Isa h seynov. Se[ilmi] wswrlwri

5

Sifwtlwrdw, bax\]larda pe]man[\l\q g=r^nd^. Ekiztay\ kimi bir-birinin eyni olan topsa[l\

qarda]lar\n ikisi dw ba]\n\ a]a`\ sald\.

Isfwndiyar ki]i twsbehini cibinw qoyub, wlini saqqal\na [wkdi, “beyni qan cavanlar\n” el-g^n

adwtindwn kwnar i] tutduqlar\na g=rw ^zrxahl\q elwmwk ^[^n m^nasib s=zlwr axtard\.

Ancaq he[ nw deywsi olmad\. {^nki bu vaxt pwhlwvan, dwmir[i qarda]lar\n ikisini dw

qucaqlay\b al\nlar\ndan =p^rd^, k=yrwk-k=yrwk nw isw deyirdi.

Isfwndiyar ki]i yaln\z ax]am xwbwr tutdu ki, pwhlwvan Rwhmanla, Bwhmwni Bak\ya aparmaq,

pwhlwvanl\q dwrsi ke[mwk istwyir. Kwndin ba]bilwn vw a`saqqal\ hesab olunan Sovet swdri

Qurban ki]i, yan\nda pwhlwvan vw daha bir ne[w adam gwlib Isfwndiyar ki]iyw minnwt

elwdilwr. Izin istwdilwr. “O`lanlar\n b^t^n =lkwdw tan\nacaqlar. Qwzetlwrdw ]wkillwri [\xacaq.

Hwm swnin, hwm dw bizim ba]\m\z uca olacaq.”

Isfwndiyar ki]i b\`\n\n alt\nda q\m\]\rd\. B^t^n =mr^n^ “k=hnw dudman”da dwmir

d=ymwklw ke[irsw dw, ad-san, ]an-]=hrwt sevwn adamd\; dwrhal raz\l\q verdi.

Ertwsi g^n^ rayon mwrkwzindwn mw]hur pwhlwvan\ aparma`a gwlwn “M-1” Isfwndiyar ki]inin

hwywtindw dayand\. B=y^k qarda] wvvwlcw ki[ik qarda]\n wkizlwrini, sonra da =z q\zlar\n\

n=vbw ilw =pd^. Ki[ik qarda] isw wvvwlcw b=y^k qarda]\n q\zlar\n\, sonra da =z wkizlwrini

=pd^. Elw bil cwmisi yeddi-swkkiz saatl\q yola yox, uzun swfwrw, aylay\b-illwmwyw gedirdilwr.

Kimin a`l\na gwlwrdi ki, qarda]lar mwhz uzun swfwrw [\x\r vw… hwmi]wlik gedirdilwr!

Wvvwlcw Bak\dan, idman cwmiyywtinin yataqxanas\ndan mwktub yazd\lar. M^haribw

ba]lanandan sonra “polevaya po[ta”dan yazd\lar. Daha sonra isw he[ yerdwn he[ nw

yazmad\lar.

Rwhmanla Bwhmwndwn iki ]ey qalm\]d\. Biri—vaxt\ ilw idarwnin qaba`\ndak\ meydan[ada

kwmwr kimi bellwrinw dolad\qlar\ dwmir, biri dw, Isfwndiyar ki]inin nwdwnsw Rwhmandan

fwrqlwndirib “sonbe]ik”—yurduma ke]ik” deyw-deyw wzizlwdiyi Bwhmwnin ]irmay\l\ saz\.

Bwhmwn a]\q-zad deyildi, ustad yan\nda olmam\]d\. Amma hwlw lap u]aql\qdan

yax]\—yum]aq vw bir az titrwk swsi vard\. O`lunun on be] ya]\ olanda, Isfwndiyar ki]i bir

inwk verib ba]dan-aya`a ]\rmay\ya tutulmu] bir saz alm\]d\, Bwhmwn isw toylarda,

ma`arlarda a]\qlar\n wllwrinw baxa-baxa, yava]-yava] [almaq =yrwnib, ba]\ [\xanlar\n

dediyinw g=rw, wmwlli-ba]l\ bi]ginlw]mi]di.

 {iy kwrpicdwn tikilmi], dam\na qom-qom qam\] d=]wnmi] al[araq evin qaba`\nda, su

quyusunun ^st^ndw kimin wkdiyi vw nw vaxt wkdiyi bwlli olmayan, yo`un, hamar

g=vdwsindw wrwb wlifbas\ ilw nw isw qat-qar\]\q s=zlwr qaz\lm\] qwdim vw nwhwng qovaq a`ac\

vard\. Bwhmwn bu qova`\n ba]\nda, yast\ ha[ada oturub saz\n\ burda [alma`\, twzw

=yrwndiyi havalar\ b^t^n kwndw e]itdirmwyi sevwrdi. Dwmiryol[u Mwhwrin ki[ik bac\s\

---

6

Tubuya vurulandan sonra yerini dwyi]ib bir az da yuxar\ [\xard\ ki, saz\n swsi kwndin

yar\mkilometrliyindwn ke[wn dwmir yolunun kwnar\nda “Mwhwrin budkas\” deyilwn yerw dw

[ats\n.

