Geologiya kk
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
orta katlamda saz jatkiziklari xam en jokaridagi katlamda kumtasli jatkiziklar jaylaskan. Usi ashikliktagi katlamlardi eki dayka kesip otken, biri xaktas xam saz katlamin otip xam kumtas katlaminin shegarasinda toktagan. Sol sebepli ol salistirma jasi tomengi xam ortangi katlam jatkiziklarina salistirganda jas. Ekinshi dayka xaktas, saz, kumtas katlamlarin kirkip otken. Ekinshi daykanin salistirma jasi tomengi, orta, jokargi katlam jatkiziklarina xam birinshi daykaga salistirganda jas. Usi usilda stratigrafiyalik metodka tiykarlanip magmatikalik tau jinislarinin intruziv xam effuziv turlerinin salistirma jaslari aniklanadi. Geologiyalik kesimlerdin salistirma jassin aniklauda stratigrafikalik usil menen bir katarda litologiyalik usil kollaniladi. Bunda tek gana bir-birinen jakin aralikta jaylaskan tau jinislardin kuramina salistira tekseriledi. Araligi uzak bolgan geologiyalik kesimlerdi bir-birine salistirganda stratigrafiyalik xam litologiyalik usillarga jardemshi bolip paleontologiyalik xam paleobatanikalik usil xizmet korsetedi. Geologiyalik kesimdegi tas bolip katkan xayuan kaldigi paleontologiya, kazilma osimliklerdi bolsa paleobatanika tekseredi. Paleontologiya xam stratigrafiya usillari jardeminde jiynalgan materiallardi uliumalastiriu tiykarinda stragigrafiya xam geoxronologiya shejiresi (geologiyalik jilnama) duziledi. Birak geologiya tau jinislarinin tek gana salistirma jasin biliu jetkiliksiz, mumkinshiligi barinsha olardin anik payda bolgan jilin biliu zarur. Tau jinislarinin anik jil olshemindegi jasin absolyut geoxronologiya aniklaydi. Absolyut geoxronologiya degende Jer kabigi jinislarinin xam geologiyalik uakiyalardin tariyxiy tartibin, yagniy uakit birligi menen aniklaudi tusinemiz. Absolyut jasti aniklau usillari geologiyada kop. Maselen duz, sedimentatsiyanin toplaniu tezligine tiykarlangan usil xam tomengi tortlemshi dauirde muz basiu akibetinde payda bolgan saz katlamlarininsanin aniklau usili. Usinday katlamlardan tek gana bireui zil dauaminda payda boladi. Tau jinislarinin jasin aniklauda radioaktiv metodlardi kollaniu juda anik natiyjeler beredi. Absolyut jasti aniklaudin radiologiyalik usili radioaktiv elementlerdin boliniu (raspad) tezligine tiykarlangan. Olardin oz-ozinen boliniu xar bir atom teri ushin ozgermes tezlik penen otedi. Tezlikke atiraptagi sharayat tasir etpeydi. Sonin ushin da jinislar kuramindagi radioaktiv elementlerU` uran U g`qh , U
g`qo` , toriy Th g`qg` , kaliy K n`0 , rubidiy Rb hw xam olar bolingende payda bolatugin “onimler” mugdari uakit etaloni kilip alingan. Xazirgi uakitta eski jinislardin jasi uran-korgasinli, kaliy-argon, rubidiy-strontsiy xam baska usillar menen aniklanadi.
