İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T Ə F Ə K K Ü R Ü N Ü N İ Z L Ə R İ
| İlhami Cəfərsoy İ B E R V Ə H ’ A Y F O L K L O R U N D A T Ü R K M İ F İ K T Ə F Ə K K Ü R Ü N Ü N İ Z L Ə R İ BAKI - 2014 Elmi redaktor: Tofiq Hacıyev Akademik Rəyçilər: Seyfəddin Rzasoy Filologiya elmləri doktoru Çingiz Qaraşarlı Filologiya elmləri doktoru İslam Sabuq Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru İlhami Yusif oğlu Cəfərsoy. İber və H’ay folklorunda türk mifik təfəkkürünün izləri. Bakı, 2014, 217 səh. Monoqrafiya iber və h’ay adı altında gizlədilən türk etnoslarının folkloruna, dilinə və etnik tarixinə həsr olunmuşdur. Əsərdə sübuta yetirilir ki, iber dili indiki gürcülərin, h’ay dili indiki ermənilərin dili deyildir. İberlər və h’aylar iltisaqi dilli olub, Azərbaycan və Anadolu türklərinin qan qohumlarıdır. Kartli çarı VI Vaxtanqın zamanında – 1709-1736-cı illərdə ayrı-ayrı qəbilə- tayfa dillərində yazılmış salnamələr gürcü dilinə tərcümə olunmuş, ilkin nüsxələri məhv edilmişdir. Eyni qayda ilə ermənilər qıpçaq, bulqar, xəzər dillərində yazılmış ədəbi-tarixi nümunələri öz dillərinə çevirib, orijinalları yandırmışlar. Nəticə olaraq bildirilir ki, türklər qədim Ön Asiyanın – Troyanın, Şumer, Elam, Misir mədəniyyətinin yaradıcılarından biri olmuşlar. İSBN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İlhami Cəfərsoy c Bars dərisi geymiş koma: Aran eposu Gürcüstan mədəniyyətinin qızıl dövründə – XII əsrdə yazılan “Bars dərisi geymiş koma” poeması ori- jinal bir əsər olmayıb, Aran folklorundan tərcümədir. Aran həm ölkənin, həm də ölkənin hakim nəs- linin adıdır. Həmin nəslin böyük qanadları Albaniyanı, kiçik qanadları İberiyanı idarə edirdi. İberiyanın ilk çarı Aran nəslindən Azon olmuşdur. O, eradan qabaq IV əsrin sonlarında makedoniyalıların vassalı kimi İberiyanı idarə etmişdir (Картлись Цховреба 1905. 204; Мамулиа 1979. 181, 182). Sasanilərin zamanında İberiya Aran hakimi tərəfindən idarə olunurdu. İberiya çarı Vaxtanq Qorq Aslan (446-499) Aran hakiminin bacısı oğlu idi (Джуаншериани 1986. 58, 59; Патканов 3160. 208). O Qorq Aslan ki, onu Mari Brosse və İ.O.Senkovski hansısa türk tayfasının başçısı adlandırırlar (Хантедзе 1970. 83). Mari Brossenin, O.İ.Senkovskinin, N.Y.Marrın, İ.M.Rubanovskinin tədqiqatları göstərir ki, çoxtayfalı İberiyanın çoxdilli ədəbiyyatını indiki gürcülər yarat- mamışlar. Baqrationlar Tiflis müsəlman əmirliyinə gə- lənə – XI əsrə qədər Aran nəsilləri burada Kala, Ucar- ma, Bazar, Kərəm, Safar şəhərlərini salmış, kitabxana işinin, tərcüməçiliyin əsasını qoymuşdular. İslamiyyətin və xristianlığın yanaşı yaşadığı bu ölkədə bir-birindən fərqli iki ədəbiyyat yaranırdı. Mo- nastırlarda müqəddəs kitabların üzü köçürülür, mədrəsələrdə Aran folklorunun və Şərq ədəbiyyatının seçmə nümunələri yerli dillərə tərcümə edilirdi (Джанашвили 1900. 20, 70, 77). Tərcümə işi baqrationların zamanında da davam etdirilirdi. Onlardan biri Şota Rustavelinin “Bars dərisi K.ma o qullara deyilirdi ki, 1. gənc aşiq, 2. gözəl oğlan, 3. cəsur döyüşçü, 4. vassal olsun. “Türkmən şəcərəsi”ndə koma sözü qul arvadı, kəniz mənalarında işlənmişdir. geymiş koma” əsəridir. Əsər yanlış olaraq Azərbaycan dilinə “Pələng dərisi geymiş pəhləvan” adı ilə tərcümə olunmuşdur. Pələng və bars ayrı yırtıcı heyvanlardır. Koma isə pəhləvan yox, vassal deməkdir. Əsərin baş qəhrəmanları Tariyel də, Aftandil də komadır – Ərə- bistan və hind şahlarının vassallarıdır (Марр 1910. X, XIV, XV). Qədim İberiya salnamələrində koma etnoqrafik termini k.ma kimi yazılır. N.Y.Marr yazır: – İber sal- naməsindəki k.ma pəhləvan yox, qul deməkdir. O qullara koma deyilirdi ki, 1. gənc aşiq, 2. gözəl oğlan, 3. cəsur döyüşçü, 4. vassal olsun ( Марр 1985. 228- 229; Марр 1910. X, XI, XIII). Buna uyğun olaraq türk dillərinin tarixi leksikasında koma, yəni kəniz, qul arvadı sözləri vardır (Кононов 1958. 50). Əbülqazi Bahadur xanın “Türkmən şəcərəsi”ndə koma sözü qul arvadı, kəniz mənalarında işlənmişdir (Кононов 1958.50). Buna uyğun olaraq Şumer gil lövhələrində geme sözü var. Geme həmin yazılarda “qul qadın”, “kəniz” deməkdir (Канева 1996. 23). Bu kimi faktlar tələb edir ki, qədim gürcü poetik mətn- lərinin dili yalnız Qafqaz dillərinin yox, eyni zamanda türk dillərinin tarixi leksikası əsasında öyrənilsin. Koma etnotoponimləri türk xalqlarının yaşadıq- ları çox böyük coğrafi ərazilərdə mövcud olmuşdur. Kuban çayının tarixi adlarından biri Kuma idi (Апос- толова 1897. 126). İ.İ.Şopen yazır ki, İrəvan quber- niyasında Kuma adlı çay var. Kuma çayı “kəniz çayı” deməkdir (Шопен 1866. 19). Fikrimizcə, koma sadəcə kəniz deyil. O daha qədim etnoqrafik termin olub, qadına sitayişlə bağlı- dır. Çünki yunanların Komaqena adlandırdıqları Ku- ma e.ö. II-I minilliklərdə Anadolunun ən böyük qadın məbədlərinin yerləşdiyi ölkə idi (Меликишвили 1960.429; Нойман 1980. 352). Türk dillərinə qohum olan Şuşa (Suziana) və Xatti yazılarında da kuma sözü Komaqena məbədində komalar – kəniz qadınlar xidmət edirlər. İber salnaməsindəki koma qul deməkdir. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|