Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 4,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
22
kövrək çiçək növü kimi müasir dünyanın heç də hər yerində çiçək aça bilmir. Alaq otu isə çox yerdə və sürətlə böyüyür. Əlbəttə, nadir nümunələr istisna olmaqla, beynəlxalq təşkilatlar və demokratik dövlətlər hansısa geosiyasi və ya iqtisadi maraqları nəzərə alaraq, demokratiyanı pozan həmin rejimlərlə tam normal əlaqələrini davam etdirir, onların ikili sifətinə məhəl qoymamaqla, can atdıqları demokratik imicini qorunub saxlanmasına şərait yaradırlar. Yalnız «ərəb baharında» olduğu kimi, xalq ayağa qalxdıqda, etiraz sıxışları qan axıdılmassı ilə müşayiət olunan tədbirlərlə yatırdıldıqda, diktatorların və ya avtokratların sonunun çatması qənaətinə gəldikdən sonra, onların dəstəklənmsinə son qoyulur, həmin xalqların uzun illər çəkdikləri əzablara göz yumduqları halda, bu vaxt onların tərəfində olduqlarını bildirirlər. Qüdrətli dövlətlər Qəddafinin və ya Mübarəkin necə varlandıqlarını, misli görünməmiş sərvət topladıqlarını laqeyd seyrçi kimi müşahidə etdikləri halda, sonradan bu vəsaitlərin miqyası barədə hay-küy qaldırdılar. Müəllifliyi Hannibala aid edilən belə bir mühakimə vardır: «Elə bir qala yoxdur ki, onu qızılla yüklənmiş eşşək almasın». Sərvət bəzən kənarda olan və acgöz sayılmayan adamların da ayıq gözlərini kor edə bilir. Digər tərəfdən həmin ölkələrdə elə konstitusiyalar qəbul edilirdi ki, bu, diktatorların ayaqları altına sərilən yumşaq xalçanı xatırladırdı. Belə bir şəraitdə Mübarək, əlbəttə ki, özünü yeni faraon adlandıra bilərdi. Başqa ölkələrdə də konstitusiyalar hakimiyyətin istəyinə uyğun olaraq lakmus kağızı kimi rəngini bir andaca dəyişir. Vaxtilə Yuli Sezar Rubikonu keçəndə atdığı addımın nələrə gətirib çıxardığını bildiyinə görə, yalnız özünə təsəlli vermək üçün demişdi: «Alea jacta est» – «Püşk atılmışdır». Hər gün Rubikonu keçənlər isə heç belə təskinlik sözlərinə də ehtiyac duymurlar, çünki özlərinin cəzasız qalacaqlarına və heç bir sarsıntı baş verməyəcəyinə tam əminlik tapırlar. Addımbaşı yol verilən qanun pozğunluqları demokratiyanın boynuna bağlanan dəyirman daşı effekti yaradır və bunu edənlərin dillərində adı mantra kimi səslənən bu quruluşun bir daha həyata qayıtmasına, yaşamağına bütün ümidlər ölür. Bu vaxt demokratiya dil aça bilsəydi, bu zərbədən sarsılanlara və ümumən bütün peşiman olanlara rus çarı I Nikolayın 1836-cı ildə Sankt- Peterburqda N.V.Qoqolun «Müfəttiş» pyesinin tamaşasına baxdıqdan sonra ətrafındakı əyanlara dediyi sözləri təkrar edərdi: «Hamı öz payını aldı, mənə isə hamıdan çox pay düşdü». Axı biabır olan birinci növbədə demokratik quruluşun özüdür. Ümumiyyətlə demokratiyaya qeybdən gələn bir çarə vasitəsi, xilas qayığı kimi baxmaq, reallığa göz yumub, öz təxəyyülünü xəyalplovla qidalandırmaqdan başqa bir şey deyildir. Ona görə də vurğunluqla yanaşı, demokratiyaya tam fərqli münasibət də mövcuddur. Bu münasibətdə heç bir zəfər parıltısı yoxdur, əksinə, belə bir fikirin həqiqiliyini etiraf etmək vardır ki, demokratiya bəzi hallarda xoşa gəlməyən, hətta iyrənc ola bilər, nə onun özündə, nə də qabiliyyətində real dunyanın problemlərini həll etmək «sehrliliyi» yoxdur. Belə yanaşmada ani qərarların təhlükəsinin başa düşülməsi öz əksini
