M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
34 Hazırda pambıqçılıq rayonlarında bu təsərrüfat sahəsinin inkişaf etdirilmək üçün qrunt sularının səviyyəsinin 2,5-3m dərində yerləşməsi tələb olunur. Əks halda meliorativ tədbirlərin aparılması pambıqçılığın inkişafında əsas şərtdir. Səth sularının aşağı salmaq və şoran torpaqların yuyulmasında çəkilən kanallar (cədvəl 1) səth sularını ötürən kiçik kanallardan daha dərin olması tələb olunur. Şoranlaşma səviyyəsi yüksək olan sahələrdə texnikanın sərbəst işləməsi üçün qapalı, drenlərarası 600-700m olan halda isə açıq drenaj şəbəkələrindən istifadə olunur. Çəkilmiş əsas drenlərin dərinliyi 2,5-3 metrdən dayaz olmaması məsləhətdir. Qapalı drenajlar (borularla) yaradılarkən basdırılmış boruların kanallardakı suyun səviyyəsindən aşağı olması nəzərə alınmalıdır. Qapalı drenlərdə işlədilən borular adətən 10-20 sm diametrə malik olan saxsıdan hazırlanır. Boruların tezliklə lillənməməsi üçün meyillik çox aşağı olmalı, axım sürəti 0,30-0,80 m/san təşkil edilməlidir. Torpaqlarda aparılan meliorativ tədbirlərdən biri də drenaj quyularının qazılmasıdır. Əlverişli susızdırma qabiliyyətinə malik olan ərazilərdə bu üsul məsləhət görülür. Su ilə dolmuş quyulardan nasoslar vasitəsilə kənarlaşdırılır. İlk dəfə drenaj quyuları 1918-ci ildə Kaliforniya ştatında (ABŞ) belə quyular qazıldığından bu tip quyular bəzən Kaliforniya quyuları adlanır. Belə quyular 5-6 düyümlük borularla təchiz olunur və dolmuş quyulardan su nasosları vasitəsi ilə çıxarılır.Özbəkistan ərazisində ilk dəfə belə quyu “Ac çöl” sahəsində salınmışdır. Cədvəl 1 Ən böyük kollektorlar Kollektorların adı Ġstifadə olunduğu ərazilər Uzunluğu, km-lə Ġstismara verildiyi il Baş Şirvan Ağdaş, Ucar, Kürdəmir, Bərdə, Sabirabad, Salyan 216 1963 Mil Qarabağ Yevlax, Bərdə, Ağcabədi, Kürdəmir, İmişli 152 1965 Muğan-Salyan Sabirabad, Saatlı, Salyan, 101 1963 35 Cəlilabad, Neftçala, Biləsuvar Aşağı Şirvan Kürdəmir, Zərdab 70 1963 Cənubi Muğan Biləsuvar,Cəlilabad, Neftçala 15 1985 Əzizbəyov Saatlı, Sabirabad 75 1962 Sabir Saatlı, Sabirabad 38 1962 Saatlı Saatlı, Sabirabad 25 1962 Sağ Sahil Saatlı, Sabirabad, İmişli 56 1962 Araz çayının sol sahilində Arazdəyəndə isə bu tip quyular 1927-1930-cu illərdə qazılmışdır. 1952-ci ildə Azərbaycan elmi – tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu tərəfindən Muğan meliorasiya təcrübə stansiyasında da belə quyular qazılmış və aparılmış hesablamalara əsaslanaraq drenaj quyusunun açıq və qapalı drenajdan 10 dəfə ucuz başa gəlməsi müəyyən edilmişdir. Dənavər strukturun yaradılması üçün torpaqlara gipsin verilməsi, həmçinin üzvi kübrələrin verilməsi, yonca otlarının əkilməsi də torpaqların keyfiyyətcə yaxşılaşdırılması istiqamətində görülən meliorativ tədbirlərə aid edilir. Şoran torpaqlarının yuyulmasını çəltik əkin sahələrinin yaradılması ilə yanaşı