İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Erməni və gürcü alimləri aslanın türk sözü olduğunu etiraf edirlər (Патканов 1883.218; Хаханов 1897. 149; Вермишев 1904. 96. 117). Ancaq çarın türklüyü ilə barışa bilmirlər. Kerop Patkanov iddia edir ki, Vaxtanqın ləqəbi Qorq olmuş. Aslan adı ona səlcuqlar Anadolunu tutandan sonra əlavə edilmişdir (Патканов 1883. 218). Söz yox ki, Kerop Patkanov V əsrdə qələmə alınmış “Kartlinin dönməsi”ndən xəbərsiz deyildi. Or- da aydın şəkildə Vaxtanqın adı Qoqrasal yox, Qorq Aslan kimi yazılmışdır (Джуаншериани 1936. 13). Ən yaxşı halda erməni və gürcü tədqiqatçıları təsdiq edirlər ki, aslan türk, qorq fars sözüdür (Патканов 1883. 208; Вермишев 1904. 114). Qorq hindavropa mənşəli söz olsaydı, o, fars dilindən başqa digər qohum dillərdə də işlənərdi. Digər hindavropa dillərində qurda qorq yox, volf, volk deyilir. Fikrimizcə, qorq sözü türk dillərindəki qorxut- maq felinin köküdür. Özbəklərin “Xannamə” dastanına görə, Yafəs övladları anadan aslan və qurd balası kimi doğulurlar. Qurdlar böyüyəndə döyüşçü, aslanlar xaqan olurlar. Vaxtanqın dəbilqəsinin arxasındakı aslan təsviri onu bildirir ki, o, qurd kimi, yəni vassal hakim kimi aslan tərəfindən himayə olunur. Aslan onun dayısı Varaz Bakur idi. O, Bərdədə Aran taxtında oturub, bacısı oğlu Qorq Aslan vasitəsilə İberiyanı idarə edirdi. Belə hesab edirik ki, Qorq Vaxtanqın adı yox, totem adıdır. Totemi qorq, yəni qurd olan nəsil İberi- yada sasanilərdən qabaq yaşayırdı. Onların arşakidlər dövründə Qorqian adlı qala-şəhəri olmuşdur (Хоренс- кий 1809. 83). Başqa bir Qorq şəhəri Diyarbəkirin 20 km. qərbində yerləşirdi (Патканов 1879. 25). 1872-ci ildə Gürcüstandan tapılan IV-V əsrlərə aid bir sinə daşında yazılıb: – Bu qəbir əziz ata İequ- dundur. Onu Qorq da adlandırırlar (Аnакидзе 1968. Erməni və gürcü alimləri aslanın türk sözü olduğunu etiraf edirlər, ancaq çarın türklüyü ilə barışa bilmirlər. Gürcüstanın IV- V əsrlərə aid qəbir daşlarında türk adları var. 194-195). Yenə o dövrə aid başqa bir sinə daşında ya- zılıb: – Bu qəbir İosif bar-Qazanındır (Аnакидзе 1968. 200-201). Göründüyü kimi, hər 2 qəbirdə yəhudi dinli, an- caq türk əsilli adamlar dəfn olunmuşdur. İequd, İosif yəhudi, Qorq və Qazan türk adlarıdır. Qorq nəslinin bir zaman yəhudi dinli olduğunu digər mənbələr də təsdiq edir. Onların adı Qorqia şəklində e. ö. I minil- liyin əvvəllərində çəkilir. Qorqia İudeya çarı Davidin ətrafında toplaşan tayfalardan biri idi (Хоренский 1809. 30). Mari Brosse yazır ki, köçkün tayfaların Kür çayı boyuna miqrasiyaları tarix boyu fasilələrlə davam etmişdir (Мари Броссе 1879. 5). Məcburiyyət qarşı- sında öz bərəkətli torpaqlarından Qafqaz dağlarının ətəklərinə sıxışdırılan etnoslardan biri də Qorq idi. “Çar Davidin tarixi”ndə göstərilir ki, Tiflislə Bərdə arasında Kür çayı boyunca qışlaqlarda çoxlu türk tayfaları yaşayırlar (Меликсетбаков 1939. 