İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1917 31 oktyabr
- 1917 dekabr
- 1918 24 mart
1917 1 may Moskvada Ümumrusiya müsəlmanlarının qurultayının keçirilməsi. Qurultayın gündəliyinə milli-ərazi muxtariyyəti, maarifi və mədəniyyət, Müəssisələr Məclisi torpaq, əsgəri qurumlar yaratmaq və.s məsələlər daxil edilmişdi. Qurultayda Ə.Səlikovun məruzəsində Rusiyanın unitar dövlət kimi qorunub saxlanılması, milli azlıqlara, o cümlədən türk xalqlarına yalnız mədəni muxtariyyət ifadə olunurdu. M.Ə.Rəsulzadə isə milli-ərazi muxtariyyəti təklifinin irəli sürürdü. Səsvermədə M.Ə.Rəsulzadənin irəli sürdüyü ərazi muxtariyəti təklifi böyük səs çoxlugu ilə qəbul edildi. Qurultayda Ə.M.Topçubaşov çıxışında Bakıda, İrəvanda, Qarsda və Cənubi Qafqazın digər yerlərində ermənilərin ruslarla gizli ittifaqa girərək müsəlmanların yenidən kütləvi qırgınına hazırlaşdıqlarını qeyd etdi. Bu fikir qurultay nümayəndələrinin böyük narahatçılıgına səbəb oldu. Bu barədə Müvəqqəti hökümətə məlumat vermək üçün mayın 9-da Ə.M.Topçubaşovun rəhbərliyi ilə Peterburqa nümayəndə heyəti göndərildi. Rusiya müsəlmanlarının növbəti qurultayı həmin ilin avqust ayında Kazanda çağırmaq qərara alındı. Lakin imperiyadakı siyasi qeyri-sabitlik nəzərdə tutulan növbəti qurultayı keçirməyə imkan vermədi
“Türk Ədəmi Mərkəziyyət Federalistlər partiyası”nın (TƏMP) yaradılması. Partiyanın yaradıcıları N.Yusifbəyli, Ş.Rüstəmbəyov və H.Ağayev olmuşdur. Partiya “Müsavat” partiyası kimi Rusiyanın federativ, demokratik respublika şəklində qurulmasına və onun tərkibində Azərbaycana ərazi müxtariyyəti verilməsinə tərəfdar olduğunu bəyan etdi. Federalistlər partiyasının fikrincə, Rusiyada yaşayan türk xalqları vahid federasiyada birləşməli və öz hüquqlarını müdafiə etməlidirlər 1917 iyun “Müsavat” partiyası ilə TƏMP-nın birləşərək “Türk Federalist Müsavat partiyası” adlanması. Rusiyada burjua respublikası çərçivəsində müsəlmanlara mədəni-milli muxtariyyət verilməsini tələb edən tatar burjuaziyasından fərqli olaraq, federalistlər Rusiyada federativ burjua respublikası daxilində ərazi muxtariyyətinin tərəfdarı idilər. Bu ideyanı Azərbaycan Milli sənaye burjuaziyası nümayəndələri müdafiə edirdilər
Müsavat” partiyasının I qurultayının keçirilməsi. Qurultayda M.Ə.Rəsulzadə “müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılacağını və bu yeni dövlətin müstəqil dövlətlərdən biri olacağını” söylədi
Bakı Sovetinin şəhərdə hakimiyyəti öz əlinə alması haqqında qətnamə qəbul etməsi 1917 2 noyabr Bolşeviklərin Bakı Sovetinin konfransını çağırması. Konfransda bolşeviklər Bakıda Sovet hakimiyyətini elan etdilər, Stepan Şaumyan Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsinin sədri seçildi