aparmaq daha əlverişli meliorativ tədbir sayılır. Hər hektar torpaq sahəsinə 10-15 min m 3 su verməklə çəltikçiliyi inkişaf etdirməklə torpaqları duzlardan yumaq mümkün sayılır. Belə olan halda dərin drenaj kanallarından başqa hər 100 m-dən bir 1m dərinlikdə əlavə kiçik drenlər çəkilir. Bu kiçik kanallarda artıq suları ötürməklə torpaqlar duzlardan azad olunur. Ona görə də kollektor-drenaj şəbəkəsi olmadan çəltiyin becərilməsi məqsədəuyğun sayılmır. Meliorasiyanın çəltik əkilməsi ilə yanaşı aparılmasının ən böyük əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bu üsul şoranlaşmış torpaqlardan hətta birinci il kənd təsərrüfatında istifadə etməklə kifayət qədər məhsul götürülməsi mümkündür. Tərkibində natrium-sulfat duzları çox olan torpaqlarda yuma istiqamətində meliorativ tədbirlərin aparılması payız və qışda məsləhət görülmür. Çünki, suyun temperaturu aşağı olduğundan natrium-sulfat duzları suda ərimir və torpaq 36 profilinin aşağı qatlarında toplanır. Yazda isə bu istiqamətdə aparılan meliorativ tədbirlər tam müsbət nəticə verir. BMT – nin hesablamalarına görə dünya torpaqlarının 60%-ə qədəri bu və ya digər dərəcədə şoranlaşmaya məruz qalmışdır. Su itkisi və ətraf sahələrin şoranlaşmasının qarşısını almaq məqsədilə meliorativ tədbir olaraq kanallara beton üzlər çəkilir. Betonların birləşdiyi yerlərin su keçirməməsi üçün qalınlığı 0,2-0,8mm olan polimer klyonkalardan üzlüklər çəkməklə hidroizolyasiya tədbirləri həyata keçirilir. Təkrar şoranlaşma daha təhlükəli olduğundan bu tədbirlərin həyata keçirilməsi daha əhəmiyyətlidir. CaCl və MgCl duzlarından şorlaşmaya məruz qalmış sahələrdə hidromeliorativ tədbirlər lazımi səmərə vermədiyindən kimyəvi meliorasiyaya üstünlük verilir. Belə ki, torpağa gips verməklə sodanı reaksiyaya cəlb edərək suda həll olan duzlara çevirmək olur, sonradan torpaqlardan uzaqlaşdırılır. Torpaqda mühit reaksiyasını dəyişməklə də kimyəvi meliorasiya üsulundan istifadə olunur. pH-ın miqdarı 7-dən aşağı olan turş torpaqları əhəngləməklə mühit reaksiyasını neytrallaşdırmaq olur. Qələvi torpaqlarda isə gipsləşdirmə üsulundan istifadə edərək meliorativ tədbirlərin aparılması məsləhət görülür. Şoran torpaqlarda elektromeliorasiya üsulu ilə də meliorativ tədbirlərin aparılması məsləhət görülür. Bu məqsədlə torpağa yüksək gərginlikli elektrik cərəyanı verməklə duzları parçalanmaya məruz qoymaq olar. Meliorativ tədbirlərdən sonra sahələrə duza davamlı şəkər çuğunduru və günəbaxanın əkilməsi natriumun torpaqlarda azalmasına, yoncanın əkilməsi ilə isə azotun artmasına səbəb olduğundan bu bitkilərin əkilməsi də meliorativ tədbir kimi qəbul edilə bilər. Torpaqları qiymətləndirmə yolu ilə də aparılacaq meliorativ tədbirlərin növünü müəyyən etmək mümkündür. Bunu aşağıdakı düsturla həyata keçirmək məsləhətdir: m f Z Z B 100 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|