“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
31
arasında Rabat sammitində ilk dəfə bir araya gətirmişdir. Bu zirvədə İsrailin Qüdsdən çıxması və 1967-cı statusuna geri dönməsi arzulanarkən, İslam Konfransı Təşkilatı (İKT) adlı yeni bir təşkilatlanmanın da təməli atılmıştır. 88 Altı Günlük Müharibə çox qısa sürməsinə baxmayaraq heç bir şeyi həll etmədi. Qısa sürən müharibələr qalıcı nəticələr yaratmadığı halda, uzun sürən müharibələr nəticələrinin daha təsirli və qalıcı olduğu tarixi hadisələr araşdırıldığında görülmekdedir.Altı Günlük Müharibə 1973-ci ildə yaşanacaq Yom Kipur'un səbəbi də olmuşdur. Nasır'dan sonra iqtidara gələn Ənvər Sədat, İsrailə qarşı bir zəfər qazanaraq Altı Gün Döyüşündə Ərəb Dünyansına itirdiyi qürurunu təkrar qazandırmaq istəmişdir. Bunun üçün Yəhudilərin bayramı olan Kipur, uyğun görülmüşdür. Misir qüvvələri qəflətən İsrailə hücum reallaşdırmış lakin İsrail hücuma dərhal cavab vermiştir. Misirə dərhal cavab verməsinə baxmayaraq İsrail, Altı Gün Döyüşünə nəzərən böyük itkilər vermişdir. Bu döyüş Ərəblərin, İsrailə qarşı ilk müvəffəqiyyəti olaraq görülmüştür. 89 Misir Dövlət Başçısı Ənver Sədat, 1970-ci illərin sonlarında Misirdə iqtidara gəldikdən sonra, BMT elçisi Gunnar Jarring'e etdiyi bir şərhdə İsrail ilə sülh anlaşması imzalamağa istədiyini amma bunun üçün də 1967-ci ildə itirilmiş olduğu Misir torpaqlarının geri verilməsi lazım olduğunu söyləmişdir. Misir və Suriya bu siyasi çıkmazı ortadan qaldırmaq üçün hərəkətə keçməyə qərar vermişdir. Misir, Oktyabr 1973-cü ildə, Yəhudilərin müqəddəs günü Yom Kipur'da Sina Yarımadası və Golan təpələrində İsrail güclərinə saldırmıştır. Bu sürpriz hücum İsraili hazırlıqsız yaxalamışdır. Ərəblər, döyüşün başlarında bəzi hərbi uğurlar əldə etmişdir. Bu vəziyyət Amerikanı siyasi müdaxilə yoluna getməyə və bununla birlikdə İsrailə artan bir şəkildə hərbi yardım göndərməyə yönəltmişdir. Döyüşdən sonra, ABŞ xarici işlər naziri Henry Kissincer, diplomatik bir şəkildə məhdud iki tərəfli müqavilə strategiyası izləmişdir. Buna görə İsrailin Sina Yarımadası və Çolan Təpələrindən qismən çəkilməsi garantilenecek amma daha çətin problemlər üzərində Qərb Şəriyə və
88 Aharon Cohen, Israel and the Arab World, (Boston: Beacon Press, 1976), p. 238. 89 Aharon Cohen, Israel and the Arab World, (Boston: Beacon Press, 1976), p. 239 32
Qəzzanın qədəri daxil olmaq üzrə bazarlıqlarda kaçınılacaktır. 1975də sonlarına doğru bu səylərin potensial gücləri tükənmiş və əhatəli bir Ərəb-İsrail sülh razılaşmasına nail olmaq ümidi qalmamıştır. 90
Ənvər Sədat, Yom Kipur Savaşının nəticəsini böyük bir zəfər kimi göstərərək istədiyi diplomatik cəhdləri başlatmışdır. Sedat, Altı Gün Savaşının əzikliyi içində olan Misir xalqına baxmayaraq İsrail ilə diplomatik cəhddə olmağın mümkün olmadığını görərək Yom Kipur Döyüşünə başladı. Sədatın rəhbərliyi ilə strateji müvəffəqiyyətə nail olundu, Camp Daviddə İsraillə Misir arasında sülh anlaşması 17 Sentyabr 1978-ci ildə imzalanmışdır. Bu vəziyyət Ərəb dünyasında şok təsiri yaratmışdır. Çünki Misir o günə qədər Ərəb Dövlətləri içində İsrailə qarşı ən sərt siyasətlərin həyata yana olan bir dövlətdir. Ərəblər üçün çox həssas olduqları Fələstin problemində Misirin İsraili diplomatik mənada tanıyıb anlaşma imzalaması nəticəsində Misir, Ərəb dünyasından 90-cı illərə qədər dışlanmıştır. Ayrıca Ənvər Sədat, İsrail ilə diplomatik əlaqəyə girmənin əvəzini, 1981-ci ildə Yom Kipur Döyüşünün qeyd etmələri əsnasında bir sui-qəsd nəticəsində canıyla ödemiştir. 