“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər

43 

 

 

səlahiyyətləri  istəyərkən  İsrail  məhdud  bir  səlahiyyət  dövrü  təklif  edirdi.  Norveç 

baş  naziri  və  xarici  işlər  nazirinin  vasitəçiliyi  keçən  və  buna  görə  Oslo  Müddəti 

adını alan gizli danışıqların ardından ilk  əvvəl 9 Sentyabr 1993-cü ildə İsrail Baş 

naziri Rabin və FAT lideri Ərafat bir-birləriylə məktub mübadiləsi etmişlər. Arafat 

məktubunda  İsrailin  sülh  və  təhlükəsizlik  içində  var  olma  hüququnun  FAT 

tərəfindən tanındığını və bütün FAT ünsürlərinin "uyumluluğunu" zəmanət etdiyini 

İsrail  tərəfinə  ifadə  etdi.  Rabin  isə  məktubunu  Ərafata  deyil  Norveçli  nazirə 

yazmışdır və məktubunda İsrail hökumətinin FKÖ'yü Fələstinlilərin nümayəndəsi 

olaraq tanıdığını ifadə etmişdir.

 

Oslo prinsiplər Bildirgesi bu məktub dəyişməsinin 

ardından  13  Sentyabr  1993-cü  ildə  Ağ  Evin  bağçasında  ABŞ  prezidenti  Bill 

Klintonun  da  olduğu  bir  mərasimlə  imzalanmış  Rabin  və  Ərafat  əl 

sıxışdı.Bəyannamənin  ilk  maddəsi  danışıqların  məqsədini  bir  Fələstin  müvəqqəti 

hökuməti  qurmaq,  Qəzza  Zolağı  və  Qərb  Şəriyədə  rəhbərliyi  devralacak  bir 

Şuranın  seçkilə  iş  başına  gəlməsi  və  5  ili  keçməyəcək  bir  müddət  içində  BMT 

Təhlükəsizlik Şurasının 242 və 338'inci maddələrinə dayanan qalıcı bir status təyin 

olaraq  müəyyən  edir.  4-cü  maddədə  Qəzza  və  Qərb  Şəriyənin  ərazi  bütövlüyü 

baxımından  tək  bir  vahid  kimi  qəbul  edildiyi  ifadə  və  bunun  son  status 

müqaviləsinə  qədər  də  qorunacağı  ifadə  edilmişdir.Ancaq  Şuranın  səlahiyyətinin 

son status andlaşmasından  müzakirə  ediləcək  mövzular  xaricində  Qərb  Şəriyə  və 

Qəzzanı  əhatə  etdiyi  ifadə  edilərək  yekun  status  müqaviləsindsə  hər  şeyin  daha 

fərqli ola biləcəyi kimi bir nəticə çıxmışdır. İsrail son status andlaşmasından fərqli 

bir  səlahiyyət  paylaşması  təklif  oluna  bilərdi.Oslo  Bəyannaməsi  son  status 

danışıqlarının  çərçivəsini  də  müəyyənləşdirdi.  5-ci  maddəyə  görə  son  status 

danışıqları  Qüds,  qaçqınlar,  məskunlaşmalar,  təhlükəsizlik,  sərhədlər,  digər 

qonşularla  əlaqələr  və  əməkdaşlıq  və  digər  ortaq  çıxar  mövzularını  əhatə 

edəcək.Qəzza  və  Yerixodan  İsrail  birliklərinin  çəkilməsiylə  Fələstinlilərə  təhsil, 

mədəniyyət, səhiyyə,sosial rifah, birbaşa vergitutma və turizm mövzularında bütün 

səlahiyyətlər  devredilecektir.Göründüyü  kimi  Fələstinlilərə  keçid  dövründə 

məhdud bir səlahiyyət sahəsi buraxılmışdır.Təhlükəsizlik konusundaysa iplər yenə 

---

44 

 

 

İsrailin əlinə buraxıldı. Bildiriş Şuraya güclü bir polis gücü meydana gətirmə haqqı 

verərkən  İsrailin  xarici təhlükəsizliyi  təmin  etmək  və  "içəridən  gələcək təhdidlərə 

"qarşı  təhlükəsizlik məsuliyyətini  yerinə yetirməyə  davam  edəcəyini ifadə edirdi. 

Qanunlar  aktında  İsrail  qüvvələrinin  Şura  seçkiləri  reallaşdırılmaq  əvvəl  Qərb 

Şəriyə  və  Qəzzadan  çəkilməsini  qərara  bağladı.  Ancaq  geri  çəkilmə  bir  işğalı 

sonlandırma  olaraq  qəbul  edilməmişdir.  Bəyannamədə  nə  İsrail  qüvvələri  işğalçı 

olaraq  təyin  nə  də  İsrailin  nəzarətində  olan  Fələstin  torpaqlarına  işğal  altındakı 

torpaqlar deyilmişdir. Bu da müqaviləni ruhsuzlaştıran əhəmiyyətli problemlərdən 

birini  təşkil  etmişdir.Əlavələrlə  formalaşdırılan  iqtisadi  əməkdaşlıq  də  əslində 

əməkdaşlıqdan çox bir asılılıq yaratma nəticəsini doğurmuşdur. Əlavələr qurulması 

nəzərdə  tutulan  elektrik,  su,  nəqliyyat  və  rabitə,  ticarət  sahələrində  əməkdaşlıq 

reallaşdıracaq  İqtisadi  Əməkdaşlıq  Komitəsi  son  mərhələdə  bütün  bu  sahələrin 

