G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u

yarandığı  tarixdən  m əşhur  o lan   Seneka-Follze  şəhərindən 
olan q ad ın larla həmrəylik əlaməti kimi  sülh şəhərciklərinin 
yaran m ası  ideyasmı  dəstəklədilər.  Fem inist  q a d m la r  bil- 
dirirdilər ki, q a d m la r mübarizə yolunu o n a  görə seçiblər ki, 
Y er  kürəsində  baş  verən  bütün  irtica  hallarm a,  q a n a d h  
raketlərə  və  ümumiyyətlə  nüvə  silahı  m ə fh u m u n a   bir- 
dəfəlik  son  qoysunlar.
F em inist  q a d m la r  M o s k v a   şəhərində  (23-27  iyun 
1987-ci  il)  keçirilmiş,  p ro q ra m   üzrə  "Fem inizm   və  qlobal 
problemlər"  m övzusunda  disskusiyalar a p a n lm a s ı  nəzərdə 
tu tu la n   və  q a d m   ictimaiyyətinin  çox  önəmli  fo ru m u   sayı- 
lan  -  Ü m u m d ü n y a   Q a d m   K onqresinin  işindən  də  kənarda 
qalm adılar.  Bu  konqresin  işində  A B Ş -dan,  Belçikadan, 
Çilidən,  A v s tn y a d a n ,  A F R -d ə n ,  İrlan d iy a d an ,  Puerto- 
R ik o d a n ,  U q a n d a d a n ,  F ra n s a d a n  və Qərbi Berlindən olan 
feminist  q a d m la r   yaxm dan  işğtirak  e d ird ib r.  A p a n lm ış 
q arşıh q h   fikir mübadiləsi  feminist  q a d m la r m  ideoloji  plat- 
fo rm a sm d a   olan  kövrəkliyi  üzə  çıxardı,  müəyyən  q a d m  
məsələlərində  onların  səhv  m övqedə  olduqları  aydm   oldu. 
L ak in ,  b u n u n la   belə feminist  q a d m la rm  irəU sürdükləri  bir 
çox problem lər və  tələblər q a d m la r tərəfindən geniş dəstək 
aldı.  F e m in s t  q a d m l a r m   Ü m u m d ü n y a   Q a d m   K o n - 
qresindəki  çıxışlan  onlarm   sülh  işi  u ğ r u n d a   yorulm az 
m übariz  o ld u la n n ı  bir  d a h a   sübut  etdi.  Təsadüfi  deyildir 
ki,  nüvə  sila h la n n m   qarşıiıqlı  ləğv  olunm ası  h a q d a   Sovet- 
A m erika  M üqaviləsinin  im zalanm asm ı Q rin e m -K o m m o n - 
d a n   olan  q a d m la r   şadyanahqla,  m a h m   və  rəqslə,  yandı- 
rılmış  məşəlləıiə,  yürüşlərlə  qarşıladılar.  Bu  q ad m ların   li- 
deri,  xanım   K .X auzen  deyirdi:  "V aşinqtonda  im zalanan 
b u   müqaviləni,  biz  aitı  ilUk  m übarizəmizin  nəticəsi  və  par- 
laq qələbəmiz hesab edirik".'
>  ■'llpaBiia" 
qəzeti,  1987,  23 dekabr
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------  
3
8

---

4.  G E N D E R   V Ə   [VIƏDƏNİYYƏT
•  Patriarxal  nıədəniyyətin yaranması.
•  Yeni zamanda  gender baxışları.
Fem inist  q a d ın la n n   müşahidələrinə  görə  həyatm  
bütün  sahələri  və  mədəniyyətin  əsasmı  təşkil  edən  sosial 
institutlar, q a y d a la r ilə əhatə olunmuşdm'.  B M T -nin məlu- 
m a tla rm a   görə  (onlar  feminist  təşkilatlar  tərfmdən  tez-tez 
gətiriİir  və  görünür  ki,  artıq  köhnəlib)  q a d m la r  ümumi 
d ü n y a  əmtəəsinin  2/3  -ni  yaratdıqları  halda,  ü m u m d ü n y a 
gəlirinin  10%-ni  ain’  və  d ü n y a  mülkiyyətinin  yalmz  1%-nə 
sahibdirlər.  Kişilərin  "güclülüyü"  yalmz  q a d m m   "zəifliyi’' 
vasitəsilə  təsbit  olunur.  ("sahib - qul" münasibətləri).  B una 
görə  də  cəm iyyət  özünün  bütün  sosial  i n s t i t u t l a n n m  
vasitəsiiə  kişi və qadm   üçün fərqli mənəvi n o rm alar, sərvət 
idealı  yaradn*.
Kişi üçün  təşviq  o lu n an  n o rm a la r müstəqillik, fərdi- 
lik,  fəalhq,  qətiyyət  və  i.a.  olduğu  halda,  q a d m la r  üçün 
fədakarlık,  özünü  q u rb a n   etmək,  em osionalhq,  yum uşaq- 
hq,  qayğıkeşlik,  ailəyə  bağhhq,  sədaqət  məsləhət  görülür. 
Cəmiyyətdə belə sosio-mədəni təsisat həyatm  bütün sahələ- 
rində Öz əksini tap m ah d ır,  ta p ır və o n la ra   "hakimiyyət-  ta- 
beçilik"  münasibətlərinin  üstünlüyünü  diktə  edir.  Məsələn, 
tarix  k işib rin   gözü  ilə,  kişilər  üçün  yazıhr  və  b u n a  görə  də 
inqilablar,  m üharibələr  digər  sarsm tılar  o n u n   əsas  mün- 
dəricatmı  elə  təşkil  edir  ki,  sanki  bəşəriyyət  tarixində 
zorakılıq inkişafm əsas hərəkətetdirici qüvvəsidir. T əbabət- 
də  də,  ümumiyyətlə  elmdə  də  (əgər  o n la r  ancaq  Qərbin 
mövqelərindən  çıxış edirlərsə) təd q iq atlar və əməli hərəkət- 
lərdə güc, zorakıhq  m e to d la rm a  üstünlük verilir,  onları da- 
h a   faydah  hesab edirlər.
I996-C1 
ildə  M o s k v a d a   nəşr  o lu n m u ş  "Fəlsəfə" 
dərsliyində  oxuyuruq  ki,  o rta   əsrlərdə  bu  bölünmə  artıq 
M üqəddəs  K ita b la n n   n ü fu zu n a  a rx a la n m a ğ a   başlayır. 
---------------------------------------  3 9 ---------------------------------------

