Korxona pul oqimlarini operativ rejalashtirish jarayonida foydalaniladigan

(%) 
Kapital 
ulushi 
(%) 
Kapital 
bahosining 
o‘rtacha tortilgan 
qiymati (%) 
- 
R
i
 
K
i
 
WACC = R
i
×K
i
 
1 
Oddiy aksiya emissiyasi 
hisobiga 
shakllangan 
kapital
100 
25 
40 
10 
2 
Imtiyozli 
aksiya 
emissiyasi 
hisobiga 
shakllangan kapital
20 
20 
8 
1,6 
3 
Uzoq mudatli qarzlar 
hisobiga 
shakllangan 
kapital 
70 
20 
28 
5,6 
4 
Qisqa muddatli qarzlar 
hisobiga 
shakllangan 
kapital 
35 
25 
14 
3,5 
5 
Kreditorlik 
qarzlari 
hisobiga 
shakllangan 
kapital 
25 
5 
10 
0,5 
Kapital bahosining o‘rtacha tortilgan qiymati, WACC (%)
21,2 
* Manba: shartli misol sifatida olindi. 
Kapital bahosining o‘rtacha tortilgan qiymati mohiyatini masala ishlash orqali 
yoritish maqsadga muvofiqdir. Shundan kelib chiqqan holda korporativ tuzilmalarda 
kapital bahosining o‘rtacha tortilgan qiymatini aniqlashga doir masala ko‘rib 
chiqamiz (1-jadval). Jadvalda keltirilgan ma’lumotlarga muvofiq kapital bahosining 
o‘rtacha tortilgan miqdorini 4.1-formulaga muvofiq quyidagicha aniqlaymiz: 
WACC = ∑R
i
×K
i
= 25% × 40% + 20% × 8 % + 20 % × 28 % +
+ 25% × 14% +5% × 10 % = 21,2 % . 
Kapital bahosining o‘rtacha tortilgan qiymatini aniqlash korporativ tuzilma 
rahbarlari, shuningdek, moliyaviy menejer uchun quyidagilarda muhim ahamiyat 
kasb etadi: 
‒
korporativ tuzilmalarda kelgusi davrlarda rejalashtirayotgan umumiy 
rentabellik darajasining minimal miqdori WACC miqdoridan kam bo‘lmasligiga 
e’tibor qaratish lozim. Aks holatda korporativ tuzilmalarning xarajatlari 
daromadlaridan oshib ketishi mumkin;

---

126 
‒
korporativ tuzilmalarda kapital bahosining oshib ketishiga ta’sir ko‘rsatuvchi 
moliyalashtirish manbalaridan moliyaviy resurslar jalb qilishni kamaytirish va 
aksincha kapital bahosini kamayishiga ta’sir ko‘rsatuvchi moliyaviy resurslardan 
ko‘proq jalb qilishga katta e’tibor qaratish lozim; 
‒
korporativ tuzilmalarda hisoblab chiqilgan WACC miqdori investitsion 
loyihalar rentabellik (yoki foydalilik) ko‘rsatkichi bilan taqqoslash maqsadga 
muvofiqdir. Agarda investitsion loyihaning rentabelligi WACC miqdoridan yuqori 
bo‘lsa, korporativ tuzilma o‘z kapitalini ushbu investitsion loyihaga yo‘naltirishi 
mumkin va bu orqali korporativ tuzilma nisbatan ko‘proq foydaga erishadi; 
‒
korporativ tuzilmalarda hisoblab chiqilgan WACC miqdor ko‘rsatkichidan 
ayrim holatlarda moliyaviy menejer tomonidan boshqa loyihalarning kelgusidagi 
daromadlari va xarajatlarini joriy davrga diskontlash hamda korporativ 
tuzilmalarning biznes qiymatini aniqlash maqsadida ham diskont stavka sifatida 
foydalanishi mumkin. 
Bugungi kunda korporativ tuzilmalarning biznes qiymatini aniqlash muhim 
ahamiyat kasb etadi. Korporativ tuzilmaning biznes qiymat deganda koronalardagi 
mavjad aktivlar miqdori bilan emas, balki korporativ tuzilma faoliyatining kelgusida 
amalga oshiradigan xarajatlar va ular bo‘yicha olinadigan daromadlarning jami 
summasini joriy davrga diskontlash orqali aniqlanishi tushiniladi. Korporativ tuzilma 
biznes qiymati quyidagi formula asosida aniqlanadi: 




