Fonetika “Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Eslatma! Quyida urg„usini topish qiyin bo„lgan so„zlardan misol kеltiramiz: afsu`ski ahi`l alba`tta astrano`miya audito`riya a`llakim a`mmo a`slo a`tom ba`rcha bola`mday broshyu`ra dafta`r dire`ktor dotse`nt dóim gaze`ta ga`rchi gu`lday hami`sha ha`mma ha`r kim ha`tto he`ch kim izoto`p karti`na ke`lsin ki`mdir konstitu`tsiya ku`ldir la`mpa le`kin le`ksiya matema`tika mudi`r muhi`m muhi`t mumki`n muni`s nafi`s o`blast o`braz o`shiq o`yday po`yezd qa`ncha qa`ysi qi`p-qizil ra`dio respu`blika 13 ru`chka sanato`riya shamo`lday si`los to`nna tra`ktor ya`m-yashil za`vqim ze`ro vodoro`d FONETIK HODISALAR Nutq jarayonida talaffuz qulayligiga erishish harakati tufayli ketma-ket kelayotgan tovushlarning o‘zaro ta‘siri natijasida o‘zgarishlarga uchrashi fonetik hodisalar deyiladi.(Tovush tushishi, tovush almashishi, tovush ortishi). Asosga qo‘shimcha qo‘shilishi natijasida so‘zda tovush o‘zgarishi fuziya ham deyiladi. Fonetik hodisalar unli tovushga ham, undosh tovushga ham xos. 1. Tovush tushishi: Men + ni (-ning, -niki) = meni, mening, meniki Sen + ni (-ning, -niki) = seni, sening, seniki Ikki (olti, yeti) + ov (-ala, -ovlon) = ikkala, ikkov, ikkovlon Yig‘i + la = yig‘la O‘yin + a = o‘yna Qiyin + a = qiyna Ulug‘ + ay = ulg‘ay Sariq + ay = sarg‘ay Past + ay = pasay Sust + ay = susay Buyur + uq = buyruq Og‘iz + aki = og‘zaki Ayir + i = ayri Ayir + im = ayrim Ayir + il = ayril Qayir + il = qayril O‘tir + oq = o‘troq Ingir + a = Ingra Ho‘ngir + a = ho‘ngra O‘rin + a =o‘rna Qizil + ar = qizar O‘g‘il, o‘rin, egin, og‘iz, bo‘yin, qo‘yin, singil, ko‘ngil, qorin, bo‘g‘iz, yarim, burun, shahar, zahar + (egalik qo‘shimchalari: -i, -im, -ing, -imiz, -ingiz =o‘g‘li, egni, og‘zi, egni, qorni, zahri, qo‘ynim, bo‘g‘zim, og‘zi, shahri, singlim, yarmi, burni. ESLATMA! Ayta oldi – aytoldi, qila oldi – qiloldi kabilarda tovush tushishi yuz beryapti. 14 ESLATMA! Edi, ekan, emish to‘liqsiz fe‘llari o‘zidan oldingi so‘zga – di, -kan, -mish shaklida qo‘shilishi mumkin. Bunda tovush tushishi yuz beradi. Bilar edi – bilardi; borar ekan – borarkan, yozar emish – yozarmish. Misollar: 1.Malika opaning ikkala o‘g‘li shaharda o‘qib, ulg‘ayib, yana bag‘riga qaytdi.( 4 ta so‘z: ikki + ala = ikkala, o‘g‘il + i = o‘g‘li, ulug‘ + ay = ulg‘ay, bag‘ir + i = bag‘ri ) 2. Oltovlon ola bo‘lsa, og‘zidagin oldirar, To‘rtovlon tugal bo‘lsa, ko‘kdagini indirar( 2 ta so‘z: olti + ovlon = oltovlon, og‘iz + i = og‘zi) 3. Singlimning hozirgina yig‘lab turgan o‘g‘li bag‘rida uxlab qoldi. ( 4a ta so‘z: singil + im =singlim, yig‘i + la = yig‘la, o‘g‘il + i = o‘g‘li, bag‘ir + i = bag‘ri) 4. Ayrim rotalarni o‘rnidan ko‘chirish haqida og‘zaki buyruq berildi (4 ta so‘z: ayir + im = ayrim, o‘rin + i = o‘rni, og‘iz + aki = ag‘zaki, buyur + uq = buyruq ) Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|