Hujayra biologiyasi I. A. AbduIov X. U. X albekova

1. M embranalarni vazifalari
1. Kom partmentalizatsiya.
Membranalar uzilmas va hujayralami 
bo‘limlarga ajratadi. Plazmatik membrana butun hujayrani ajrata­
di, shuni o ‘zida yadroviy va sitoplazmatik membranalar hufayrani 
hajmini qismlarga ajratadi. 
Kompartmentalizatsiya
hujayrani ichidagi 
iqtisoslashgan jarayonlam i kechishiga y o ‘l beradi.
2. Biokim yoviy fa o liyatlar uchun kanal.
Membranalarni o ‘zi bu 
hujayralaming alohida qismlari, membranalar hujayralardagi jarayon­
lami ainalga oshirishda asos hisoblanadi.
3. Tanlab o ‘tkazuvchanlikni ta 'miniaydL
Membranalar hujayra­
ni ichida malekulalami cheklanmas faoliyatiga yo‘l bermaydi lekin 
shuni o ‘zida membranalar hujayrani har xil bo‘limlari bilan aloqa- 
lami ta’minlaydi. Hujayrani o ‘rab turadigan plazmalemma bino atri- 
fidagi o ‘raday lekin uni ustida ko‘prikchalar bor.
4. Transportni ta 'miniash.
Hujayrani membranasida moddalar 
bir tomonda ikkinchi tomonga o‘tish hususiryatiga ega. K o‘p paytda 
malekulalar konsentratsiyasi kamroq bo‘lgan joydan konsentratsiyasi 
ko‘proq bo‘lgan joyga o ‘tishi mumkin. Shuning uchun hujayrada sha- 
karlar, aminokislatalrga o ‘xshagan kerakli moddalar to ‘planib turadi. 
Plozmolemmadan maxsus ionlar ham o ‘tishi mumkin. Bu nerv va 
muskul hujayralari uchun ju d a muxim hususiyat.
5. 
Tashqi taYirlarga javob.
Plazmalemma ta’shqi ta’sirlarga ja- 
vob berishda juda muxim ro bl o ‘ynaydi va bu signalni transduksiyasi 
deb ataladi.
6. Hujayralararo a4oqalarni ta'minlaydi.
Har bir tirik hujayra­
ni tashqi chegarasini o ‘rab turadi va K o4p xujayrali organizmlardagi 
plazmatik membrana hujayralararo a ’loqani ta’minlaydi. Plazmatik 
membrana bir birini tanisji va signal uzatishini ta’minlaydi, material- 
larni va axborotlarni o‘z o‘m ida ushlab turadi shuningdek almashin- 
ishini ta’minlaydi. Shuningdek plazmatik membranadagi oqsillar hu- 
jayradan tashqari materiallar va hujayraichi sitoskleti orasidagi o ‘zaro 
tas’sirga imkon berishi mumkin.
7. 
Energetik transduksiya.
Membranalar energiyani bir turini 
ikkinchi turga o ‘kazishda katta rol o ‘ynaydi. Eng asosiy o ‘tadigan 
energiya fotosintez jarayonida kuzatiladi. Bunda quyosh energiyasi 
membrana a ’loqali pigmentlar bilan yutiladi va kimyoviy energiyaga
207

---

aylanadi. Kimyoviy energiya uglevodlarda saqlanadi. M embranalar 
kimyoviy energiyani uglevod va yog‘lardan ATF ga o4tkazishda ham 
ishtirok etadi. Eukariotlarda bu o ‘tkazishlar xloroplast va m itoxon­
driyalar membranasida joylashadi. Biz bu plazmalemmani tuzilishi 
haqida muxokama qilamiz lekin xuddi shu prinsplar hamma m em ­
branalar uchun hos.