I e. n. Quliyev Tacəddin Fəzrəddin oğlu
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mür>IUfIərdəıı Fəsil 1. Maliyə təhlilinin nəzəri əsasları 1.
Giriş Bazar münasibətlərin şəraitində müəssisə və firmalar hüquqi şəxs kimi iqtisadi cəhətdən müstəqil olurlar. Müstəqil qaydada münasibətlərə və əlaqələrə girən müəssisə və fıımalar hüquqi şəxs kimi iqtisadi cəhətdən müstəqil olurlar. Müstəqil qaydada münasibətlərə və əlaqələrə girən müəssisə və firmalar maliyyə vəziyyətlərini yaxşı- laşdınnaq üçün bir növ mübarizə meydanına atılmış olurlar. Lakin maliyyə fəali>q/ətini qiymətləndiımək üçün təsəırüfat subyektləri aramsız olaraq özlərinin maliyyə vəziyyətinə təsir edən daxili və xarici amillərin tədqiqi ilə məşğul olmalıdırlar. Bu baxımdan təhlilin rolu əvəzedilməzdir. İqtisadi (maliyyə) təhlili idarəetmə mədəniyyətinin əsas həlqələrindən biri olub təsərrüfat fəali^'yəti və maliyyə vəziyyəti haqqında yekun qərarların verilməsində mühüm rol oynayır. Ancaq idarəetməni informasiyasız təsəvvür etmək olmaz. Müəssisə və finnaya münasibətdə infonnasiya daxili və xarici olur. Təcrübə göstərdiyi kimi, bazar münasibətləri şəraitində müəssisə və firmaların daxili infonnasiyadan daha çox xarici infonuasiyaya ehtiyacı yaranır. Bu isə hər şeydən əvvəl, bazar iqtisadiyyatının ma- hij'yətindən, bazarın konyukturasından və eləcə də müəssisə və firmaların maliyyə vəziyyətinin daha çox xarici amillərin təsirindən asılı olmasından irəli gəlir. İndiki şəraitdə maliyyə təhlili müəssisə və finnaların maliyyə vəziyyətlərinin yaxşılaşmasına şərait yaradan ehtiyat mənbələrinin aşkar edilməsinə yönəldilməlidir. Sonda isə maliyyə vəziyyətini xarakterizə edən göstəricilər sistemi xüsusi əmsallar vasitəsi ilə qiymətləndirilməlidir. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, respublikada müəssisə və firmaların konkret
maliyyə vəziyyətlərinin təhlili və
qiymətləndirilməsi ilə məşğul olan təşkilat və ya qurum yoxdur. Bazar iqtisadiyyatı cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə emitentlərin və finnaların maliyyə vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi ilə məşğul olan kompaniyalar vardır. Məsələn, ABŞ-da bu məsələ ilə “Den end Brcdberi” kompaniyası, “Robert Morris assosieyts’’ finnası və Qiymətli Kağızlar üzrə Komissiya məşğul olur. Qeyd edək ki, bu monoqrafiya iqtisad yönümlü ali məktəblərin bakalavr və magistr pilləsi üçün və eləcə do müəssisə və firma sahibləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Fəsil 1. Maliyə təhlilinin nəzəri əsasları 1. Maliyyə təhlilinin mahiyyəti və əhəmiyyəti Təsorrüfatçılığm əsas metodlarından biri olan bazar iqtisadiyyatı, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan hər bir fərddən (biznesmendən) yüksək çeviklik və aramsız maliyyə təminatı tələb edir. Bu baxımdan firmanın maliyyə vəziyyətinin müntəzəm təhlili fərdlər qarşısında bir zərurət kimi durur. Belə ki, maliyyə təhlili bazar iqtisadiyyatında firmanın idarə olunmasının vacib funksiyası kimi çıxış edir. Maliyyə təhlilinin başlıca mahiyyəti ondan ibarətdir ki, o müəssisə və fimıanm (səhmdar cəmiyyətin) bazar münasibətlərində rəqabətə dözümlük