Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 4,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
etiraz etmək hüququna təminat vermir, həm də insanları xofdan, qorxudan və çox hallarda ehtiyacdan azad edir. Demokratiyanın qalib gəldiyi ölkələr nəhəng inkişaf yoluna qədəm qoymuşlar. Bunu biz Amerika Birləşmiş Ştatlarının, İngiltərənin, ikinci Dunya Müharibəsindən məğlub və viran qalmış şəkildə çıxmış Yaponiyanın və Almaniyanın, habelə 1948-ci ildə ağır şəraitdə və yandırılmış torpağı andıran bir məkanda yenicə öz müstəqil dövlətini qurmağa başlayan İsrailin timsalında aydın görürük. Göründüyü kimi, demokratiyanın potensialı cox böyükdür, bunu, həmin quruluşu öz təntənəsinə çatdıran ölkələrin və xalqların təcrübəsi bir daha təsdiq edir. Demokratiya yalnız inkişaf etdikcə zəfər çalır, özünə məxsus nəcib xüsusiyyətləri daha geniş surətdə nümayiş etdirməyə başlayır. Marksizmin dövlətin taleyi barədəki utopik proqnozundan fərqli olaraq, inkişaf heç də demokratiyanın yoxa şıxmasına səbəb olmur, onu ölümə məhkum etmir. Elmi kommunizm təliminə görə, dövlət öz inkişafının son mərhələsində ölməyə doğru gedir. Demokratiya isə əksinə, böyüdükcə, cəmiyyətin yeni areallarına hakim kəsildikcə, daha böyük ölməzlik qazanır. Onun tam ölümü yalnız totalitar cəmiyyətlərdə mövcud olur, avtoritar quruluşlarda isə bu sistem əzabverici ağır xəstəliyə məruz qalır. Totalitar dövlətlərdə demokratiya qəbirdə gizlədilirsə, avtoritar idarəşilikdə getdikcə zəifləməyə, qüvvəsini itirməyə, taqətdən düşməyə başlayır. Arzu olunan islahatlara bağlanan ümidlər də puç olur, çünki avtoritar hakimiyyət heç vaxt demokratiyanın genişlənməsi qayğısna qalmır, əksinə , şaqren dərisi kimi onu gödəltməyə çalışır, demokratiya ərazisni bütünlüklə işğal etmək iştahı, bir an da olsun onu rahat buraxmır. İnsan lap qədim dövrlərdən tərəqqiyə can atmış, təkamül prosesində özünü də dəyişdirməyə, ağıllı məxluqa cevrilməyə nail olmuşdur. Axı daş əsri heç də daşların yoxa şıxması ilə başa çatmamışdır, əksinə, insanların nisbətən mükəmməl alətlərdən istifadə etməsi, daha yaxşı həyat tərzinə nail olmaq istəyi hesabına bu era arxada qalmışdır. Müasir insanın bu məsələdə öz ibtidai əcdadından öyrənməsi pis olmazdı. Demokratiyanın tərəqqisi isə onun daha yüksək səviyyəsi ola bilər, deməli, insanlar, cəmiyyət onun daha da inkişaf etdirilməsinə can atmalıdır, onu öldümək cəhdi isə ən azı ağıllı insanin daş dövrünə, sürü şəklindəki həyat tərzinə qayıtmaq cəhdinə bənzəyərdi.
