Geologiya kk



Yüklə 0,49 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/22
tarix11.04.2018
ölçüsü0,49 Mb.
#37756
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22


 

 

 



O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI XALIQ BILIMLENDIRIW 

MINISTRLIGI  

 

A`JINIYaZ ATINDAG`I  



NO`KIS MA`MLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI 

 

GEOGRAFIYa KAFEDRASI 



 

 

GEOLOGIYa PANINEN  



 

 

 



L E K Ts I Ya   T E K S T I   

  

 



 

 

Du`zgen:   



 

 

dots. Jaqsimuratov K. 



   

 

 



 

 

 



ass. B Aytmuratov  

 

 



 

 

 



 

 

No`kis - 2013 



 


 

 

 



LEKTsIYa   1 

GEOLOGIYa ILIMI HA`M ONIN` RAWAJLANIW TARIYXI 

 

REJE: 


1. Geologiya ilimi ha`m onin` rawajlaniwina u`lesin qosqan ilimpazlar 

2. Geologiya iliminin` izertlew metodlari. 

3. Geologiya ilimi ha`m onin` xaliq xojalig`indag`i a`hmiyeti. 

 

A`debiyatlar 



 

1. Ivanova M.F. Obshaya geologiya, M, Visshaya shkola 1969 

2. Geologiya  i  poleznie iskopaemie Karakalpakii. Kurbaniyazov K,  Samanov J,  Palibekov 

A, T,FAN 1972. 

3. Islamov A.I., Umumiy geologiya. T,Uktuvchi 1971. 

 

Geologiya  -  bul  grek  tilinen audarg`an waqitta geo-jer, logos-ilim,  yag`niy jer haqqinda 



ilim.    Geologiya    jerdegi  bolg`an  ha`m  bolip  atirg`an  sirtqi  ha`m  ishki  ta`sirlerdin`  baylanisin 

(endogen ha`m ekzogen) tekseriushi,  uliwma aytqanda  jerdi izertleushi ayriqsha ilim. 

Ol jerdin` quramin qatlamlarinin` jaylasiw ta`rtibin,  ol qatlamlar qurlisin ha`m rawajlaniw 

tariyxin aniqlap beretin ilim. 

Bul  uliwma  tu`sinik  XVIII-a`sirdin`  aqirina  shekem  dawam  etti.  XIX-a`sirdin`  basinda 

geologiyada  bir  qansha  jetilisken  ilimiy  bag`darlar,  yag`niy  olar  o`z  aldina  jerdi  izertlew 

metodlarina  iye  oblastlar  payda  boldi.  Ha`zirgi  geologiya,  jerdin`  quramin,  du`zilisin  ha`m  onin` 

qatlamlarin  en`  da`slepki  payda  boliw  waqitinan  ha`zirgi  da`wirge  shekemgi  rawajlaniw  tariyxin 

aniqlaw  menen  shug`illanadi.  Usig`an  baylanisli  ol  bir  biri  menen  tig`iz  baylanisqan  eki  uliuma 

tarawg`a bo`linedi: 

 

1. Dinamikaliq geologiya       2. Tariyxiy geologiya. 



1.  Dinamikaliq  geologiya  (fizikaliq)  bul  jer  qabatinin`  o`zgeriwine  ta`sir  etiwshi 

protsesslerdi u`yrenedi. Bul protsessler endogen (ishki) ha`m ekzogen (sirtqi) bolip bo`linedi. 

2.  Tariyxiy  geologiya  bul  jerdin  rauajlaniu    etaplarin  eski  taska  aylangan  organizmler 

(paleontologiya)  xam  geologiyalik  strukturalar  jardeminde  (shogindiler,  katlamlar  x  .t.b)  

jardeminde izertleydi.  

Jokarida  aytkanimizday,  geologiya  jerdin  kuramin,  ishki  duzilisin,  geologiyalik 

protsesslerdi,  jer  kabiginin  rauajlaniu  tariyxin,  onda  jaylaskan  paydali  kazilmalardi  uyrenedi.  Ol 

ozine tan ayriksha maseleler menen shugillanatugin tort ilimiy panler gruppasin oz ishine aladi.  

Birinshi  gruppa  Jer  kabiginin  kuramin  uyreniushi  -  kristallografiya,  mineralogiya, 

petrografiya xam geoximiya panleri kiredi.  

Jerdin  ishki  duzilisin  xam  ustingi  bolimin  ozgertiushi  geologiyalik  protsessleri  xakkindagi 



tektonika,  seysmologiya,  geomorfologiya  panlerin  oz  ishine  algan  dinamikalik  geologiya  ekinshi 

gruppani duzedi.  




 

 

 



Ushinshi  gruppa  Jer  kabiginin  rauajlaniu  tariyxin  xam  ondagi  tas  bolip  katkan  organikalik 

duniyani uyreniushi, yagniy tarixiy geologiyaga tiyisli stratigrafiya, paleontologiya, paleobatanika, 



fatsiya talimati xam paleogeografiya panleri kiredi.  

