Hujayra biologiyasi I. A. AbduIov X. U. X albekova

Peroksisoma
Peroksisoma - eukariot hujayraning universal organoididir. Lizo- 
somalar kabi K.De Dyuv tomonidan topilgan. Bir qavat membrana 
bilan o 4raIgan bo4 lib, membranalari suyuq mozaika tuzilishga ega. 
Ichida kristallsimon strukturalar - nukleoidi bo4ladi (yadroga aloqa-
203

---

si yo‘q ). U fibrill va mikronaychalardan iborat boTib uratoksidaza 
fermentiga ega(llrasm ). Lizosomalardan farq qilib faqat mavjud 
peroksisomaning boTinishi orqali ko‘payadi. Shuning uchun o ‘z 
peroksisomalarini y o ‘qotgan hujayra ularni qayta tiklay olmaydi.
Odam va hay von jigar va buyrak hujayralarida uchraydi. Soni 70- 
100 tagacha. Endoplazmatik tolr membranalari bilan aloqada boTib 
taxmin qilinishicha endoplazmatik to ‘ming kengaygan sistemalaridan 
kelib chiqadi. O'simliklarda peroksisomalar mitoxondriya va 
plastidalar bilan bogTiqdir.
Peroksisomalaming biokimyoviy vazifasi ulardagi oksidlanish 
reaksiyalarining fermentlari (katalaza) boTishi bilan bogTiq bo‘lib 
moddalaming parchalanishi natijasida hosil boTgan 
vodorod 
peroksidini (H 202) suv va kislorodgacha parchalaydi. Vodorod 
peroksidi hujayrada boradigan reaksiyalar natijasida hosil bo‘lib, 
juda toksik zararlidir va hujayradan chiqarilishi kerak. Bu vazifani 
peroksisomalar tarkibidagi katalaza fermenti bajarib uni suv va 
kislorodga parchalaydi.Peroksisomalaming biokimyoviy vazifasi 
ulardagi oksidlanish reaksiyalarining fermentlari (katalaza) boTishi 
bilan bogTiq boTib moddalaming parchalanishi natijasida hosil boTgan 
vodorod peroksidini (H 202) suv va kislorodgacha parchalaydi.
11- rasnu Peroksisomaning elektron mikroskop ostidagi ко ‘rinishi.
1-membranasi; 2-kristallsimon strukturalar; 3- matriks.
204

---

Vodorod peroksidi hujayrada boradigan reaksiyalar natijasida ho­
sil bo4 lib, juda toksik zararlidir va hujayradan chiqarilishi kerak. Bu 
vazifani peroksisomalar tarkibidagi katalaza fermenti bajarib uni suv 
va kislorodga parchaiaydi.
Umumhujayraviy vazifasi hujayraga oziq moddalar tarkibi bilan 
kiradigan uzun zanjirli yog4 kislotalarini parchalashdan iborat. Jigar 
hujayralari peroksisomalarga boy bo4lib organizmga tushayotgan etil 
spirtining 50% bu yyerda asetildegid va sirka kislotasigacha parcha­
iaydi. Alkogolni (arabcha- al-kuhl-ingichka kukun) uzoq muddat va 
katta dozalarda iste’mol qilish, jigar hujayralari tarkibida sirka kislo- 
tasi miqdorining ko4payishiga va undan yog4 kislotalari sintezlanish- 
iga olib keladi. Natijada, lipidlar miqdori ko‘payib sirroz (yunoncha- 
sariq) kasali rivojlanadi.
O'simliklarda uchraydigan peroksisomalar 3 guruhni tashkil qila­
di:
1 .Glioksisomalar-yog4larga boy urug‘larda lipidlaming saxaro- 
zaga parchalanishida ishtirok etadi.
2.Barglarda uchraydigan peroksisomalar mitoxondriya va pias- 
tidalar bilan bog4liq bo4lib nafas olishda ishtirok etadi.
3.Boshqa turdagi to4qimalarda uchraydigan differensiatsiyalan- 
magan peroksisomalar.