G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. G E N D E R ANLAYIŞI H A Q Q IN D A Ü M U M İ M Ə L U M A T • Problemin mahiyyəti. • ’Gender" anlayışı haqqmda.
dur. BCitabm "Əlavələr" hissəsində o x u c u la n n istifadəsi üçün əlavə m ateriallar, kiçik en siklopediyadada isə bəzi anlayışlarm izahı verilmişdir. 1. G E N D E R ANLAYIŞI H A Q Q IN D A Ü M U M İ M Ə L U M A T • Problemin mahiyyəti. • '’Gender" anlayışı haqqmda. • Qadin məsələsinə yeni baxış. • Kişi və qadm stereotipləri. X X əsrin 60-cı illərindən etibarən Q ərb ölkələrinin sosial e lm b rin d ə (antropologiya, tarix, psixologiya, fəlsəfə və s.) işlədilən "gender" anlayışı q a d m problem inin ələlxü- sus, cəmiyyətdə q a d m və kişi münasibətlərinin təhlili ilə əlaqələndirilir. Q a d m və kişi münasibətlərinin adekvat təhlili üçün bioloji amillərin kifayət olması fıkri də bu döv- rə təsad ü f ed irJ X X əsrin 70-ci illərindən qərb ədəbiyyatm da, əsasən ingilisdilli ədəbiyyatda, so n ra la r isə müxtəlif ölkələrdə, h a z ır d a A z ç ə r b a y c a n d a d a g en d e r anlayışı h a q q ı n d a müəyyən təd q iq at cəhdləri və mülahizələri ilə rastlaşırıq. M ü a sir dövrdə "G ender münasibətləri'' dedikdə şər- ti o la ra q cinslərin ancaq sosial-mədəni sahədəki o lan q arşü ıq h münasibətləri nəzərdə tutulur. H ərçənd b u baxış yekdilliklə qəbul edilməyib.2 U z u n illər ərzində keçmiş SSR İ-də q a d m h ü q u q ia n - na d air h ə r hansı elmi görüşlərin m e y d a n a çıxm asm a, məsələyə aid tədbirlərinkeçirilməsinə im k an verilmirdi. Q ərb isə belə hesab edirdi ki, bu m övzu ilə bağh keçmiş S S R İ m ə k a n m d a heç bir ciddi tə d q iq a t işi a p a n lm a d ığ m - d a n və b u işə istiqamət verə biləcək xüsusiləşdirilmiş tədqi- q a t mərkəzləri də olmamışdn'. Qeyd etm ək yerinə düşər ' R .İ b r a h i m b ə y o v a . " G e n d e r güniin tələbidir", " G e n d e r; q a d ın p ro b le m İn in yeni m ərhələsi" k ita b ın d a , B.. 1998, s. 4. - Z .Q u lu z a d ə " K e ç id d ö v rü n d ə r e s p u b lik a d a g e n d e r və q a d m p ro b le m lə ri" mə' qaləsi. " G e n d e r: q a d m p ro b le m in in yeni m ərhələsi" k i l a b m d a , B., 1998, s. 8. ki, yalnız "qadın məsələsi" m ö vzusunda ara şd ırm a la r ol- m u şd u r. Bu təsadüfı deyildir. K eçm iş Sovetlər İttifaqm m təbliğat a p a ra tı bütün dünyaya sü b u t etməyə çalışmışdu* ki, "bizim ölkədə" q a d m məsələsi birdəfəlik həll edilmiş, qa- d m l a r l a kişilərin b ə r a b ə r h ü q u q lu lu ğ u n a ta m nail o lu n m u şd u r. Sovet dövrünün "q ad m məsələ"sində cinslərin rəsmi bərabərliyi de-yure m öcud idi: b ərab ər iş üçün bəra- bər əm ək h aq q ı v a r idi; h ö k u m ətin bütün səviyyələrində q a d m la r m təmsil o lu n m a la rm ı təm in edən k v o ta sistemi və xüsusi sosial yönümlü - q a d m la rm bir çox h ü q u q larm ı tənzimləyən qanunvericilik qüvvədə idi. L akin de-fakto isə cinslər arası bərabərlik məsələsi asim etrik idi. H a k im idealogiyaya tabe olan "Q adm ş u ra " la n "q ad m məsələ"sini tənzim ləyir, q a d m l a r m m ə n a fe və m a r a q l a r m ı ideo- logiyaya uyğun təmsil edirdi. X X əsrin 80-ci