Jer  kabigindagi  geologiyalik  protsessler  “onimlerinin”  (minerallar,  rudalar,  jer  asti  mineral 

suulari xam t.b.) ameliy axmiyetin uyreniushi panler tortinshi gruppani duzedi.  

Geologiyaga tiyisli ilimiy  panlerdin jane bireui teniz geologiyasi bolip, ol teniz xam okean 

tubinin duzilisin, kuramin ondagi paydali kazilmalardin payda boliu tariyxin uyrenedi.  

Jer kabiginin kuramin uyreniushi panlerge kiskasha tusinik beremiz.  

K r i s t a l l o g r a f i ya - kristallardin strukturasin, fizikalik kasiyetlerin, kristall jaylaskan 

ortalik xam kristallar payda bolgan jagdaylarin uyrenedi.  

M  i  n  e  r  a  l  o  g  i  ya  -  tabiy  ximiyalik  birikpeler,  yagniy  minerallar  tuurisindagi  pan. 

Minerallardin  ximiyalik  kuramin,  fizikalik  kasiyetlerin,  payda  boliu  sharayatlarinin  keyin  ala 

ozgeriuin xam minerallardi aniklau usillarin uyretedi.  

G  e  o  x  i  m  i  ya  -  Jerdin  ishki  xam  juze  boliminde  ximiyalik  elementlerdin  tarkaliu 

nizamliklarin xam bir jerden ekinshi jerge koship juriu sebeplerin uyrenetugin pan.  

P e t r o g r o g r a f i ya - petrologiya xam litologiya tau jinislari  xakkindagi panler bolip 

olardin xar biri tau jau jinislarinin duzilisi, kurami, payda boliu nizamliklarin, formalarin, tarkaliuin 

uyrenedi.  

T  e  k  t  o  n  i  k  a  -  (geotektonika)  Jer  kabiginin  xarektetleniui  xam  formasinin  ozgeriui 

natiyjesinde juzege kelgen geologiyalik duzilisi xam olardin jaylasiu nizamliklari xakkindagi pan.  

Tektonikanin  bir  bolimi  bolgan  strukturalik  geologiya  Jer  kabiginda  payda  bolgan  turli 

tektonikalik  struktura  formalari  xam  tariyxin  uyrenedi,  Jer  kabigindagi  xazirgi  tektonikalik 

xareketlerdi  xam  olardin  natiyjelerin  tektonikanin  neotektonika  bolimi  uyrenedi.  Regional 

geologiya  bolsa  Jer  sharindagagi  ayrim  iri  oblastlardin  kabiginin  duzilisin,  tektonikalik  xareketler 

natiyjesinde formalarinin  ozgeriui tuurisinda magliumatlardi aniklaydi.  

Jer  silkiniulerdin  kelip  shigiu  sebeplerin,  akibetin,  xamde  jaylardi  jer  silkiniuden  saklap 

kaliu sharalarin seysmologiya pani uyrenedi.  

G e o m o r f o l o g i ya - Jer juzesinde rel`ef formalarin xam olardin elementlerinin payda 

boliu sebeplerin , Jer juzesinde tarkaliu (geografiyalik jaylasiu) nizamliklarin belgileydi.  

T  ar  i  y  x  i  y    g  e  o  l  o  g  i  ya  -  Jer  kabiginin  geologiyalik  rauajlaniui,  organikalik  duniya 

tariyxi xam olardin evolyutsiyalik rauajlaniu nizamlarin uyrenedi.  

S  t  r  a  t  i  g  r  a  f  i  ya  -  tariyxiy  geologiyanin  bir  bolimi  bolip,  shogindi  tau  jinislarinin 

katlamlarinin  gezekpe-gezek  jaylasiui  xam  olardin  daslepki  ozara  katnasiklarin  uyrenedi,  xamde 

geologiyalik  jasin  aniklaydi.  Stratigrafiya  boliminde  paleontalogiya  xam  paleobotanika  tigiz 

baylanista jumis alip baradi.  

P  a  l  e  o  n  t  o  l  o  g  i  ya  -  Jerdin  geologiyalik  rauajlaniuindagi  turli  daurlerde  jasap  otgen, 

xazir bolsa tas katpalar xalinda jatkiziklar arasinda ushirasiushi kazilma organikalik duniya, olardin 

jasagan sharayatlari xakkindagi pan.  

P  a  l  e  o  b  a  t  a  n  i  k  a  -  kadim  geologiyalik  daurlerde  osken  kazilma  osimliklerdin 

morfologiyasi,  anatomiyasi,  filogeniyasi  xam  tasnifi  xakkindagi  pan.  Paleobotanika  kazilma 




Yüklə 0,49 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə