alifbo
deyiladi.
UNLI VA UNDOSH TOVUSHLAR TASNIFI
Hozirgi o‘zbek adabiy tilida tovushlar ikki guruhga bo‘linadi: Unli tovushlar va undosh tovushlar.
Unli va undosh tovushlarni farqlovchi uchta belgi bor:
1.
To‘siqqa uchrash, uchramaslik
;
(unli to‟siqqa uchramaydi, undosh uchraydi.)
2.
Bo‘g‘in hosil qilish yoki qilmasligi
;
(unli hosil qiladi, undosh hosil qilmaydi)
3.
Shovqin belgining bor, yoki yo‘qligiga ko‘ra.
(
unlida yo‟q, undoshda bor
)
UNLILAR TASNIFI
Eslatma!
Faqat un (ovoz)dan iborat bo‘lgan, bo‘g‘in hosil qiladigan va to‘siqqa
uchramaydigan tovushlar
unli
tovushlar deyiladi. Hozirgi o‘zbek tilida 6 ta unli tovush bor:
i, e, u, o‘, a, o.
Unli tovushlar uch tomonlama tasnif qilinadi:
1.
Labning ishtirokiga ko’ra;
2.
Og’izning ochilish darajasiga ko’ra
3.
Tilning gorizantal holatiga ko’ra;
1.
Labning ishtirokiga ko’ra ikkiga bo’linadi:
I)
Lablangan unlilar:
u, o‟
II)
Lablanmagan unli:
i, e, a
Eslatma! O – o
raliq unli hisoblanadi.
2.
Og’izning ochilish darajasiga ko’ra uchga bo’linadi:
I)
Yuqori tor unli:
i, u
II)
O‘rta keng unli:
e, o‟
III)
Quyi keng unli:
a, o
3.
Tilning gorizantal holatiga ko’ra ikkiga bo’linadi:
I)
Old qator unlilar:
i, e, a
II)
Orqa qator unlilar:
u, o‟, o
Yuqoridagi 1- va 2- belgi hozirgi o‘zbek adabiy tili unlilari tasnifi uchun asos bo‘ladi.
(lab va og‟iz)
|