Təbabət və insan bədəninin mikroflorası
Həyat, əhatəsində olduğumuz mühit qarşımıza çıxardığı hadisələr və insanlarla bizə çox şeyi dərk etməkdə, bir qədər əvvəl müəmmalı qalan suallara cavab tapmaqda heç də az əhəmiyyəti olmayan köməklik göstərir. Aldığımız biliklərlə yanaşı, bu təcrübələr öz növbəsində idrakımızı gücləndirir, zənginləşdirir. Birbaşa mətləbə keçməmişdən əvvəl uzun müddət məni düşünməyə vadar edən, təbiətindəki sirlərə bələd olmaq sahəsindəki sönməyən maraq, həm də bu yazını
31
qələmə almaqda müəyyən şəkildə səbəb rolunu oynayan bir insan barədə bəzi fikirlərimi bölüşmək istərdim. Onun xatirəsi dostlar, ünsiyyətdə olduğu bir çox adamlar üçün bu gün də əsasən ehtiramla yad edilir. Bir tələbə yoldaşımız səimiyyəti ilə qəlbləri fəth etməyi bacarırdı. Onda nəsə bir cəzbedici xüsusiyyət var idi, bu da onun başqalarına xidmət göstərməyə hazır olması ilə əlaqədar idi. Təsadüfi deyil ki, bəziləri onu hətta günün “alter ego” – su, «başqa mən»i hesab edirdi. O, heç yaxın olmadığı adamlara kömək etmək üçün hansısa bir fədakarlıq göstərməyə də hazır idi. Bir sözlə, altruistlərə xas olan bir qaydada istənilən əziyyətlərə qatlaşmaqdan çəkinmirdi. Lakin, elə təsəvvür yaranmasın ki, onu mələk kimi təqdim etmək istəyirəm. Başqaları kimi o da qüsurlardan bütünlüklə xali deyildi. Təbiətindəki hövsələsizlik, bəzən hətta elə bir səbəb olmadan özündən çıxma onun barəsindəki təsəvvürü korlayırdı. Ona xas olan tündməcazlıq, fransız dilində olduqca hədəfi vuran bir idiomda ifadə olunur: s’emporter comme une soupe au lait, hərfi tərcümədə bu «su şorbası kimi qızışan (başqa sözlə, köpüb, daşan)» mənasını verir. Onun da bu xüsusiyyəti, bal dolu çəlləyə bir qaşıq qətran qatmaqla, bu balın dadını və rəngini korlamağa bənzəyirdi. Onun elə bir əsas olmadan hədyanlığı, yaxınlarını da ondan uzaqlaşdırırdı. Onunla olan yaxşı münasibətin üzərindən tez-tez səmum yelləri əsirdi, təəssüf ki, heç bu məcranı dəyişmirdi, çay dənizdə öz mövcudluğunu itirən kimi, onun nisbətən gənc yaşında dünyasını dəyişməsi də yalnız bu konstrastlıq nümayişinə son qoydu. Xasiyyətindəki belə qütbvari dəyişikliklərə heç kəs nə cavab, nə izah tapa bilirdi. Yalnız müalicə həkiminin söhbəti bizi bəzi şeylərdən agah etdi. Uzun müddət o, mədə xorasından əziyyət çəkir və bunu çoxlarından gizlədirmiş. Davranışındakı əllaməliklər də yəqin ki, bu fəsadla bağlı imiş. Bu cəhət bizə məlum olduqda, ona güzəştə gedə bilmədiyimizə görə özümüzü qınamağa başladıq. Bəlkə də belə sərt reaksiyamızla onun taleyinə tuşlanan güllənin atılmasının bir müddətə də olsun qarşısını almaq əvəzinə, bu atəşin baş tutmasının və məhvedici olmasının sürətləndirilməsində biz də iştirak etmişdik. Axı bəzi xəstəliklər, bəlkə də onların əksəriyyəti insanların şüuruna, hissiyyatına təsir etməmiş qalmır, çolaq adamın büdrəmə ehtimalı artan kimi, elə xəstələrin də psixiki durumunda neqativ xassəli dəyişiklik əmələ gəlir, onlar səbirsiz olur, özündən çıxmaq üçün hansısa bir səbəb axtarmağa da elə bir ehtiyac duymur, bu yolla aldadıcı qaydada öz ağrısını azaltmağa çalışırlar. Bəzi xəstələrdə isə sağlam olan yaxın adamlarına qarşı müəyyən paxıllıq hissi yaranır, bu «sağlamları» öz xəstəliyində günahkar sayır, təxəyyülündə də olsa, onları edama məhkum etməkdə tez ötüb keçən bir təsəlli tapır. Bu zavallılar bilmirlər ki, dünyada tam sağlam adam yoxdur, diaqnostika elə inkişaf etmişdir ki, istənilən fərddə hansısa bir xəstəliyi tapmaq mümkündür. Bibliyanın «Ekkleziast» kitabının müddəalarına müəyyən qədər əsaslanaraq, böyük alman filosofu İmmanuel Kant göstərirdi ki, möhkəm sağlamlığa can atmaq da yaxşı fayda vermir, sağlamlığına tam arxayın olan adamlar bir qayda olaraq yaramaz, əxlaqsız hərəkətlərə yol verirlər. Gec də olsa, mərhum dostumuzun «əsəb tutmalarına» müəyyən bir izah tapa bildik. Həm də onunla təsəlli tapırıq ki, onun nəcib xüsusiyyətləri xarakterindəki neqativ cəhətlərə tam üstün gəlirdi. Əgər qədim yunan mifologiyasında dostluq rəmzi
Yüklə 4,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|