İsrailin nəzarətində olduğu bir mühitdə heç bir məna ifadə etməyəcək. Necə ki,hələ 

2010-cu  ildə  Qəzza  və  Qərb  Şəriyənin  nəqliyyat,  elektrik,  internet  kimi 

əhəmiyyətli  ehtiyaclarının  qarşılanması  və  davamlılığı  İsrailin  təşəbbüsünə 

buraxılmışdır.Göründüyü  kimi  Bəyannamənin  əhəmiyyətli  maddələrində 

Fələstinlilərə  o  zamana  qədər  sahib  olmadıqları  səlahiyyətlər  verilmişdir.  Bu 

bildiriş həmçinin Fələstin xalqının qanuni və siyasi hüquqlarının İsrail tərəfindən 

ilk dəfə tanınmasıdır. Ancaq bu səlahiyyət transferi ədalətli və yekun olaraq təmin 

edici  olmaqdan  uzaqdır.  Səlahiyyət  transferi  nisbilik  daha  əhəmiyyətsiz  sahələrlə 

məhdud  qalmış;  təhlükəsizlik  mövzusu  Şuranın  quracağı  bir  polis  gücü  xaricində 

tamamilə  İsrailə  buraxılarkən  iqtisadiyyat  və  inkişaf  sahələrində  qurulacaq 

əməkdaşlıq  komitələri  irəliləyən  dövrdə  Fələstin  üzərində  İsrail  tahakkümünün 

somutlaştırıldığı  yerlər  olacaqdı.  Ayrıca  İsrailin  o  günə  qədər  reallaşdırdığı 

pozuntuları  baxmayaraq  "BMT  kimi  beynəlxalq  bir  hakimlik  orqanı  nəzərdə 

tutulmadığı  üçün  İsraillilərin  Oslodanışıqları  sonrasında  məqsədyönlü 

pozuntularının qarşısını alacaq bir cəzalandırma mexanizmi öngörülmemişti.

110

 

                                                           

110

 http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Guide+to+the+Peace+Process/Agreement+on+Gaza+Strip+and+Je 

---

45 

 

 

2.2 Oslo danışıqları. “7 illik” sülh 

Paris Protokolu 

     Paris Protokolu giriş hissəsində də yazdığı üzrə Fələstin tərəfinin iqtisadiyyatını 

öz  iqtisadi  inkişaf  planları  və  prioritetləri  çərçivəsində  geliştirmesinin  şərtlərini 

yaratmaq məqsədiylə 29 Aprel 1994 tarixində İsrail və Fələstin rəhbərliyi arasında 

imzalanmışdır. Giriş hissəsində göstərilən bu məqsəd nə qədər qulağa xoş gəlsə də 

Fələstin  və  İsrail  arasındakı  iqtisadi  əlaqənin  şəkli  araşdırıldığında  razılaşma 

Fələstin  iqtisadiyyatını  inkişaf  etdirmək  yerinə  İsraildən  asılı  etmə  nəticəsini 

doğurmuşdur.Razılaşmanın  Fələstin  Otoritesi'nin  beynəlxalq  ticarət  və  gömrük 

tarifləri  mövzularını  nəzarət  edirdi.  Protokolun  3.  maddəsində  göstərilən  və  ixrac 

məhsullarının  miqdarı  və  bu  məhsullara  tətbiq  vergilər  mövzusunda  Fələstin 

Muxtariyyətinə  bağımsızca  qərar  verə  bilmə  səlahiyyəti  verilirdi.  Ancaq  bu 

hakimiyyətdən müəyyən məhsullarla məhdudlaşdırılmış olması Protokolun ruhunu 

baltalarken  İsrailin  bütün  sülh  prosesi  boyunca  davam  etdirdiyi  məhdud 

muxtariyyət  siyasətinə  uyğun  bir  tənzimləmə  idi.  Bir  çox  məhsuldakı  tarifləri  və 

ixrac  miqdarlarının  tənzimləməsi  isə  İsrail  yoxlamasına  tabe  edilirdi.Protokola 

görə  hər  iki  tərəfin  də  öz  içindəki  işçi  hərəkətliliyini  təşkil  edə  haqqı  var.  Ayrıca 

İsrailli  bankların  Fələstin  Muxtariyyətinin  rəhbərliyindəki  yerlərdə  şöbə  aça 

bilməsi  üçün  Fələstin  rəhbərliyindən  icazə  alma  zəruriliyi  vardı.  Bu  banklar  və 

Fələstin  tərəfində  açılacaq olan iş  yerləri və  Fələstin tərəfində çalışacaq  İsraillilər 

Fələstin Muxtariyyətinin təyin edilmiş iş qanunlarına tabe olacaqdı. Ancaq heç bir 

İsrailli  Fələstin  tərəfində  çalışmaq  istəmədiyindən  Fələstin  rəhbərliyi  baxımından 

heç  bir  məna  daşımayan  bu  ifadə  nəticəsində  İsrail  öz  meyarları  və  üsullarını 

istifadə  edərək  Fələstinli  işçilərin  ölkəsinə  girişini  məhdudiyyət  mövzusunda 

qanuni bir haqq qazanmış oldu.

111

 Protokolun birbaşa vergilendirmeyle əlaqədar 5. 

maddəsi  isə  bəlkə  də  ən  vacib  cəhəti  təşkil  edirdi.  İsrail  və  Fələstin  tərəflərindən 

                                                                                                                                                                                           

richo+Area.htm 

111

 Ami Isseroff, “The Peace Process is Dead, Long Live the Peace Process”, 

http://www.mideastweb.org/oslofailed.htm 

---