91 Burada vurğulanmalı olan əhəmiyyətli bir mövzuda 1982-ci ilin sentyabrında İsrailli əsgərlərin dəstəyi və yönlendirmesiyle Livanlı xristian falangist qrupların Beyrutda reallaşdırdığı Səbrə və Şatilla qırğınının. Beyrutda yaşayan Fələstinli qaçqınlar Səbrə və Şatilla qaçqın düşərgələrində insanlıq xarici rəftarlarla öldürülmüşdür. İsraillilər, quruluşundan bəri fələstinlilərə qarşı soyqırım xüsusiyyətində bir çox qırğın etsə də Şabran və Şatilla'da öldürülən qaçqınların sayının üç mini keçməsi hadisənin soyqırım xüsusiyyətində olduğunun göstəricisidir. Hücumun məsulu olduğu aydın dövrün İsrail Müdafiə naziri və
90 Howard Sachar, A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time, (NY: Alfred A. Knopf, 1998), p. 292 91 Moshe Aumann, “Land Ownership in Palestine, 1880–1948,” (Academic Committee on the Middle East: Israel, 1974), p. 18
33
2001-ci ildə İsrail Baş naziri olan Ariel Şaron, bu hücumdan sonra "Beyrut Qəssabı" olaraq xatırlanmağa başlanmıştır. 92
Şərq Bloku üzərində qurmağa çalışdığı zəfərin Sovet Sosialist Respublikalar İttifaqının dağılmasından sonra rəsmiyyət qazandığı bir tarixi ana bərabər gəlir. Bu dağılışın ən əhəmiyyətli əks olunmalarından biri isə Soyuq Müharibə iki süper gücün sərt rollar paylaşdığı bir sahəyə bərabər gələn Orta Şərq üzərində müşahidə edilmişdir. Soyuq Müharibə dövründə SSRİ və Amerika Birləşmiş Ştatları bütün dünyada olduğu kimi bölgədə də bir-birlərini balanslaşdıra bilirdilər. Ancaq 1985- ci ildə Qorbaçovun hakimiyyətə gəlməsiylə birlikdə Moskvanın dünyada və bölgədə azalan fəaliyyəti ABŞ-ın Orta Şərqdə daha sərbəst hərəkət edə bilməsinə səbəb oldu. 93 Bu tarixdən etibarən ABŞ bölgədəki qarşıdurmanı və sülh prosesini öz maraqlarına uyğun şəkildə istiqamətləndirə fürsətinə sahib olmuşdur. Soyuq Döyüş illəri sırasında Sovetlər Birliyi və Şərq Bloku ölkələrinin Orta Şərq ölkələriylə çox yaxın əlaqələri vardı. Sovetlər Birliyi, BMT Baş Assambleyasının 11 noyabr 1947-ci ildə qəbul edilən 181 saylı qərarda ortaya qoyulan taksim planına dəstək vermişdir. 94 Bunda İsrailin bölgədə Sovet tərzi "Kibbutz" lar qurmasının təsiri vardır. Ayrıca Sovetlər Birliyi, II. Dünya Müharibəsindən sonrasında Sovet Yəhudilərinin Fələstinə köçünə də icazə verilmişdir. Sovetlərə görə İsrail bölgədə İngilis gücünü balanslaşdıracaq və mütərəqqi bir yönəlişə girə biləcək bir dövlətdir. Ancaq İsrailin irəlidəki dövrdə ABŞ-la qurduğu çox yaxın əlaqə Sovetlərin İsrailə baxışını dəyişdirəcək. Bu tarixdən sonra Sovetlər Birliyi, İsrail üzərindən bölgədə suverenlik qurmağa çalışan ABŞ-ın gücünü tarazlıqlaya üçün Ərəb dövlətləriylə yaxın əlaqəyə girəcək; Şərq Bloku ölkələri vasitəsilə Ərəb dövlətlərinə silah satacaq; bölgədə BƏƏS-çılık kimi sosializm və Ərəb milliyyətçiliyini ən azından prinsip olaraq birləşdirməyə çalışan siyasi axınlar
92 Moshe Aumann, “Land Ownership in Palestine, 1880–1948,” (Academic Committee on the Middle East: Israel, 1974), p. 18 93 Adam Hanieh, “Class, Economy and the Second Intifada”, Monthly Review, V. 54, No. 5 (October 2009) 94 Adam Hanieh, “Class, Economy and the Second Intifada”, Monthly Review, V. 54, No. 5 (October 2009) Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|