34
böyük dəstək qazanacaq.ABŞ baxımından baxıldığında isə İsrailin bölgədəki
əhəmiyyəti su aparmaz. Neft bölgəsinin dibində, Sovetlər Birliyinin dərhal
cənubundakı bir bölgədə İsrailin varlığı həm enerji qaynaqlarının təhlükəsizliyi
baxımından həm də Sovetlər Birliyinin suverenliyinin yayılmasının qarşısının
alınması baxımından ABŞ üçün hayatidir. Ancaq, Sovetlər Birliyinin son dövrdə
daxili işlərinə əhəmiyyət verməsi səbəbindən bölgədə təsirinin azalması, gedərək
təhdid olmaqdan çıxması və sonunda tarixə qarışmasıyla İsrailin ABŞ üçün
bölgədəki strateji əhəmiyyəti azalmışdır. İsrailə ABŞ nəzdində baxışı dəyişdirən
bir digər amil isə Yanvar 1988-ci ildə ABŞ Xarici işlər naziri Corc Shultz
tərəfindən ortaya atılan sülh girişimine
95
o dövr iqtidarda olan Likudun rədd cavabı
vermesidir.
96
80-ci illərin sonundan etibarən enerji qaynaqlarını təhdid edən başqa
bir süper gücün qalmaması səbəbiylə ABŞ üçün bölgədə bir "jandarma dövlət"
deyil sabitlik və sülh lazımlıdır. Buna, dekabr 1987-ci ildə baş tutan İntifada
sonrası İsrailə qarşı ortaya çıxan geniş bir beynəlxalq tənqid dalğası və Körfəz
Döyüşü sonrası ABŞ ictimaiyyətin Yaxın Şərqdə daha çox qalmasını
istəməmələrinin gün keçdikcə ciddi tənqidlər doğurması
97
da əlavə olununca ABŞ
Fələstində sülh elçisi rolu oynamaqdan başqa variant tapa bilməmişdir. Dövrün
ABŞ Başçısı Bill Klintonun sülhə istiqamətli səyləri da ABŞ-ın dayanıqlılığını
göstərmişdir. Fələstin Qurtuluş Təşkilatı, 1964-cü ildə qurulduğunda Ərəb
dünyasında ən təsirli axın olan Pan-Arabizm tərəfdarı bir siyasət icra edirdi. İsrailə
qarşı silahlı mübarizə və işğal altındakı torpaqların geri alınmasıysa təşkilatın ən
əhəmiyyətli hədəfi vəziyyətində idi.Ancaq, FAT 1982-ci ildə İsrailin Cənubi
Livanı işğal etməsiylə bölgədən ayrılmaq vəziyyətində qalmışdır. Bu vəziyyət bir
tərəfdən Fələstin müqavimətinin ən əhəmiyyətli örgütleyicisini əmr etməsi lazım
olan döyüş sahəsindən uzaqlaşmaq məcburiyyətində buraxmış; bir tərəfdən də FAT
idarəçilərinin o zamana qədər olandan fərqli bir siyasətə keçişləri üçün başlanğıc
olmuşdur.Yaser Ərafat, Beyrutdan Tunisə gedərkən yolda Misirə uğramış və Camp
95
http://www.monthlyreview.org/1002hanieh.htm
96
http://www.monthlyreview.org/1002hanieh.htm
97
http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/61/IMG/NR054761
35
David Müqaviləsi səbəbiylə Ərəb dünyası tərəfindən qovma edilmiş Hüsnü
Mübarek'le görüşmüşdür. Bu addım FQT-ın Fələstin Sorunu'na yaklaşımındaki
dəyişikliyin ən əhəmiyyətli işarəsi qəbul edilmektedir.
98
İordaniya Kralı Hüseynin
31 İyul 1988-ci ildə İordaniyanın Qərb Şəriyə ilə qanuni və inzibati bağlarını
qopardığını dilə gətirən şərhi Ərafata diplomatik hücuma keçmə imkanı
verdi.
99
Fələstin Milli Şurasının 15 noyabr 1988-ci il tarixli toplantısı isə FQT-ın
problemə baxışının netleştiği yerdir. Yığıncaqda alınan qərarlarla BMT
Təhlükəsizlik Şurasının 242 saylı qərarı qəbul edilmiş, yəni İsrailin var olma haqqı
tanınmışdır. Ayrıca eyni toplantıda 1947-ci ildə BMT Baş Şuranı tərəfindən qəbul
edilən qərarda təqdim edilən iki dövlətli quruluşa əsaslanaraq müstəqil Fələstin
dövlətinin qurulduğu elan edilmişdir. Bu həm problemin həllində beynəlxalq
hüquqa əsaslanaraq hərəkət edildiyini göstərsə də həm də uzun zamandır izlenen
Fələstində konfederasiya olaraq da təşkilatlanacaq tək bir dövlət qurulması
fikrindən də daşınmaq mənasını verməkdədir. Bundan sonra FAT silahlı
mübarizənin yanında və əksəriyyətlə daha çox nisbətdə diplomatiyaya
yönələcək.Diplomatik atağın əhəmiyyətli bir addımı da Yasir Ərafatın BMT-nin 13
dekabr 1988-ci ildə Cenevrədə reallaşdırdığı yığıncaqda etdiyi çıxışıdır. Arafat bu
çıxışında Fələstin Qurtuluş Təşkilatının Fələstinlilərin tək qanuni nümayəndəsi
olaraq qatılacağı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının himayəsi altında
reallaşdırılacaq bir sülh konfransı çağırışında tapılmışdır.
