Fizika -1 (Mexanika, molekulyar, elektrik) Mexaniki hərəkət. Maddi nöqtə. Yol

Daşınma hadisələri: diffuziya, istilikkeçirmə, daxili sürtünmə.

P₀ ^P
Şəkil 5.12

Qazlarda daxili sürtünmə. Real maye və qazın axını zamanı onun molekullarının xaotik hərəkəti və aralarında qarşılıqlı təsirin olması artıq bizə məlum olan (3.63) ifadəsi ilə təyin

V
olunan daxili sürtünmə qüvvəsinin meydana çıxmasına səbəb olur. Qaz daxilində ^ sürəti ilə
hərəkət edən lövhə ona bilavasitə yapışan molekulları həmin sürətlə aparır. Bu hərəkət qismən
qonşu molekullara ötürülür və qaz sanki lövhədən uzaqlaşdıqca istiqamətlənmiş hərəkət sürəti

V
azalan laylar şəklində hərəkət edir (Şəkil 5.15). Əlbəttə, ^{х }
lövhənin hərəkət sürəti molekulların istilik hərəkəti _{х1 V2}
^{sürətindən çox kiçikdir.} l

V
V  (5.45)
_{l } С

Qaz molekulları lay daxilində
^ sürəti ilə hərəkət ^{х2 V}

1

etmələri ilə yanaşı  sürəti ilə istilik (xaotik) hərəkətdə olurlar. İstilik hərəkəti xaotikdir və hərəkət sürəti vektorunun orta qiyməti «0» -dır (^  0 ). İstilik hərəkəti nəticəsində

V
molekullar bir laydan digərinə keçirlər. Qonşu laylarda


Şəkil 5.15

istiqamətlənmiş
^ sürəti fərqli olduğundan, istilik hərəkəti nəticəsində layını dəyişən molekul ya

tormozlanır (şəkildə aşağı laya keçdikdə) ya da sürətlənir(aşağı laydan yuxarıya keçdikdə). Hər iki halda molekul təcil aldığından, ona əlavə qüvvə təsir edir ki, bu qüvvə də daxili sürtünmə qüvvəsidir.
^{Tutaq ki,} S ^{kəsiyindən molekulların orta sərbəst} l ^{yolu məsafəsində yerləşən qaz axını}

qatlarının istiqamətlənmiş sürətləri uyğun olaraq V₁
və V₂
-dir. Qazın temperaturu sabit

olduğundan, müxtəlif laylarda həm istilik sürəti  , həm də konsentrasiya n eyni qiymətə

malikdirlər. V₁
^{sürətinə malik qatın molekullarının istilik hərəkəti nəticəsində toqquşmadan} S

kəsiyindən keçərək apardığı impuls
K
 m V  ¹ nS  t

(5.46),

 0 1 ₆
V₂ sürətinə malik qatın molekullarının toqquşmadan S kəsiyindən keçərək apardığı

impuls isə
K  m V  ¹ nS  t

(5.47)

 0 2 ₆
olar. Onda S səthindən keçən impuls dəyişməsi qüvvə impulsuna bərabər olmalıdır.

F  t  ¹ m nSt  V  V 
(5.48)

₆ 0 1 2

Bu ifadəni 2l -ə vurub bölərək