Hujayra biologiyasi I. A. AbduIov X. U. X albekova

3. Membrananing kimyoviy tarkibi
Membranalar bu lipid oqsilliy agregatlar va shu komponentlar no- 
kavalent bog‘lamlar bilan bir biriga birikkan. M embranani asosida bi- 
molekulyar lipdli qatlami membrane strukturasining asosi. Membrana 
oqsillari ko‘p funksiyalarni o ‘ziga olgan strukturaning tarkibiy qismi. 
Lipid va oqsillaming nisbati har xil hujayralarda har xil boMishi mum­
kin. Masalan plazmalemma va golji aparati da membranasi, shunng- 
dek bakteriya va o ‘simlik va hayvonlarda turlicha boMadi. Qoning 
qizil hujayralari bilan solishtirsa mitoxondriyaning ichki membrana- 
sida oqsillar ko‘p. Mitoxondriyaning ichki memfranasida oqsilli elec­
tron o‘tkazuvchanlik zanjiri bor va bu joyda lipidlarni soni kamayadi. 
Nerv hujayralarini miyelen qobigMda lipid qatlam qalin boMadi va 
oqsillar kamroq bo‘ladi. Membranlalarda albatta uglevodlar ham bor 
ular yoki lipidga yoki oqsilga birkkan boMadi (4.4 с rasm). Lipid bi 
qatlamni tabiati va ahamiyati. Har bir hujayra membranalarini tipi 
faqat o‘ziga hos boMgan lipidlardan iborat. Lipidlar membranadagi 
oqsillarga ham ta’sir k o‘rsatadi. Membranalar bu doimo uzulmas va 
sinmas strukturalar. Lipidlarni bi qatlam boMgani uchun membrana­
lar kurtaklanib ko‘payadi. Biqatlamni muxum xususiyatlaridan yana 
biri u o‘z o‘zini tiklashi mumkin. Bu jarayonni probirkalarda ham 
ko‘rsatsa boMadi. 
[1 ]page (125-127)
4. 
Hujayra 
membranasi
orqali moddalar harakati
MaMum darajada plazmatik 
membrana ikki vazifaga hos bir 
tomondan u hujayrada erib turgan 
moddalami saqlashi kerak boshqa 
tomondan plzamalemma modda 
almashinuvi jarayonini ta’minlashi 
kerak. Bunda membrana orqali 
harakatlanishning ikkita yoMi bor 
passiv — diffuziya yoki aktiv bu 
jarayonga energiya kerak. M od­
dalar hujayradan chiqishi mumkin yoki hujayraga kirib borishi ham 
mumkin lekin ular ikkalsining biri k o‘proq kuzatiladi. Qaysi modda 
hujayradan oMgan bo*Isa o^shanga asosalnib har xil jarayonlar kuza­
tiladi : Birinchisi oddoy difiuziya lipid bi qatlamdan; Oddiy diffuziya
210

---

suvli yoki oqsilli kanaldan; Oqsil yordamida obson o ‘tadigan dif- 
fiiziya; va aktiv transport. Bunda oqsilli “nasos” bo‘lishi shar va bu 
jarayon konsentratsiya gradiyentiga qarshi bo‘radigan jaaryon (4.33 
rasm). 
[1] page (147)