23
tapır. Həm də dərk edilir ki, adamlar ağılsızlığa yol verə, qeyri-rasional ola, panika tutmasına məruz qala bilər, ona görə də onlar əsl təhlükə rəmzlərinə də səs verə bilərlər. Belə möhkəm bir qarantiya da yoxdur ki, xalq səhvə yol verib, ən dəhşətli olana səs verməsin. Bəzən elə güman edilir ki, demokratiya bütün problemləri – istər dini, istər iqtisadi olsun, həll edə bilər, korrupsiyaya, bürokratiya kmim elə bir problem yoxdur ki, onun öhdəsindən gəlməyi bacarmasın. Harada xoşagəlməz nə baş verirsə, çox vaxt bunu demokratiyanın yoxluğu ilə izah etmək ən asan yol hesab olunur. Onda görən demokratik ölkələrdə vaxtaşırı baş verən iqtisadi böhranları hansı səbəbin ayağına yazmaq lazımdır? Demokratiya insanların xoşbəxtliyinə xidmət etməlidir, bunun çox sayda gerçək nümunələri də göz qabağındadır. Lakin bu quruluş müdafiəsiz, günahsız insanların qanı hesabına, milyonların səfillərə çevrilməsi hesabına başa gəlməməlidir. Problemləri həll etmək əvəzinə, onları dərinləşdirən bir quruluşda, doğrudan da, keçmişə nostalgiya hissləri zəifləmək, solmaq bilmir. Əgər konkret bir halda o real olaraq ziyan gətirirsə, demokratiyanın, üfüqdə konturları görünən illüziyaların arxasınca qaçmaq lazımdırmı? Saxta demokratiya lap qövsü-qüzeh mənzərəsi yaratsa da, onun yalanına uymaq heç də iti ağıldan xəbər vermir Lakin belə əcayib nümunələr demokratiyanın gücsüzlüyü, öz əhəmiyyətini itirməsi təsəvvürü yaratmamalıdır. Bir sıra ölkələrdə demokratiyanın hələlik az sayda tumurcuqları gözə çarpır, o, çiçək açdıqda isnanlar ona, yaponların sakuranın çiçəklənməsini heyranlıqla seyr etdikləri kimi, az qala sitayişə bənzər münasibət bəsləyəcəklər. Demokratiya təzə ayaq açan uşaq kimi addımbaşı büdrəyib yıxılsa da, böyüdükcə, qüvvətləndikcə, öz qamətini bütünlüklə göstərə biləcəkdir. Demokratiyanan ən ağır günlərində belə, onun sağalacağına, fəaliyyət göstərəcəyinə ümid itməməlidir, xalq ona qəbir qazanlara qarşı öz sarsılmaz iradəsini nümayiş etdirməlidir. Lakin demokratiya uğrunda mübarizədən hansısa qrupların korporativ maraqlar üçün istifadəsinə yol verilməməlidir, bu onu daha qorxulu bataqlığa sürükləyə bilər. Dünyanın bir sıra ölkələrində demokratiya şərqiləri eşidilirsə, gələcəkdə onun daha gur himni təntənəli qaydada səslənəcəkdir. Meritokratiya çinlilərin icadı olsa da, qədim yunanların həyata gətirdiyi demokratiya körpəsi kimi beynəlxalq aləmin, dünya dövlətlərinin diqqətini daha geniş cəlb edəcəkdir. Əlbəttə, bir sıra ölkələrdə məmurlar ordusuna «təzə qan» vermək üçün imtahanlar sistemindən istifadə olunur. Lakin bu sistem əsasən xırda məmur vəzifələrinə adamların götürülməsi üçün istifadə edilir. Böyük vəzifələr isə meritokratiya ərazisinə daxil olmur, bəzi hallarda isə hakim dairənin inhisarında saxlandığından və klanlar üçün nəzərdə tutulduğundan, onlara kənardan kiminsə müdaxiləsi yolverilməz hesab olunur. Axı imtahan yolu ilə bütün vəzifələr paylansaydı, layiq olanlar həmin vəzifələri tutmaq imkanı əldə etsəydi, onda klanların əli boşda qalardı və onlardan dayaq kimi istifadə edən hakimiyyətin özü də süquta uğrayardı. Cəmiyyət istedadlı üzvləri ilə daim fəxr
Yüklə 4,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|