səviyyəsini müəyyənləşdirir və maliyyə vəziyyəti haqqında konkret informasiyanın əldə olunmasına bilavasitə imkan yaradır. Qeyd edək ki, indiyə qədər maliyyə təhlilinə və onun inkişafına lazımi diqqət verilməmişdir. Bu isə hər şeydən əvvəl, ona olan ehtiyacın və şəraitin olmamasından irəli gəlirdi. Lakin bazar iqtisadiyyatına keçid, rəqabət və s. kimi amillər bu elmin nəzəri problemlərinin öyrənilməsi tələbini qarşıya qoydu. Bazar iqtisadiyyatı cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin, o cümlədən Rusiyanın təcrübəsi göstərir ki, maliyyə təhlilinin ardıcıl aparılmasına üç cür yanaşma var; —
hesablanması və qiymətləndirilməsi, kapitalın tərkibinin və strukturunun öyrənilməsi, eləcə də tədiyə qabiliyyətinin və maliyyə sabitliyinin tədqiqatı; —
firmanın və ya səhmdar cəmiyyətinin maliyyə möhkəmliyini və onun aktivlərindən səmərəli istifadə edilməsini qiymətləndirmək; —
yoxlamaq, likvidlik əmsalını qiymətləndirmək və ümumilikdə firmanın fəaliyyətinin nə dərəcədə səmərəli olmasını aşkar etmək. Fikrimizcə, buraya
həmçinin müəssisə və firmanın özünümaliyyə- ləşdirmə səviyyəsinin və eləcə də bunun üçün zəruri olan maliyyə vəsaitlərindən səmərəli istifadə etmək yollannı tədqiq etmək aiddir. Qeyd edək ki, maliyyə təhlilinin ardıcıl aparılması üzrə başqa cəhdlər də vardır ki, onlar da mübahisəli xarakter daşıyır. Beləliklə, biznes fəaliyyəti ilə məşğul olan hər bir sahibkar müəyyən kapitala, daha doğrusu maliyyə resurslarına malik olmalıdır. Maliyyə resursları müasir şəraitdə iki mənbə hesabına formalaşır: xüsusi və cəlb edilmiş (borc) vəsaitlər. Bu vəsaitlər hesabına kapitalın bütöv dövriyyəsi təmin edilir və son nəticədə maliyyə vəziyyəti müəyyən olunur. Kapitalın dövranı aşağıdakı formula üzrə reallaşır: Pul (əmək vəsaitləri və əşyalar) - işçi qüvvəsi - istehsal - hazır məhsul - satış (pul). Maliyyə baxımından isə bu əsasən iki iri mərhələni təşkil edir: 1-
formalaşması, bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi. Bu iki mərhələ maliyyə təhlilinin əsas məzmununu təşkil edir. Burada əsas məqsəd bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan və bir-birini tamamlayan göstəricilər sistemini, o cümlədən firma və müəssisələrin maliyyə vəziyyətini xarakterizə edən əmsalları hərtərəfli və dərindən öyrənməkdən ibarətdir. Maliyyə təhlilinin predmetini müəssisə və firmalarda baş verən maliyyə - təsərrüfat əməliyyatları, onların nəticələri və formalaşması proseseləri təşkil edir. Maliyyə təhlilinin obyektlərinə bütövlükdə sahibkarlıq fəaliyyəti, müəssisə və firmalar (səhmdar cəmiyyətləri) və müəyyən mənada tədqiqat obyekti olan konkret maliyyə göstəriciləri, o cümlədən tədiyə qabiliyyətini misal göstərmək olar.
Maliyyə təhlilində mühüm əhəmiyyət kəsb edən anlayışlardan biri də müəssisələrin (firmaların) maliyyəsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, müəssisələrin maliyyəsi onların maliyyə vəziyyətlərinə təsir edən ən başlıca amillərdən biridir. Müasir şəraitdə müəssisə və firmaların maliyyə baxımından sabitliyi vacib məsələdir. Belə ki, maliyyə resurslarının formalaşması, səmərəli
Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|