəminin müşahidə edərək kəşf etdiyimiz təbiət qanunları bu
cəmi yaratmış Allahın qanunlarıdır. Maddəni mütləq varlıq zənn edən, təbiət
qanunlarının maddənin özündən qaynaqlandığını düşünən, onları yaradanın
da təbiət qanunları olduğu xətasına düşən materialistlərin elm anlayışı isə bu
həqiqətlə birlikdə çökür.
Bunu da unutmaq olmaz ki, Allah bütün bu hissləri heç bir qanuna və
səbəbə ehtiyac hiss etmədən yaratmağa gücü çatandır. Məsələn, Allah toxum
olmadan gülü yarada bilər, bulud olmadan yağış yağdıra bilər və ya Günəş
olmadan kölgəni, gecəni və gündüzü yarada bilər. Allah bir ayəsində bu həqiqəti
belə bildirir:
Məgər Rəbbinin kölgəni necə uzatdığını görmürsənmi? Əgər istəsəydi,
onu daim öz yerində saxlayardı. Sonra Biz günəşi bir əlamət etdik. Sonra
Günəşin doğması da, batması da insanın beynində meydana gələn görüntülərdir. İnsan
beyninin içindəki Günəşin batmasını seyr edir və bu görüntüdən həzz alan isə ruhudur.
XƏYALIN DİGƏR ADI: MADDƏ
190
onu yavaş-yavaş Özümüzə tərəf çəkdik. Sizin üçün gecəni örtük, yuxunu
rahatlıq yaradan, gündüzü də həyat yaradan Odur. (Furqan surəsi, 45-
47)
Ayədə də göründüyü kimi, Allah əvvəlcə kölgəni yaratdığını, sonra da
Günəşi ona dəlil etdiyini bidirir. Yuxularımız bu yaradılışı daha yaxşı qavraya
biməyimiz üçün nümunədir. Yuxuda Günəşin maddi qarşılığı olmadığı halda,
Günəşin verdiyi işığı, istiliyi, aydınlığı eynilə gerçək həyatdakı kimi hiss
edirik. Bu cəhətlərilə yuxular Allahın Günəş olmadan da Günəşə aid hissləri
zehnimizdə yarada biləcəyinin göstəricilərindən biridir.
Ancaq Allah yaratdığı imtahan mühitində insanlar üçün hər şeyin səbəbini
də yaratmışdır. Gündüzün səbəbi Günəşdir, yağışın səbəbi isə buluddur.
Bunların hamısı beynimizdə Allahın ayrı-ayrı var etdiyi görüntülərdir. Səbəbin
nəticədən əvvəl yaradılması ilə də Allah bu imtahan mühitində hər şeyin
Allah yaratdığı
görüntüləri müəyyən
səbəblərə bağlı
şəkildə göstərir.
Məsələn, alma
budağından
qopduqda həmişə
yerə düşür, heç vaxt
göyə qalxmaz və ya
havada asılı qalmaz.
Allahın yaratdığı
bu səbəblərin
və qanunların
araşdırılması isə
elmin mövzularını
əmələ gətirir.
Beləliklə, bütün
kainatın xəyallar
cəmi olması nə
elmi, nə də elm
üçün aparılan
araşdırılmaları
əsassız etmir, aradan
qaldırmır.
Maddənin Həqiqəti Mövzusuna Gələn Etirazlara Cavablar
191
müəyyən qanunlarla işldəyini də düşünməyimizi və bu yolla elmi tədqiqat
aparmağımızı təmin edir.
Etiraz: Bir tərəfdən Allahı iman həqiqətləri ilə açıqlayarkən, digər
tərəfdən Onun varlıq dəlili kimi təqdim etdiyi “varlıq aləmi”nin yox
olduğunu demək ziddiyyət deyilmi?
Cavab: Maddənin əsli ilə bağlı izahları tam qavraya bilməyən bəzi
insanlar “maddi dünyanın əsli ilə təmasda ola bilmərik, sadəcə zehnimizdəki
xəyali görüntülərilə təmasda oluruq” ifadəsini “heç bir şey yoxdur” kimi səhv
anlayırlar. Əslində isə: “Maddə hisslər cəmidir və ya beynimizdə gördüyümüz
Allah səbəb olmadan da nəticəni
yaratmağa gücü çatandır. Məsələn,
yuxuda Günəş olmadığı halda
Günəşin işıqları ilə isindiyini hiss
edən insan bunun dəlilidir.