100
Bu konfrans BMT
Təhlükəsizlik Şurasının 242 və 338 saylı qərarları təməl alınaraq toplanmalıdır.
FAT, beləcə İsrailin işğal edilmiş torpaqlardan çəkilməsinə istiqamətli BMT
qərarlarını qəbul etməsini istəyərkən İsrailin güvən və sülh içində yaşamaq haqqını
da qəbul edir. FAT'yü belə bir tutuma itələyən səbəblərdən biri də Körfəz Böhranı
Fələstinlilərin böhrandakı tutumunun Fələstinə olan təsiridir. İraq 2 Avqust 1990-cı
ildə Küveyti işğal etdiyində Fələstindən gələn ilk reaksiyalar gözlənilməz bir
qarışıqlıq yaratdı. Fələstin Qurtuluşu üçün Xalq Cəbhəsi lideri Corc Habbash və
98
http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/61/IMG/NR054761
99
http://www.mfa.gov.il/MFA/Archive/Peace%20Process/1991/The%20Madrid%20Conference%20Speeches%20
100
http://www.mfa.gov.il/MFA/Archive/Peace%20Process/1991/The%20Madrid%20Conference%20Speeches%20
36
Fələstin Qurtuluş Cəbhəsi lideri Əbu Abbas işğalı və Səddamı tərifləyən şərhlərdə
tapıldılar. Bu işğalı Ərəb oyanışını təmin edəcək bir addım olaraq gördüklərini
bildirdilər.
101
Səddamın işğal əsnasında söyledikler isə Fələstinlilərin niyə Küveyt
işğalına dəstək verdiklərini daha yaxşı açıqlayır. Səddam Hüseyn Küveyt işğalının
son tapmasını İsrailin Fələstin torpaqlarındakı işğalını sonlandırmasına
bağlamışdır.Körfəz Döyüşü əsnasında ABŞ-ın arxasında yer alan bölgə
dövlətlərinin əksinə FQT-ın rəsmi bir dəstəyi olmasa da böhranın çıxdığı ilk andan
etibarən Fələstinlilər Səddam Hüseynə dəstək vermişdir. Buna görə Fələstin 1990-
cı ildən etibarən ən əhəmiyyətli maliyyə dəstəkçisi Ərəb dövlətlərindən gələn
maddi yardımı böyük nisbətdə itirmiş və İntifada nəticəsində yaranan beynəlxalq
dəstəyin də azalmasına səbəb olmuşdur. Həm maliyyə itkiləri həm də beynəlxalq
ictimaiyyət qarşısında baş vermiş prestij itkisi FAT'-ı təcavüzkar bir tutumdan
uzlaşan mövqeyə keçməsində təsirli olmuşdur.Oslo Sülh Prosesi əvvəli reallaşan
və döşəmədən gələn ən böyük ictimai qiyam olan İntifada anlaya bilmək üçün 8
dekabr 1987 tarixinə gələnə qədər Fələstinlilərin İsrail işğalı altında yaşadıqlarına
baxmaq lazımdır. İntifazənin reallaşdığı tarixə qədər Fələstinlilər İsrailin işğal
rəhbərliyi altında yaşadı.Bu, pis həyat şəraiti vəd edən asılı bir iqtisadiyyat, İsrailli
işğal gücləri tərəfindən baş vermiş pis rəftar, bir zamanlar özlərinin olan
torpaqlarda qurulan məskunlaşmalara şahidlik, işğal boyunca xaricə köç edərək
müxtəlif ölkələrdə mühacir olaraq tapılan milyonlarla fələstinli demək idi. Işğal
dövrünün şahidləri olan yaşlılar və davamlı İsrail işğalı altında yetişən yeni nəsillər
bu təzyiq qarşısında getdikcə artan və təbii qarşılanabiləcək bir qəzəb və nifrət
böyütdülər.Bunun yanında gedərək pisləşən həyat şərtləri və İsraillilər tərəfindən
həyata keçirilən keyfi həbslərin da təsiri böyükdür. İsrail təxminlərinə görə 1967-ci
ildən 1980-ci illərin sonlarına qədər həyata keçirilən həbs sayı 300.000 nəfərə
yaxındır.
102
Fələstinlilər həyatlarını davam etdirməyə çalışdıqları bu çətin şərtlərin
yanında bir də beynəlxalq dəstəyin gedərək enişinin izlemekteydiler. Işğalçı
101
http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/61/IMG/NR054761
102
“The View from Palestine: In the Wake of the Agreement”, Journal of Palestine Studies, 23,
Dostları ilə paylaş: |