---

K iisə n in   " a ta la r ın d a n "   biri  İskəndəriyyəli  F ilo n   belə 
deyirdi:  "Tərəqqi  -  q a d ın a   aidlikdən.  kişiyə  aidliyə  d o ğ ru  
hərəkətdir,  zira  q a d ıh   cinsi.  felən  material,  passiv,  tünd  və 
şəhvani  olduğu  halda,  kişiyə  -  fəal,  rasional  və  d a h a   çox 
mənəvilik fıkri yaxındır.  Kişi  - qadına  nisbətən d a h a  dom i- 
nantdu"  q a d m   -  n a ta m a m ,  tabe,  passivdir.  R asio n al  ağıllı, 
m ənəviyyath  -  kişiyə,  irasional-qadına  aiddir.  M a k e d o n  
yığm cağm da  (585-ci  il)  "qadm ı  insan  hesab  etm ək   olarmı" 
su alm a  cəmi  bir  səs  çoxluğu  ilə  müsbət  cavab  almmışdı. 
O r ta   əsrdə  A v ro p a d a   geniş  yayılmış  "İfritlərin  çəkici" 
k ita b m m   müəllifləri  Y .Ş prenger  və  Q.İnstitoris  (1487-ci  il) 
q a d m ın   kişiyə  ta b e   vəziyyətini  "femina"  (fe-fıdes-inam, 
minus-defıs-az)  term inin  özü  ilə  izah  edirdilər:  yəni  kişiyə 
nisbətən q a d m a  d a h a  az in a m a  və deməli  həm də tabeçiliyə 
m ə h k u m d u r.
Ozünün  in san larm   bərabərliyi  u ğ ru n d a   görkəmli 
mübarizəsi  iİə  səciyyələnən  yeni  z a m a n d a   cinslərin  qeyri- 
bərabərliyi  fəlsəfı  bir  prinsip  kimi  tbrmalaşır.  M ə h z   bu 
dövrdə  təbii,  cism ani  və  deməli  femin  olan  şeyin  əzilməsi 
mədəniyyət  ilə  təfəkkürün  sistem  y arad a n   bir  prinsipinə 
çevrilir.  T əbiət  h a q q m d a   düşüncələrin  yerinə  o n a   fəal  təsir 
etmə  vaxtı  gəlir.  Bu  b ax ım d an   F .B ekon  Aristotelin  təbiəti 
"to x u n u lm az  və  zo rlan m am ış"  qoyması  h a q q m d a k ı  iradı 
heç  də  təsadüfı  deyil.  Əksinə,  Yeni  zam anın  m ütəfəkkiri 
üçün  d ərk   edən  özünün  təbiət  üzərində  hakim iyyət  və 
üstünlüyünü  təsbit  edən  kişidir.  Həmişə  insan  tərəfm dən 
canh  məxluq  kimi  d ərk  edilən  təbiət  ilk  dəfə  o la ra q   "ölür": 
o n u n   q u ru lu ş u n d a n   baş  açmalı  olan  insanın  əliııdə  cansız 
m exaniki  o y u n c a ğ a   çevrilir.  D igər  bir  m ü təfək k irin   - 
D e k a r tm   fıkrincə.  d ə rk e tm ə   L o q o su n   (rasio n al  "kişi" 
şü u ru n u n )  Sofıyadan  (intuitiv  "qadın"  şü u runda),  kişinin 
və  o n u n   şü u ru n u n   T əbiətdən ayrılmasıdır.  F a k tla r  göstərir 
ki,  X V I-X V II əsrlərdə - "ağılın təntənəsi" dövründə əslində

---