1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
“MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ”
Əlyazması hüququnda
Miri Nərmin Natiq qızı
“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
və münaqişənin həlli perspektivləri”
MAGİSTR DİSSERTASİYASI
İstiqamətin şifri və adı: 060213 “Beynəlxalq Münasibətlər”
İxtisaslaşmanın şifri: “Beynəlxalq Münasibətlər və Diplomatiya”
Elmi Rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri:
T.e.n.,dos. Z.R.Bayramov Dos. R.M.Qurbanov
Kafedra müdiri:
Prof. B.M.Abdullayev
Bakı-2015
2
MÜNDƏRİCAT
Giriş……………………………………………………………………………........................................3
I Fəsil. Münaqişənin tarixi kökləri, böyük güclərin Fələstin siyasəti
1.1.
Yaxın Şərqin tarixi,dini,iqtisadi və geosiyasi əhəmiyyəti...............................7
1.2.
1917-1948-ci illərdə Yaxın Şərqdə vəziyyət................................................18
1.3.
1948-1987-ci illərdə Yaxın Şərqdə siyasi mühit.........................................26
1.4.
II Fəsil. XX əsrin 90-cı illərində İsrail-Fələstin münaqişəsi. Sülh prosesi
2.1. Sülh prosesini hazırlayan şərtlər. ..................................................................40
2.2.Osla danışıqları.7 illik Sülh............................................................................45
2.3. XXI əsrdə yenidən alovlanan savaş...............................................................50
III Fəsil. Qloballaşma şəraitində İsrail-Fələstin münaqişəsinin yeni mərhələsi
3.1 ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasəti. Siyasi İslamın yüksəlişi..................................55
3.2 Müsəlman Müqavimət Hərəkatı“Həmas” İqtidarı.........................................
62
Təklif və Nəticələr................................................................................................84
İstifadə olumuş ədəbiyyat...................................................................................89
3
GİRİŞ
Tətqiqat işinin aktuallığı. 20-ci əsrin ən mürəkkəb beynəlxalq problemlərindən
biri Fələstin-Israil Münaqişəsidir. Ərəb baharı hadisələrindən sonra daha da
gərginləşən Yaxın Şərq regionunda Suriyadakı daxili savaş, Suriya-İraq
sərhəddində yeni yaranan İSİD problemi bu regiona olan marağın artmasında,
regionun dünya siyasətindəki aktuallığının saxlanmasında mühüm amildir.
Fələstin-Israil qarşıdurmasında 2006-ci ilin əvvəlində yaşanan hadisələr
qarşıdurmanı daha kompleks hala gətirdi. 25 Yanvar 2006 tarixində Fələstində
edilən ümumi seçkiləri İslami Müqavimət Hərəkatı (HƏMAS) qazanmışdır. Bu
vəziyyət Fələstin-İsrail münaqişəsinin beynəlxalq gündəmin ən əhəmiyyətli
mövzularından biri olmağa davam edəcəyinin göstəricisi idi. Çünki ABŞ, Avropa
Birliyində (AB) və İsraildə terror təşkilatı olaraq qəbul edilən HƏMAS Ərəb
Ölkələrində seçki ilə iqtidara gələn ilk İslami Hərəkat olması, Yaxın Şərq
siyasətində zəlzələ olaraq qiymətləndirilmişdir.ABŞ və AB-nin terror təşkilatı
siyahısında iştirak edən Həması Fələstin xalqının iqtidara gətirməsi Fələstin-İsrail
qarşıdurmasında dönüş nöqtəsi oldu. Belə ki, HƏMAS həm təşkilati davranış,
istərsə də Fələstində təxminən 40 ildir davam edən status-kvonun sonlanması
baxımından Fələstin-İsrail qarşıdurması daha fərqli bir ölçüyə girmişdir. 2006
Fələstin ümumi seçkiləri, 2 İyun 1964-ci ildə Ərəb Dövlətləri tərəfindən qurulan
Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) 1969-ci ildən bəri mətbuatda olan Fələstin
Qurtulus Hərəkatının (Əl Fəth) təxminən 40 illik hakimiyyətinə son vermişdir.
HƏMAS iqtidara gələrək beynəlxalq aktyor olma mövqeyini gücləndirmişdir.
İsrail yaşayış məskənlərində yaşayan yəhudi vətəndaşlara və İsrail hərbi gücünə
hücumları olsun, istərsə də təşkilatın siyasi və iqtisadi əlaqələri baxımından
HƏMAS beynəlxalq aktor olduğunu dəfələrlə təsdiqləyib.Bütün bu faktların
fonunda bildirilməlidir ki, hazırda dünya ictimaiyyətində işğala və soyqırıma
məruz qalmış dövlət kimi tanınan Azərbaycan Respublikası da Fələstinlə qismən
4
bənzər problemi yaşayır.Lakin Dağlıq Qarabağ Ermənistan-Azərbaycan
münaqişəsindən fərqli olaraq İsrail-Fələstin münaqişəsi daha çox beynəlxalq
ictimaiyyətin nəzarəti və idarəsi altındadır.Təkrarlanan savaşlardan dəfələrlə
yenilənən sülh müqaviləsi ilə çıxan tərəflər üçün “Yol xəritəsi” kimi fundamental
həll yolları təqdim edilməsi analoji hal kimi bizim problemimizə də yerli
konyukturaya uyğun, adaptasiya olunmuş şəkildə tətbiq edilə bilər.
Mövzunun işlənmə dərəcəsi. Tədqiqat işini hazırlayarkən müqayisəli-tarixi,
sistemli yanaşma struktur funksional, proqnozlaşdırma metodlardan istifadə
edilmişdir. Bunlardan əlavə analiz,sintez,analogiya və s. kimi ümumməntiqi
metodlar da tətbiq edilmişdir.
Tədqiqatın məqsədi. Gərək dünya gərəksə, Dağlıq Qarabağ Ermənistan-
Azərbaycan münaqişəsi kimi problemi olan Azərbaycan üçün çox əhəmiyyətli olan
Fələstin-İsrail qarşıdurması göstərilən səbəblərdən ötəri araşdırılmaya dəyər
mövzudur. Qarşıdurma araşdırılarkən iki təməl fərziyyə üzərində durulmuşdur.
Qarşıdurmanın mənşəyi olaraq gördüyümüz anti-Semitizm və Sionizmin Qərb
dünyası tərəfindən süni yaradılan və dəstəkləndiyi üçün qarşıdurmanın Qərb
cəmiyyəti tərəfindən süni yaradıldığı yanaşması ilk fərziyyədir. İkinci fərziyyə isə
qarşıdurmada, şiddət şiddəti ideologiyası formalaşdırılmaqdadır. İsrailin
fələstinlilərə qarşı həddindən artıq güc istifadəsi, İsrail'e qarşı silahlı mübarizə ilə
uğur qazana biləcəklərini müdafiə edən təşkilatları gücləndirərkən, bu təşkilatların
İsrail'e istiqamətli hərəkətləri Fələstinlilərlə sülhə qarşı olan İsrail sağ millətçi
qanadının siyasi gücünü artırmaqda və sülh mümkünsüzləşdirir.
Tədqiqatın
vəzifələri.Tədqiqat işinin vəzifələrinə aiddir.
- Fələstin-İsrail münaqişəsi ilə əlaqədar təməl anlayışlar ilə qarşıdurma mənşəyi
olaraq düşündüyümüzdə Anti-semitizm və Sionizm araşdırılması.
- Qarşıdurma prosesində böyük güclərin Fələstin siyasətinin araşdırılması .