g`qh
, U g`qo`
xam toriy - Th g`qg`
lardin bolekleniuinen geliy - H3 n` xam korgasin - Pb g`0w
payda boliuina xam boliniu “onimlerinin” radioaktiv elementlerde toplaniuina tiykarlangan. Uran izotoplari. U g`qh , U g`qo`
, U g`o`n`
Atom auirligi g`qh bolgan urannin boliniuinen atom auirligi g`0u` bolgan korgasin xam atom auirligi n` bolgan segiz geliy turakli onim payda boladiU` U g`qh ¥ hH3 n` +Pb g`0u`
Atom auirligi g`qo` bolgan rannin boliniuinen turakli onim retinde atom auirligi g`0w bolgan korgasin payda boladiU` U g`qo`
¥ wH3 n` +Pb g`0w Atom auirligi g`qg` bolgan toriydin boliniuinen keyingi turakli onim atom auirligi n` bolgan u` geliy xam atom auirligi g`0h bolgan korgasin payda boladiU` Th g`qg` ¥ u` n` +Pb g`0h Jasti esaplap shigariu ushin mineral kuramindagi uran, toriy, radiogen korgasin xam onin izotopi kuramin xam aralaspa esabindagi korgasin Pb g`0n`
mugdarin aniklau kerek. Mineralda korgasinnin g`0n`, g`0u`, g`0w, g`09 izotoplarinin mugdari mass-spektrometr degen asbapta aniklaniladi. Uran-korgasinli usil tiykarinda jasti aniklau ushin tomendegi izotoplardan paydalaniladiU` Pb g`0h U g`qh
Pb g`0w U g`qo`
Pb g`0h Th g`qg`
Pb g`0h Pb g`0u`
Fanerozoydin geologiyalik periodlari. Jerdin geologiyalik tariyxi tiykarinan eki bolimge bolinedi. Bulardin birinshisi Jerdin rauajlaniu tariyxinin ertedegi xam ulken bir bolimi bolip ol n` mlrd. jildan aslam uakitti oz ishine aladi xam kriptozoy (jasirin tirishilik) dep ataladi. Al ekinshi bolimi songi o`w0 million jildin bergi jagin oz ishine kamtip fanerozoy (grek sozleri faneos - anik, zoe - tirishilik) dep ataladi. Jer betindegi ushirasatugin tau jinislarinin basim kopshiligi fanerozoy eonina tuura keledi xam Jerdin geologiyalik rauajlaniu tariyxinin bul bolimi xakkinda juda kop magliumat toplangan. Sonin ushin biz bul jerde fanerozoydin geologiyalik tariyxi xakkinda kiskasha toktap otemiz. Fanerozoy termini Chedvik tarepinen a`9q0 jili kiritilgen. a`wo`9 jilda Ardunio fanerozoydi birlemshi, ekilemshi, ushlemshi dep boliudi usingan. Birak onin usinisinan xazirgi uakitta ayrim jagdayda tek ushlemshi degen atama Kaynozoydin tomengi bolimin (paleogen, neogen) atauda kollaniladi. Fanerozoydi ush eraga boliu a`hn`a` jili Dj. Fillips tarepinen usinilgan. Birinshi era paleozoy (PZ) eski tirishilik degendi anlatip qn`0 mln. jil dauam etken, ekinshi - mezozoy (MZ), yagniy orta tirishilik a`u`q mln jil dauam etken, ushinshi - kaynozoy (KZ) jana tirishilik degendi bildirip u`w mln. jil dauam etken. Biologiyalik koz karasta paleozoy kiskasha teniz omirtkasizlari, baliklar xam jersuu xaiuanlari menen, mezozoy - jer bauirlaushilar, al kaynozoy - sutemiziushiler menen ayrikshalaniui mumkin. Paleozoy altiga bolinipU` kembriy, ordovik, selur, devon, taskomir (kamennougol`niy), perm` periodlarinan turadiN` Mezozoy ushke bolinedi, xam tomendegi peridlardan turadiU` trias, yura, porN` kaynozoy da oz gezeginde ushperiodka bolinip olarga paleogen, neogen, tortlemshiler kiredi. Jerdin` jasi: Arxey, proterezoy, palezoy, mezazoy, kaynazoy da`wirleri menen aniqlanadi. Bul gruppalar jerdi qurawshi taw jinislarinin` u`lken stratigrafiyaliq bo`limi bolip payda boliw jag`dayina qarap eralarg`a bo`linedi. Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|