I e. n. Quliyev Tacəddin Fəzrəddin oğlu

yerləşdirilməsi və istifadə olunması yalnız maliyyə təhlilinin köməyi 

ilə həyata keçirilə bilər. 

Maliyyə təhlilindən istifadə edən subyektlərə aşağıdakılar aiddir. 

-

 

müəssisələr və finnalar (səhmdar cəmiyyətlər); 

-

 

hökumət orqanları; 

-

 

ali idarəetmə həlqələri; 

-

 

vergi orqanları; 

-

 

investorlar; 

-

 

qiymətli kağızların sahibləri; 

-

 

hüquqşünaslar. 

Maliyyə  təhlilində  əsas  məqsəd  müəssisənin,  fınnanın  maliyyə 

nəticələrini  və  sözün  geniş  mənasında  maliyyə  durumunu 

yoxlamaqdan  və  maliyyə  vəzi}^əti  üzrə  yekun  qərarların  verilməsi 

üçün  vacib  olan  infomıasiyanı  toplamaqdan  ibarətdir.  Bu  məqsədə 

nail  olmaq  üçün  təhlil  işi  ilə  məşğul  olan  şəxs  (təhlilçi)  təhlil 

proseslərinin  xüsusiyyətlərinə  diqqət  yetinnəlidir.  Buna  görə  də 

təhlilçi aşağıdakı ardıcıllıqlara fikir vennəlidir: 

-

 

təsərrüfat 

əməliyyatlarının 

baş 

verdiyi 

reallığı 

müəyyənləşdirməlidir; 

-

 

əməliyyatların 

mühasibat 

uçotunun 

üsullaıını 

aydınlaşdırmalıdır; 

-

 

baş  vemıiş  əməliyyatlar  mühasibat  registlərində  əks 

olunmalıdır. 

-

 

maliyyə təsərıüfat əməliyyatlarını ümumiləşdirilmiş şəkildə əks 

etdirən illik hesabat formaları təşkil edilməlidir. 

Bundan əlavə təhlilçi həmçinin bir sıra predmetlərin o, cümlədən 

iqtisadi  nəzəriyyənin,  mühasibat  uçotunun,  müəssisələrin  maliyyəsi 

və iqtisadiyyatının, bank işi ilə maliyyə təhlilinin qarşılıqlı əlaqələrini 

bilməlidir. Son olaraq təhlilçi müəssisə və firmanın qarşısında duran 

aşağıdakı suallara cavab tapmalıdır: 

-

 

maliyyə çətinliyi zamanı kredit götürməyə dəyərmi; 

-

 

müflisləşmə  zamanı  kadr  axıcılığının  qarşısını  almaq  üçün  və 

ləğv  olmaqdan  qorunmaq  üçün  malik  olduğu  qiymətli  kağızları 

satmaq nə dərəcədə düzgün olar; 

-

 

inzibati  idarə  heyətinin  (menecerlərin)  və  işçilərin  əmək 

laqqlarını artınnaq olarmı; 

-

 

və ən nəhayət xüsusi mənbələr hesabına maliyyə vəziyyətini 

xşılaşdırmağm yollarını aşkar etmək. 

Qeyd edək ki, maliyyə təhlili ilə məşğul olan şəxsin yekun qiy- 

9 

---

mətləri yoxlama zamanı auditor üçün çox önəmli sayıla bilər. 

Maliyə təhlilində əsas məsələlərdən biri də göstəricilər 

sistemidir. Bura aşağıdakılar daxildir. 

-

 

kapitalın əmələgəlmə mənbələri; 

-

 

ümumi, əsas və dövriyyə kapitalının strukturu və mütləq 

mənada ölçüsü; 

-

 

kapitalın səmərəli istifadə göstəricisi (əsas, dövriyyə, xüsusi, 

cəlbcdilən və s.); 

-

 

mənfəətiik və rentabellik. 

10 

---

Fəsil 2. Mühasibat uçotu maliyyə 

təhlilinin aparılması üçün 

əsas mənbə kimi 

1.

 

Balans - əsas informasiya mənbəyi kimi 

Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, müəssisə və firmaların 

maliyyə  vəziyyətinin  təhlilini  aparmaq  üçün  informasiya 

mənbələrinin  olması  zəruridir.  Bu  zaman  aşağıdakı  informasiya 

mənbələrindən istifadə olunur; 

-

 

uçot  məlumatları  -  ilkin  sənədlər,  mühasibat  və  statistika 

hesabatları və cari uçot məlumatları 

-

 

plan məlumatlar  -  biznes  plan, maliyyə planı, sosial  -  iqtisadi 

inkişaf planı 

-

 

qeyri uçot məlumatları - qanunlar. Prezidentin əmrləri, Nazirlər 

Kabinetinin qərarları, auditorların yekun nəticələri. 

Lakin qeyd edək ki, maliyyə təhlilində əsas informasiya mənbəyi 

kimi illik mühasibat hesabatları çıxış edir ki, bunlara da aşağıdakılar 

aiddir: 

Müəssisənin balansı - FN“1. 

Mənfəət və zərərlər haqqında hesabat - FNü2 

Müəssisə balansına əlavə - FNeS 

Mənfəət  və  zərərlər  haqqında  hesabat  -  FN»2  dörd  bölmədən 

ibarətdir 

I

 

Maliyyə nəticələri; 

II

 

Mənfəətin istifadə olunması; 

III

 

Büdcəyə ödəmələr; 

IV

 

Xərclər; 

F-Nü5 balansa əlavə 8 bölmədən ibarətdir. 

1.

 

Müəssisənin xüsusi kapitalı və fondlarının hərəkəti; 

2.

 

Borc vəsaitlərinin hərəkəti; 

.3. Debitor və la'editor borcları; 

4.

 

Qeyri-maddi aktivlərin tərkibi; 

11 

---

AKTIV

 

BALANS 

PASSİV 

Cədval 1. 

1 Təsərrüfat vəsaitlərinin adı 

(növləri və hərəkətləri)

 

Məbləğ /min man./

 

Vəsaitlərin əmələ gəlmə 

mənbələri

 

Məbləğ

 

I. Əsas vəsaitlər və sait- 

dövriyyədən kənar aktivlər

 

 

I. Xüsusi vəsaitlərin 

mənbələri.

 

 

I. 1. Qeyri-maddi aktivlər

 

10 000

 

1.1. Nizamnamə kapitalı.

 

50 000

 

I. 2. Əsas vəsaitlər

 

25 000

 

1.2. Əlavə kapital

 

10 000

 

1. 3. Uzunmüddətli maliyyə 

qoyuluşları

 

20 000

 

1.3. Mənfəət

 

20 000

 

II. Ehtiyatlar vo xərclər

 

 

II. Hesablaşmalar və sair 

passivlər.

 

 

II. 1. İstehsal ehtiyatları

 

16 000

 

11.1. Uzunmüddətli bank 

kreditləri.

 

8 000

 

II. 2. Bitməmiş istehsalat

 

8 000

 

II.2. Qısa müddətli bank 

kreditləri

 

6 500

 

III. Pul vəsaitləri, 

hesablaşmalar və sair 

aktivlər

 

 

 

 

III. 1. Debitorlarla 

hesablaşn-ıalar

 

3 000

 

 

 

III. 2. Hesablaşma hesabı

 

8 500

 

 

 

III. 3. Keçon illərin ziyanı

 

5 000

 

 

 

Balans (cəmi)

 

94 500

 

 

94 500

 

---