illərində "q a d m məsələ"si artıq ideologiyasızlaşdınldı, Q a d m şura- ları yeni q a d m qeyri-hökum ət təşkilatları - Q H T-lərlə əvəzləndi. M əlum Sovet H ö k u m ə ti 1981-ci ildə "Q ad m lara m ü n a s ib ə td ə ayrı-seçkiliyin ləğv o lu n m a s ı h a q d a K onvensiyaya" imza atm ışdu’. Sovet m ə k a n m d a ilk dəfə isə 1991-ci ildə M o sk v a şəhərində "G ender tədqiqatları: vəziyyəti və perspektivləri" problem lərinə dair dünyanm qabaqcıl alimlərimnin iştirakı ilə Beynəlxalq görüş keçiril- mişdir. Ə ksər q ərb ölkələrində "feminist tədqiqataları", "gender tədqiqataları" və "qadm problem ləri tədqiqatı" m əfhum ları çox vaxt sinonim kimi işlədilmişdir. Lakin, elmi p ra k tik a d a ənənəvi anlayış kimi bu deyim "qadm problem lərinin lədqiqatı" m ə z m u n u n d a qəbul edilir. Bu istiqam ət "qadm problem inin elmi qolunun" həm nəzəri tədqiqetmə, həm də təcrübi-öyrədən hissəsi kimi təhlil edilir. T ədqiqat bu baxım dan q a d m la rm ictimailəşməsinin tarixi prosesini əks etdirir, o n u n tərkib hissəsini, cinslərin m ühüm xüsusiyyətlərini araşdırır. Gender - qcidınlann fəaliyyət p ro q ra m ı olan Pekin P la tfo rm asın d a "cinsi xüsusiyyətləri nəzərə alan elm" kimi xarakterizə olunur. Belə ki, Pekin Bəyannam əsinin 3-cü P la tfo rm a sm d a deyilir; "bütün dünyyada gender bərabərli- yinə nail olm aqla bağh q a d m la rm q arşısm d a qoyulan məsələlər a n c a q kişilərlə tərəf-müqabillik əsasm da həll o lu n a bilər". G e n d e r tədqiqatları - bu, ilk növbədə cinsin sosial psixoloji və sosial mədəni xüsusiyyətləri aspektindən öyrə- nilməsidir. Əlbəttə, b u r a d a iqtisadiyyat, siyasət və sosial mühit də nəzərə almır. "G ender təd lq iq atlan " anlayışı biz- də nə elmdə, nə də içtimai h əy a td a özünə yer tapm am ışdır- sa da, o öz predm etinə görə fəlsəfı və sosioloji tədqiqatlara d a h a yaxındır. Bu b ax ım d an q a d m h ə rə k a tla n inkişafmm və q a d m la r m vəziyyətinin sosial-fəlsəfı aspektinin öy- rənilməsini qeyd etm ək olar. L akin, b u təd q iq atlarm nə- zərə ça rp a caq fərqləri də vardır. Belə ki, q a d m la rm sosial həyatında, d a v ra m ş m d a və digər h a lla rd a psixoloji fak- to r la n n rolu vaxtilə qiymətləndirilməmiş, ən nəhayət qa- dınlarm vəziyyətinin tərbiyəvi-tədrisi funksiyalarm m öy- rənilməsi ilə ta m a m məşğul olunm am ışdır. B ununla əla- q ə d a r bir neçə m ə q a m la n qeyd edək. Birincisi: postsovet m ə k a n m d a yalnız yenidənqur- m a dövründən b aşlay araq sosioloqlar bu məsələlərin öyrə- nilməsinə diqqəti artirdılar. O n lar q a d m hakİmiyyət və siyasətdə, q a d m və bazar, q ad ın d av ra n ışm m psixologiya- sı və s. kimi tədqiqatlar a p a rm a ğ a başqladılar. Ə gər əvvə - lər q a d m la r tək əməkçİ, ən yaxşı h a ld a bir a n a ya uşaqla- rm tərbiyəçisi kimi tədqiq olun u rd u sa, s o n ra d a n tədricən q a d m la rm vəziyyətinin, cəmiyyətdə sosioloji ro lu n u n və psixoloji xüsusiyyətlərinin bütün müxtəlifliyi ilə sosial analizinə keçilir. İkincisi: həm ölkəmizdə, həm də xaricdə "q ad m mə- sələsinin" m əzm unu nəzərə ça rp a caq dərəcədə dəyişmişdir. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|