N.Nərimanovun “Hümmət” partiyasının sədri seçilməsi 1917 XI. 15-1918.II Zaqafqaziya (Cənubi Qafqaz) Komissarlığının fəaliyyəti dövrü. Komissarlıqda Cənubi Qafqazın hər üç milləti (gürcü, azərbaycan və ermənilər) təmsil olunmuşdu. Komissarlığın sədri gürcü menşevik Y.P. Gegeçkori idi. Zaqafqaziya komissarlığının Xüsusi Cənubi Qafqaz (Zaqafqaziya) Komitəsi kimi Rusiyada yaranmış sovet hakimiyyətini tanımayaraq ona qarşı mübarizə apardı və özünü “müstəqil Zaqafqaziya hökuməti” elan etdi. Zaqafqaziya Komissarlığının dörd ayadək fəalyyəti dövründə bölgədə sabitlik yarada bilmədi və dağıldı. Komissarlığın fəaliyyəti dövründə onun hakimiyyəti bütün Cənubi Qafqazı əhatə etsədə yalnız Bakı şəhəri qrumun səlahiyyətlərindən kənarda qaldı. Zaqafqaziya Seymində üç əsas fraksiya - menşevik, müsavat və daşnak fraksiyaları var idi. Burada çoxluq müsəlman partiyaları blokuna məxsus idi. Seymdə Azərbaycan fraksiyasının rəhbəri M.Ə.Rəsulzadə idi. Zaqafqaziya Seymi də öz fəaliyyətinə Osmanlı dövləti ilə sülh danışıqlarının müzakirəsi ilə başladı
Ərzincan sazişi. Zaqafqaziya Komisarlığı ilə Osmanlı dövləti arasında imzalanan bu sazişə əsasən rus qoşunları Qafqaz cəbhəsindən geri çəkildi
V.Lenin tərəfindən S.Şaumyanın Cənubi Qafqazın fövqaladə komissarı təyin edilməsi 1918 yanvar Şəmkir hadisələrinin baş verməsi 1918 yanvar Müsəlman korpusunun komandanı general Talşınskinin bolşeviklər tərəfindən həbs edilməsi 1918 III.10-V.27 Zaqafqaziya Seyminin fəaliyyəti dövrü 1918 3 mart Sovet Rusiyası ilə Almaniya arasında Brest-Litovsk sülh müqaviləsi imzalanması. Müqavilənin şərtlərinə əsasən Rusiya Birinci Dünya müharibəsindən çıxdı, 1877-87-ci illər Rusiya-Osmanlı müharibəsinə qədərki sərhəd xətti bərpa edildi, Qars, Ərdahan və Batum vilayətləri Osmanlı imperiyasına verildi, rus qoşunları osmanlı ərazilərində və sərhəddə yerləşən erməni silahlı birləşmələrini tərk-silah etməyi öhdəliyinə götürdü. Brest-Litovsk sülh müqaviləsi ermənilərin “Türkiyə Ermənistanı” planlarını alt-üst etdi 1918 14 mart Zaqafqaziya Seymi ilə Osmanlı dövləti arasında Trabzon konfransının keçirilməsi. Konfransda Cənubi Qafqaz nümayəndə heyəti Brest-Litovsk müqaviləsinin Qafqaza aid olan maddələrinə etiraz etdi. Osmanlı tərəfi isə Cənubi Qafqazın öz müstəqilliyini elan etməyincə, həmin etirazı əsassız hesab etdi. Seym 13 aprel tarixli iclasında Osmanlı dövləti ilə müharibə haqqında qərar qəbul etdi. Bununlada Trabzon konfransı öz işini dayandırdı. Bu müharibə cəmi səkkiz gün davam etdi. Osmanlı qoşunları aprelin 15-də Batumu tutdu. Zaqafqaziya Seyminin Osmanlı dövləti ilə sülh danışıqları nəticəsində Zaqafqaziya Seymi Brest-Litovsk sülh müqaviləsinin şərtlərini qəbul etdi və Cənubi Qafqaz müstəqil federativ respublika elan edildi 1918 24 mart Bolşevik və daşnaklar tərəfindən “Evelina” gəmisinin tərk-silah edilməsi 1918 30 mart Mart soyqırımına rəhbərlik etmək üçün Bakı Sovetinin İnqilabi Müdafiə Komitəsi yaratması 1918 30.III-2.IV Bakıda azərbaycanlılara qarşı soyqırım həyata keçirilməsi. M art soyqırımı nəticəsində Bakıda 12 mindən çox azərbaycanlı öldürüldü, “Kaspi” mətbəəsi, “Açıq söz” qəzetinin redaksiyası, “İsmailliyə” binası yandırıldı, “Təzə pir” məscidinin minarələri isə dağıdıldı 1918 mart-sentyabr Bakı sovetinin təşkilatçılığı ilə ermənilərin bütün Azərbaycanda soyqırım həyata keçirməsi. M art soyqırımı zamanı 50 minə qədər azərbaycanlı öldürüldü. Soyqırım Bakı Sovetinin antiazərbaycan siyasətini xalq nümaiş etdirdi, Bakıda bolşeviklər müvəqqəti üstünlük əldə etdilər, Azərbaycanda sovetləşmə ideyasına güclü zərbə Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|