Tubuya ni]anlanandan sonra birdwn-birw qova`\n ba]\na qalxma`\ twrgitdi. {alma`\nda,

oxuma`\nda da dwyi]iklik wmwlw gwldi. Daha hwmi]wki kimi simlwri vur-hay d=ywclwyib

g^ndw bir ne[w mizrab s\nd\rm\rd\. Yerdw oturub, k^rwyini qova`\n g=vdwsinw s=ykwyib,

[ox zaman g=zlwrini yumub, simlwri az qala birwr-birwr dinlwyirdi, asta-asta, nar\n-nar\n,

hwzin-hwzin [al\rd\. Hwmin bu vaxtlarda da sazdan-s=zdwn ba]\ [\xanlar onun “daha

bi]ginlw]diyini” etiraf etdilwr. Bwhmwnin “xoruz twki dikw qalx\b banlama`\n\,”

“danq\rhadanq\r salma`\n\” xo]lamayan Isfwndiyar ki]i dw, birdwn-birw dwyi]ib, o`lunun

barmaqlar\na necw vuruldusa, hwtta =z^ dw “qoca vaxt\nda azdan-[oxdan danq\ldatma`a”

ba]lad\.

O`lanlar\ gedwndwn sonra, ax]amlar evdw dar\xanda qoca hwrdwn saz\ k=ynwkdwn [\xar\rd\.

Eyni ilw Bwhmwn kimi, k^rwyini qova`\n g=vdwsinw s=ykwyib, eyni ilw Bwhmwn kimi nar\n-

nar\n “d\nq\ldad\rd\” vw vaxt\ ilw Dwrw[i[wkli a]\q Al\dan e]itdiyi dastandan bir beyti =z

^rwyinw yatan ]wkildw dwyi]dirib m\z\lt\ ilw oxuyurdu:

Gwl, ey ]e]payi bwhrim,

Qalmad\ taban\m, twhrim.

D^]mwn gwlib mwni kwmwndw salar,

}ah babam\n g=z^ yolda qalar.

Gwl, ey ]e]payi bwhrim,

Qalmad\ taban\m, twhrim.

Qoca hwr dwfw yaln\z bu beyti oxuyurdu vw hwr dwfw g=zlwri dolurdu. “Gwlin, ey }e]payi

bwhrlwrim! }ah baban\z\n g=z^n^ yolda qoymay\n, gwlin!”—deyirdi.

Bir ax]am, hwmi]wki qayda ^zrw, araba ya`\ ilw [wkmwlwrini silib, g=dwk[wsi [iynindw,

twsbehi wlindw, idarwdw vaxt ke[irib evw qay\dandan sonra yenw saz\ g=t^rd^. Ancaq

[almad\. Bir twrwfini iri, uzun taxt, o biri twrwfini yor`an-d=]wk y\`\n\ vw tax\l [uval\ tutmu]

ota`\n yuxar\ divar\nda, u]aqlar\n wli [atmayan yerdwn m\x vurub, saz\ ordan asd\.

—Whd, elwmi]wm, Bwhmwn gwlwnw qwdwr saz k=ynwkdwn [\xmayacaq,—dedi.

Nw ^[^n whd elwdiyini isw demwdi.

3

Kwnddw axsaq Hac\ deyilwn bir feld]er vard\. Lwqwbindwn g=r^nd^y^ kimi, axsay\rd\: sol

q\[\ anadangwlmw g=dwkdi. Yetim, kimswsiz, fa`\rhal bir o`land\. Idarw binas\n\n

k^nc^ndw, balaca bir otaqda yerlw]wn ambulatoriyada [it arakwsmwnin dal\na [arpay\

qoyub orda olurdu. Swhwrlwr Hac\ boz iplw, a`, qara sapla, bir-iki yerindwn hwtta mwftillw

---

7

yamanm\], ^z^ ^zlwr g=rm^] brezent [antas\n\ [iyninw al\b ambulatoriyadan [\x\rd\, [oban