n
i
i
i
WACC
FCF
V
1
)
1
(
(4.2) 
Bu erda, V (value) – korporativ tuzilmatshtp biznes qiymati, FCF (future cash
flow) – kelgusidagi pul oqimlari, ya’ni daromadlar yoki xarajatlar, i – i inchi yil, n – 
yillar soni.
Korporativ tuzilma biznes qiymati shunday qiymatki, ushbu qiymatda 
korporativ tuzilma moliya bozorida sotilsa korporativ tuzilma ta’sischilari foyda ham 
zarar ham ko‘rmaydi. Demak, korporativ tuzilma ta’sischilari bunday korporativ 
tuzilmani sotishi uchun korporativ tuzilma biznes qiymatidan yuqoriroq narxga 
sotishga harakat qiladi. Shuningdek, bugungi kunda mamlakatimizda aksiyadorlik 
jamiyatlari tomonidan chet el investitsiyalarini jalb qilish sharoitida ularning kapital 
bahosi minimal bo‘lishi va biznes qiymatining yuqori bo‘lishi muhim ahamiyat kasb 
etadi. Bu esa o‘z navbatida mamlakatimiz aksiyadorlik jamiyatlariga chet el 
investitsiyalarining kirib kelishiga muhim ijobiy ahamiyat kasb etadi. 
Umumiy xulosa sifatida aytish mumkinki korporativ tuzilma kapital bahosini 
aniqlash biznes samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Korporativ tuzilma 
moliyaviy menejeri korporativ tuzilma kapital strukturasini shunday shakllantirish 
kerakki, uning natijasida kapital bahosi minimallashishi lozim. Bu esa o‘z navbatida 
korporativ tuzilmalar biznes qiymatini maksimallashtirishga xizmat qiladi. 
Xulosa qilib aytganda, bozor iqtisodiyoti sharoitida resurslarning asosiy turlari 
hisoblangan moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarini qidirib topish, jalb qilish, 
boshqarish va boshqa jihatlar ma’lum bir xarajatlarni talab qiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korporativ moliyada turli xil moliyalashtirish 
manbalaridan keng doirada foydalanish imkoniyati mavjud. Bunda moliyaviy 

---

127 
menejmentning asosiy vazifasi korxona bozor qiymatini maksimallashtirish va 
mulkdorlar moliyaviy barqarorligi yanada oʻsishini ta’minlovchi faoliyatni 
moliyalashtirish manbalarining optimal variantini topish hisoblanadi.
Kapitalni jalb qilish uchun toʻlov keng qamrovga ega hisoblanadi. Biror bir 
korxonaga mablagʻ qoʻyishda mulkdorlar belgilangan daromadlarni dividend 
koʻrinishida olish yoki kapital oʻsib borishini hisob-kitob qiladilar. Oʻz navbatida 
kreditorlar olinadigan foizli daromadlarni hisob-kitob qiladilar.
Ma’lum bir kapital manbasidan foydalanish hisobiga toʻlanishi lozim boʻlgan 
umumiy summa va kapital hajmi oʻrtasidagi nisbatning foizlarda aks ettiriladigan 
miqdori kapital bahosi (Cost of Capital – CC) deb ataladi.
Taqdim etilgan kapitaldan foydalanish hisobiga kapital egasi tomonidan talab 
qilinadigan toʻlovlar, jalb qilish bilan bogʻliq xarajatlar (emissiya xarajatlari, kredit 
shartnomasini rasmiylashtirish, sugʻurtalash, garov, maslahatchilar jalb qilish va 
boshqa xarajatlar) korxona tomonidan aniqlanishi mumkin. Kapital bahosi 
mablagʻlarni jalb qilish uchun sarflanadigan vaqt va risk omillari ta’sirini baholashni 
ham taqozo etadi.
Kredit bahosi haqida soʻz yuritganda qarz oluvchi tomonidan kredit jalb qilish 
va undan foydalanish uchun toʻlanadigan barcha xarajatlarni nazarda tutish lozim.
Nazariy jihatdan xususiy kapital bahosi korxona mulkdorlari tomonidan talab 
qilinadigan daromadlilikka teng deb olinadi va dividend toʻlanish darajasidan kelib 
chiqqan holda aniqlanishi mumkin. Lekin amaliyotda xususiy kapital elementlari 
bahosini aniqlash yetarli darajada murakkab masalalardan biri hisoblanadi. 
Muammoli tomoni shundaki, xususiy kapital elementlarining umumiy iqtisodiy 
mohiyati bir-biridan farqli xususiyatlarga ega.