İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
əski türk adəti ilə dəfn edildi. Onun qohumları göy paltar geyinib yaxalarını cırdılar və öz başlarına kül ələdilər. Qorq Aslanın ölümü ilə e. ö. III əsrdən İberiyanı idarə edən Parnauz nəslinin süqutu başladı (Джуан- шериани 1986. 46). Ancaq bu nəsil birdən-birə İberi- yanın tarixindən silinib getmədi. Knyazlıq şəklində ölkənin baqrationlar tərəfindən işğalına qədər davam etdi (Патканов 1883. 223). Qorq Aslanın anası Aran nəslindən idi. O, V əsr salnamələrində xu + Aranze – gözəl Aran qızı adlandı- rılır (Джуаншериани 1986. 58, 59). Cavanşirin salna- məsində Vaxtanqın atı Taiçi adlandırılır (Джуанше- риани 1986. 116). Bu da dayça deməkdir. Salnamənin rusca nəşrinin redaktoru yazır ki, erməni mənbələrində Qorq Aslanın atının adı Tatçik kimi verilmişdir. Tatçik at adı qaçağan anlamında türklərdə və ərəblərdə də vardır (Джуаншериани 1986. 116). Tatçik və ya taiçi türk dillərindəki dayça sözü- nün qismən dəyişdirilmiş formalarıdır. Əbu Osman Cahiz əl-Bəsri (VIII əsr) yazır ki, türklər sürətlə qaça- qaça dönə bilən atlara day deyirlər. Cavanşirdən fərqli olaraq V əsr erməni tarixçiləri Yeqişe və Qazar Parpetsi Qorq Aslanı cəsur sərkərdə və döyüşçü kimi təsvir etmirlər. Onlara xoş gəlmir ki, iber qoşunlarının başçısı sasanilərlə döyüşdə erməni- ləri sonadək müdafiə etməmişdir (Патканов 1883. 216). Kerop Patkanova görə, Qorq Aslan Cavanşirin təsvir etdiyi kimi, qüdrətli qəhrəman və cəsur bir fateh deyildir. Sadə bir hərbi başçı və knyazdır (Патканов 1883. 216). Ermənilərin necə təsvir etməsindən asılı olmayaraq Qorq Aslan öz dövrünün böyük simala- rından biri idi. Çünki 54 illik hakimiyyəti dövründə o, çoxdilli və çoxdinli iberiyanı (Джуаншериани 1986. Qorq Aslanın anasının adı xu + Aranze – gözəl Aran qızı idi. Gününü göy əskiyə bükdülər deyimi burdandır. 116; Вермишев 1904. 100) öz qılıncı altında birləş- dirə bilmişdi (Бакрадзе, Берзенов 1870. 18). Erməni və gürcü alimləri Qorq Aslan dastanının nə zaman yazıya alınması haqqında eyni fikirdə de- yillər. Son illərdə nəşr olunan əsərlərə inansaq, Cavan- şir xalq arasında yayılmış rəvayətləri XI yüzildə qələ- mə almışdır (Джуаншериани 1986. 7). Köhnə nəsil tədqiqatçılar isə bildirirlər ki, Cavanşir bu əsərini VIII əsrdə yazmışdır (Патканов 1883. 213; Хаханов 1897. 146, 148). Belə bir sual qarşıya çıxır: – Hər şeyi qədim- ləşdirməyə çalışan qonşularımız nə məqsədlə əsərin yazılmasını 3 yüz il geri çəkirlər? Düşünürük ki, bu, onların Aran nəslindən olan salnaməçini gürcüləşdir- mək istəyi ilə bağlıdır. Erməni və gürcü tədqiqatçıları əsərin özündən ağız dolusu danışsalar da, onun müəllifinin etnik mənsubiyyətinə toxunmuşlar. Onlar bircə yerdə qeyd etmirlər ki, Qorq Aslan dastanını albaniyalı Cavanşir yazıya almışdır. Cavan- şir nəslindən olan salnaməçi VIII əsrdə İberiyaya yenicə gəlmişdi. O, belə tezliklə iberləşə bilməzdi və təbii ki, əsərini iber dilində yaza bilməzdi. O, XI əsrdə yaşasa idi, əsərini iber dilində qələmə almalı idi. Çox ehtimal ki, özü Arandan olan Cavanşir salnaməni Aran dilində yazmışdır. Yazıçının soyadı- nın sonundakı -iani şəkilçisi onun Cavanşir nəslindən çıxdığını bildirir. Urartu yazılarından qalma -iani şə- kilçisi (Мещанинов 1978. 