Abdullan\n o`lu Mwhwrrwmin sar`\s\n\ dwyi]wndwn sonra yenw [antas\n\ [iyninw al\b, sol

q\[\n\n ^st^nw [wkw-[wkw, toz-torpaql\ yollarla, da]l\-kwswkli, qanqall\, tikanl\ c\`\rlarla

briqadalar\n, manqalar\n da`\n\q sahwlwri, tarla d^]wrgwlwri aras\nda taytay\rd\, i] ^st^ndw

wli, aya`\ yaralananlar\n yaras\na yod s^rt^rd^, hwmi]w cibindw gwzdirdiyi wzik-^z^k “u[ot

dwftwrini” [\xar\b q\zd\rmal\lara kinw paylay\rd\. Hwlw g^n batmam\], Hac\ dwmir yolu xwtti

boyunca uzanan kanal\n q\raqlar\nda, qam\]l\qlarda itib bat\rd\. Gedib baxan olsayd\,

feld]erin wleyhqaz geyinib bataql\`a whwng swpwlwdiyini g=rwrdi. Wtraf kwndlwrdw a`caqanad

yuvas\ olan g=lmw[wlwrw “qara n=y^t”—mazut t=k^rd^lwr. “A`caqanadla m^barizw” ^[^n

whwngdwn istifadw etmwk Hac\n\n =z “kw]fi” idi.

Ilin wvvwlindw bir dwfw dwmir yolu va`zal\na getmi]di. Va`zal binas\n\n arxas\ndak\

d^zwnlikdw, x\rda-x\rda a` kiswlwrdw [oxlu whwng g=rd^. Ya`\]\n alt\nda qald\`\ndan,

whwng qaynay\b kiswlwri yand\r\b par[a-par[a elwmi]di. Qartwk d^m a` toz swpwlwnmi]

d^zwnlikdw otlar da yan\b qaralm\]d\. Kwnd[i o`lu olsa da birinci dwfw idi ki, Hac\ whwngdw

belw hikmwt g=r^rd^. Dayan\b fikirlw]di ki, demwli, bu whwng bataql\`a swpilsw, ordak\

qam\]l\qlar\ vw qam\]la birlikdw a`caqanad s^rfwlwrini dw mwhv edw bilwr.

Hac\ stansiya rwisi ilw dan\]\b, wl boyda bir ka`\zda karanda]la qwbz yazd\: “Mwn, Qurbanl\

kwnd sakini Hac\ Da]dwmir o`lu, 1942-ci il fevral\n on ^[^ndw y^z altm\] wdwd whwnglw

dolu kiswni twhvil al\b a`caqanadla m^barizw ^[^n istifadw etmwyw apard\m.”

Qol [wkib qwbzi rwisw verdi. Kwndw qay\d\b traktorla lafet gwtirdi, kiswlwri apar\b

g=lmw[wlwrin aras\nda talaya bo]altd\, camaatdan k=hnw, laz\ms\z palaz y\`\b whwngin

^st^n^ =rtd^ ki, ya`\]\n alt\nda qal\b yand\r\c\ twsirini itirmwsin. Indi d=rd aydan art\qd\

ki, Hac\ hwr ax]am i]dwn sonra bataql\`a whwng swpwlwyirdi. Amma camaatdan hwlwlik

feld]erin bu i]i ilw maraqlanan yoxdu. Kimin nwyinw gwrwkdi ki, ilanl\, qurba`al\, iyli,

qoxulu g=lmw[wlwrw girib, ^zwrindw boz buludtwk a`caqanad qayna]an qam\]l\qlara ba]\n\

soxub, axsaq feld]erin orda saatlarla nw ^[^n itib-batmas\ ilw maraqlans\n? Bununla

hwrdwn kwndin, necw deywrlwr, rwhbwr i][ilwri, camaatdan isw twkcw Isfwndiyar ki]i

maraqlan\rd\.

Axsaq feld]erlw Isfwndiyar ki]ini elw bil tale =z^ birlw]dirmi]di. Ilk bax\]da bwlkw dw qwribw

vw g^lmwli, wslindw isw kwdwrli bir hadisw qocan\n ^rwyindw bu o`lana rwhmdillik oyatm\]d\.

M^haribwdwn bir ne[w il wvvwl, bir g^n Hac\ dwmir[ixanaya gwlib, boynunu burub acizanw

xahi] elwmi]di ki, Isfwndiyar ki]i, kwndin m=twbwr a`saqqallar\ndan biri kimi, zwhmwtw

qatla]\b el[ilik elwsin, Hac\n\ evlwndirsin. Sonra mwlum olmu]du ki, Hac\n\n, necw

deywrlwr, d^nyadan xwbwri yoxdur: onun istwdiyi q\z—dwmiryol[u Mwhwrin b=y^k bac\s\

Pwri [oxdan al\]\b-veri]ib. +z^ dw bir ba]qas\ ilw yox, Hac\n\n el[ilik ^[^n m^raciwt elwdiyi

adam\n—Isfwndiyar ki]inin b=y^k o`lu Rwhmanla!..

---