9). Həmin məlumatı başqa mənbələr də təsdiq edir. Göstərilir ki, Albaniya ilə İberiya arasındakı məhsullar vadilərdə türklər və albanlar yaşayırlar (Вермишев 1904. 6). Öncə qeyd etdiyimiz kimi, Qorq Aslanı İ.O.Sen- kovski iber yox, hansısa türk tayfasının başçısı hesab edir (Хантадзе 1970. 83). Fikrimizcə, hansısa türk tayfası ifadəsi Aslanın Qorq nəslinə aiddir. Qorq Aslan yalnız bacarılı bir sərkərdə, qoşun başçısı deyildi. O həm də dövrünə görə mahir bir döv- lət adamı, incə siyasətçi idi. Onun bir arvadı Bizans imperatoru Levin qızı (Патканов 1883. 208), ikincisi sasanilərin Aran hakimi Bakurun bacısı idi (Джуан- шериани 1986. 58, 59). Qorq Aslan şəraitdən asılı olaraq gah Bizansın tərəfində sasanilərə, gah sasanilərin tərəfində yunan- lara qarşı vuruşurdu. O, Antioxiya kilsəsindən asılı Kür çayı boyunca qışlaqlarda – Bərdə ilə Tiflis arasında tarixən türklər və albanlar yaşamışlar. olan Metex kilsəsini sökdürüb, yerində müstəqil iber kilsəsi tikdirmişdi (Армения и Рим 1848. 216). P.İoseliani yazır: – Qorq Aslan sasani meylli idi (İоселиани 1866. 91. 94). Əslində o, sasaniləri sev- mir, ancaq onlarla münasibətləri də korlanmaq istə- mirdi. Onun qızıl dəbilqəsinin arxasına atəşpərəst mə- bədinin təsviri həkk olunmuşdu (Буачидзе 1983. 153). Qasmon Buaçidze bunu onunla əsaslandırır ki, Vax- tanqın anası atəşpərəst doğulmuşdur. Ancaq onun İrana meyl etməsini yalnız bununla bağlamaq olmaz. Qorq Aslan ilk qələbələrini çalıb, qızıldan dəbilqəsini düzəltdirəndə sasanilərin tərəfində idi. Hind səfərində göstərdiyi igidliyə görə ona səlahiyyət verilmişdi ki, yunanları ölkənin qərbindən qovub, dağlı tayfaların basqınlarının qarşısını alsın. Dəbilqədəki məbədin təs- viri sasanilərdən asılılığa işarədir. Qorq Aslan o za- man Bizansın vassalı olsaydı, dəbilqəsinə xaç təsviri döydürərdi. Yaxud o, gürcü tarixçilərinin iddia etdik- ləri kimi, müstəqil hökmdar olsaydı, dövlətin gerbi və möhürü olardı. Arxeoloji qazıntılar zamanı İberiya dövlətinin gerbi və möhürü tapılmamışdır (Мари Броссе 556. 104). Qorq Aslanın sasanilərlə münasibəti sonradan pozuldu. Eftalitlər İranın şərq vilayətlərini tutanda Aran hakimi Bərdəni boş qoyub, sasanilərə köməyə getdi. Qorq Aslan bu fürsətdən istifadə edib, ona aid olmayan vilayətləri, Kür çayının sağ sahilindəki şə- hərləri tutmağa başladı. Bərdə vasitəsilə sasanilərə bağlı olan həmin şəhərlər Safar, Bazar, Kərəm, Ucar- ma və b. idi. O şəhərlərin tutulması İranla toqquşmanı qaçılmaz etdi. Qorq Aslan son döyüşdə qüvvələr nisbətini düz- gün hesablamamışdı. O, Ucarma şəhəri yaxınlığında İran meylli qüvvələrin ox yağışına düşüb, ağır yara- landı və həmin yaradan öldü (Джуаншериани 1986. 92-94) Qorq Aslan öləndə xristian qaydası ilə yox, İberiya müstəqil dövlət olsaydı, onun gerbi və möhürü olardı. Qorq Aslan öləndə xristian qaydası ilə yox, türk adəti ilə dəfn edildi. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|