M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2 Yer kürəsinin iri səhraları
40 Respublikamız da eroziyadan ziyan çəkən ölkələrdəndir. Su eroziyası nəticəsində dağlıq ərazilərdə səthi və xətti eroziya, düzənlik- Kür-Araz ovalığında isə külək eroziyası intensiv olaraq gedir. Respublika ərazisinin çöl zonasının 70%-ə qədəri bu və ya digər dərəcədə eroziyaya məruz qalmışdır. Dünya ölkələrinin bir çoxu əlverişsiz torpaq-iqlim şəraitinə malik olduğundan meliorativ tədbirlərin aparılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Meliorativ tədbirlər torpaq - iqlim şəraitinə müvafiq olaraq aparılmalıdır. Şimali Qafqaz, Ukraynanın cənubu, Moldoviya, Zaqafqaziya, xüsusilə Orta Asiya suvarma əkinçiliklə əlaqədar irriqasiya sistemlərinin yaradılması istiqamətində meliorativ tədbirlərin aparılmasına ehtiyac duyur. Fitomeliorasiyanın tətbiqi isə ərazinin iqlim xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq bütün torpaq tiplərində aparıla bilər. Rekultivasiya kimi meliorativ tədbirlərin aparılması dağ-mədən sənayesinin, neft sənayesinin inkişaf etdiyi ərazilərdə aparılır. Daşkəsən, Abşeron yarımadası xüsusilə bu meliorativ tədbirlərin aparılmasına ehtiyac duyur. Rekultivasiya sıradan çıxmış və ya yararsız hala salınmış torpaqların təsərrüfatın dövriyyəsinə qaytarmağa imkan verir. Bu istiqamətdə aparılan meliorativ tədbirlərə bütövlükdə MDB ölkələrinin göstərməsinə baxmayaraq Belorus respublikası xüsusilə fərqlənmişdir. Bu respublika 10 il müddətində rekultivasiya olunan sahələri 120 min hektara çatdırmaqdır. Meliorasiyanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq Orta Asiyanın bağ və üzümlüklərinin 96%-i, Qazaxıstanda 82%-i, Zaqafqaziyada 62%-i, Rusiyada 17%-i, Ukraynada və Moldovada 10%-i meliorativ tədbirlər keçirilən torpaqlar üzərində inkişaf etdirilir. Orta Asiyada və Qazaxıstanda texniki bitkilərin 92%-i meliorasiya aparılmış torpaqlarda becərilir. Suya ən çox tələbkar olan pambıq 100% suvarma şəraitində becərilən texniki bitkidir. Bu bitki becərmə ərəfəsində suya, yetişmə dövründə isə istiliyə daha çox tələbkardır. 41 Mülayim qurşaqlarda suya ən çox tələbat səhralarda olub 1300 mm-dən böyükdür. Çöl zonasında 550-900 mm, meşə çöldə 450-650 mm, tayqada 250-450 mm-dir. Türk dövlətləri ərazilərindən Özbəkistan, Türkmənistan ən çoxu su meliorasiyasına, başqa sözlə irriqasiya sistemlərinin yaradılmasına tələbkardır. Fərqanə, Zərövşan, Qaraqum (1500 km), Böyük Qissar, Böyük Əndican kanallarının çəkilməsi bununla əlaqədardır. Qumların bərkidilməsi istiqamətində aparılan meliorativ tədbirlər həmçinin Orta Asiya üçün vacib meliorativ tədbirlərdən biri sayılır. Abşeron yarımadasında da bu istiqamətdə meliorativ tədbirlər aparılır. Dünya torpaq ehtiyatlarının 20%-nin səhralardan ibarət olmasını nəzərə alsaq (cədvəl 2) meliorasiyanın nə dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməsini təsəvvür etmək çətin olmaz. Hazırda suvarılan torpaqların 60%-ə qədəri şoranlaşmış hesab olunur. Yer kürəsinin bütövlükdə 50 milyon km 2 sahəsi yaşayış üçün yararlı sayılır. Qeyd olunanlar ekoloji gərginliyin getdikcə artdığını və onların aradan qaldırılması istiqamətində aparılacaq meliorativ tədbirləri günün ən aktual problemlərindən birinə çevirmişdir. Cədvəl 2 Yer kürəsinin iri səhraları Adı Yeri Səthin litoloji xarakterinə görə tipi Təqribi sahəsi, km 2 -la Saxara Şimali Afrika Daşlı, qumlu, gilli 7mln-dan çox Qobi Monqolustan və Çin Daşlı, qumlu 2mln Liviya Şimali Afrika Daşlı 2mln Alaşan Mərkəzi Asiya Daşlı 1mln Suriya Cənub-Qərbi Asiya Qumlu 1mln Kalaxari Cənubi Afrika Yarımsəhra 1mln Rub-əl-Xali Ərəbistan yarımadası Qumlu 600min Nubiya Şimal-Şərqi Afrika Qumlu 550min 42 Böyük Qumlu Şimal-qərbi Avstraliya Qumlu, gilli 360min Qaraqum Türkmənistan Qumlu, gilli 350min Qızılqum Özbəkistan, Qazaxıstan Qumlu, gilli 300min Təklə-Məkan Mərkəzi Asiya Qumlu 300min Tar Şimal-qərbi Hindistan Qumlu 300min Böyük Viktoriya Cənubi Avstraliya Qumlu 300min Böyük Nefud Ərəbistan yarımadası Qumlu 70min Kiçik Nefud Ərəbistan yarımadası Qumlu ? Dəşt-i- Kəvir İran Qumlu ? Dəşt-i-Lüt İran Qumlu ? Namib Afrikanın Cənub-qərbi Qumlu, daşlı uzunluğu 2100km, eni 130km Atakama Cənubi Amerika Qumlu, daşlı uzunluğu 1000km Maxava Şimali Amerika Daşlı, qumlu ? Xila Şimali Amerika Daşlı, qumlu ? II.3. Atmosferin çirklənməsi və onun meliorasiyası problemləri Atmosfer Yer kürəsinin qaz təbəqəsidir. Balıqlar suda yaşadığı kimi, insanlar da hava okeanının dibində yaşayır. Canlı orqanizmlərin həyat və fəaliyyətini təmin edən bu hava okeanının troposferinin qaz tərkibi quru halda 78%-i azot, 21%-i oksigen, 0,9%-i arqon, 0,03%-i karbon, qalan hissəsi isə hidrogen, neon, helium, kripton, radon, azon, metan və s. qazlardan ibarətdir. Yer kürəsini əhatə edən atmosfer tərkibindən və istilik paylanmasına görə aşağıda göstərilən təbəqələrə ayrılır. ___________ Ekzosfer 800-300km t-220°-1500° Termosfer 80-800km ____________ Mezosfer 80-800km ____________ Stratosfer 50-55km t -70°C t - 65°C Ekv. 16-18km qütb. 8-10km T r o p o s f e r Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|