136) gürcü və iber salna- mələrində soyadları yaradır. Bu baxımdan Cuanşeriani – Cavanşir nəslindən olan deməkdir. Aran Qarabağının elatları tarix boyu cənubdan gələn basqınların qarşısında şimala çəkilmiş, Gürcüs- tanın meşəlik dağlarına sığınmışlar. Bu barədə Qara- bağ tarixçilərinin əsərlərində bilgilər var. Ağa Məhəm- məd xan Qacar Şuşaya qoşun yeridəndə Qarabağ Qorq Aslan dastanını Cavanşir nəslindən Cavanşir yazıya almışdır. Dastan Aran dilində yazılmışdır. VIII əsrdə Gürcüstanda gürcü dili yox idi. elatları Gürcüstana köçmüşdülər. II İrakli onlara yaylaqlarda yer vermişdi. Təhlükə sovuşandan sonra köçkünlər geri qayı- dırdılar. Cavanşir nəsli də Gürcüstandan geri qayıtmış, Qarabağda 32 tayfadan ibarət güclü bir elat yaratmış- dır. XIV əsrin sonlarında Cavanşir atlıları Əmir Tey- murun ordusuna qoşulub Anadoluya getdi-lər. XVIII əsrdə Nadir şah tərəfindən Xorasana sürgün olundular. İllər keçdi, onlar qürbətdə qalmayıb, vətənə dön- dülər. Qonşularımız soruşsalar ki, Qorq Aslan dasta- nını kim yazıya almışdır? Tərəddüdsüz bildiririk: – Cavanşir nəslindən Cavanşir. Qorq Aslanın yalnız özü yox, əcdadları da türk totem adları daşıyırdılar. Onlardan biri III əsrdə sasa- nilərin vassalı kimi İberiyanı idarə edən Asparuk idi (Ломтатидзе 1958. 293). Həmin Asparuk Parfiya mənşəli Bakurun nəvəsi idi (Шопен 1866. 261). Asparuk öləndə Armaz dağının döşündəki eris- tavların qəbiristanında dəfn edildi. Onun sinə daşı ar- xeoloji qazıntı zamanı tapılmışdır. Sinə daşının üzə- rində mərhumun təsviri aydın görünür (История Гру- зии 1946. 74). Asparuk türk adıdır. O adı daşıyan tayfa başçı- larından biri VII yüzildə Dunay Bolqar dövlətinin əsasını qoymuşdur. N.A.Baskakov Asparuk və Baruk adını türk dillərindəki bürü-qurd sözü ilə əlaqələndirir (Баскаков 1979. 243). Düzdür, türk dillərində börü zoonimi vardır (Киргизско-русск. 1965. 153). Eyni zamanda Buri Altay qəbiləsidir (Баскаков 1980. 201). Ancaq Asparuk qurdun yox, başqa bir yırtıcı heyvanın adıdır. Türk dillərində arbörü, asbörü qurd- dan böyük yırtıcı heyvanlara deyilir. Mahmud Kaşğari qədim bir türk mahnısından belə bir sətir verir: – Yesin seni asböri (МК I. 2006. 146). Biz indiyəcən babalarımızın Albaniya və İbe- riyada yaratdıqları xristian türk mədəniyyətinə yiyə Qorq Aslanın anası Cavanşirin həmyerlisi, bəlkə də soydaşı idi. Qorq Aslanın ulu babalarından birinin adı Asparuk olmuşdur. Asparuk qurdun yox, qurddan böyük bir yırtıcı heyvanın adıdır. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|