F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası
Yüklə 266,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
23
yüksəldi. İyirminci əsrin 90-cı illəri Azərbaycan elminin zirvəsidir. Azərbaycanda bir-birinin ardınca açılan orta məktəblər, texniki peşə məktəbləri ali-orta və xüsusilə ali məktəblər sınanmış tədris üsulu ilə
genişprofilli kadrlar hazırlayırdı. Bu kadrların böyük əksəriyyəti
(xüsusilə 1920- 1940-cı illərdə) surətlənmə yolu ilə orta məktəbi bitirib, ali təhsil alaraq istehsalata gedirdi. Azərbaycanda maarifin inkişafının coşqun axınına qoşulan və Azərbaycan elminin inkişafı yolunun ilkin çığırı ilə getməyə başlayanlardan biri də Həsən Əlirza oğlu Əliyev oldu. Həsən Əliyev elmdə öz məqsədyönlü və dönməz əməyi ilə ilkin nailiyyətlər qazanmış və qısa müddətdə respublika elminin mühüm sahələrində rəhbərlik etməyə başlamışdır. Deməli, Azərbaycan elmini Həsən Əliyev həm şəxsən özü, yetirmələri, yaratdığı məktəbin üzvləri inkişaf etdirmiş, həm də onun rəhbərliyi sayəsində respublika səviyyəsində elmin təşkili və inkişafı öz yoluna düşmüşdür. Akademik Həsən Əliyevin elmindən daim fayda gəlmişdir. Çünki onun elmindən torpaq ətri gəlir, torpaqda bitən bitkiyə, onun üzərində gəzən canlı aləmə, ondan axan suya, torpaqla təmasda olan havaya havadarlıq, arxa olmaq sədası gəlir. Təbiət ona havadar olanı öz yaddaşına yazmaqla onu uzunömürlü edir. Təbiətə ümidli arxa olmaq vətənə arxa olmaq deməkdir. Ətraf mühiti qoruyan, eyni zamanda da bəşəriyyətin həyat mənbəyi olan bərəkətli torpağı, sağlam havanı, saf suyu, əlvan növlü flora və faunanı-biosferi qoruyur. Təbiətin yaratdığı akademik Həsən Əliyevdə deyilən bütün keyfiyyətlər öz əksini tapmışdı. H.Əliyev həddən artıq çalışqan və istedadlı bir alim idi. O, fiziki və əqli imkanı daxilində elmə nə verə bilərdisə, onun maksimum dərəcədə verirdi. Həsən Əliyev elmdə nəyə nail olmuşdusa, onların hamısını kağıza köçürdü, çap etdirdi. Bütün bunlar
24
Həsən müəllim tərəfindən həm elmi, həm elmi-kütləvi, həm də şifahi-mühazirə yolu ilə həyata keçirildi.
torpaqşünaslıq elmini zənginləşdirmişdir. Çöl şəraitində apardığı çoxillik elmi tədqiqatların nəticələri coğrafiya elminin, xüsusən onun torpaqşünaslıq sahəsinin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Onun elmi nəticələri və tövsiyələri kənd təsərrüfatının inkişafına təkan vermişdir. Öz yüksək işgüzarlığı, tükənməz enerjisi, məqsədli fəaliyyəti sayəsində Həsən müəllim daha çox elmi əsərlər yaza bilərdi. Lakin alim elmi - tədqiqat fəaliyyəti ilə yanaşı, elmi içtimai, təşkilatı işlərə, elmin nailiyyətlərinin istehsalata tədbiqinə çox vaxt və enerji sərf etmişdir. Burada alimin çoxşaxəli elmi əsərlərini müfəssəl təhsil etmək imkanı olmadığından, biz əsasən Həsən Əliyevin torpaqlara və ətraf mühitin mühafizəsinə həsr edilmiş monoqrafik əsərlərdən bəhs edilir. III iştirakçı: Akademik Həsən Əliyev Azərbaycan ərazisi torpaqlarının hərtərəfli tədqiqi
nəticəsində yazılmış “Azərbaycan torpaqları” (Bakı, 1953) kitabının həm müəlliflərindən, həm də redaktorlarından biri idi. Kitabın birinci bölməsi-“Böyük Qafqazın torpaqları” Həsən Əliyev tərəfindən yazılmışdır. Bu bölmədə dağ-çəmən, dağ-meşə, dağ-çöl, ovalıq- meşə və çəmən-bataqlıq, torpaqların torpaqəmələgətirici şəraiti, torpaqların 12 yarımtipli və 31 növü verilmişdir. Bu monoqrafiya orijinal üslubuna, faktiki materialların zənginliyinə görə respublikanın torpaqşünaslıq elmində əvəzedilməz vəsait kimi böyük əhəmiyyətə malikdir. 1964-cü ildə alimin “Böyük Qafqazın şimal-şərq hissəsinin meşə və meşə-bozqır torpaqları (Azərbaycan ərazisi)” kitabı çap edilmişdir. Əsərdə dağ-çəmən,
25
dağ-çəmən-çöl, meşə-çöl, çöl, ovalıq-çöl-meşə, yarımsəhra və allüvial torpaq tipləri daxilində ayrılmış 36 torpaq növündən, torpaqəmələgətirici amillərdən, torpağın genetik xüsusiyyətlərindən və onların kənd təsərrüfatının inkişafındakı rolundan bəhs edilir. 1966-cı ildə Həsən Əliyevin “Qəhvəyi meşə torpaqları” adlı monoqrafiyası çap edilmişdir. Azərbaycanın meşə, quru subtropiklərinin qəhvəyi -meşə, meşədənsonrakı torpaqlarına həsr edilmiş bu əsərdə mövcud olan xüsusiyyətləri verilmişdir. Bu, ölkəmizdə qəhvəyi-meşə torpaqlarına həsr edilmiş ilk dəyərli əsərdir. Əsər İsraildə ingilis dilinə tərcümə edilmiş və çap olunmuşdur.
Həsən Əlirza oğlu Əliyevin 1957-ci ildə Azərbaycan EA Coğrafiya İnstitunda təşkil etdiyi meşə torpaqlarının coğrafiyası şöbəsinin əməkdaşlarının çoxillik tədqiqatları nəticəsində ərazisini meşə və meşələrin ətrafındakı meşədən sonrakı torpaqların bir sıra torpaq xəritələri tərtib edilmişdir. Həsən Əliyev respublikamızın müxtəlif təbii rayonlarının 15-dən artıq torpaq xəritəsinin müəllifidir. Bitki örtüyü hər hansı bir landşafın ilkin aynasıdır. Onun tədqiqi, eləcə də meşə örtüyünün öyrənilməsi böyük elmi-nəzəri və əməli əhəmiyyət kəsb edir. Akademikin bir sıra məqaləsi qiymətli ağac növlərinə həsr edilmişdir. O, xalq təsərrüfatın elmi problemlərinin həlli məsələləri ilə daim maraqlanmış, 1949-cu ildən başlayaraq, respublikanın yem bitkilərinin əkininə xüsusi fikir vermişdi. Onun “Azərbaycanın bəzi yem bitkilərinin payızda əkilməsi” (1961) kitabçası və bir sıra məqalələri maldarlığın möhkəm yem bazasının təşkilində bir sıra tədbirlərin elmi əsaslarına həsr edilmişdir. Həsən müəllim 1946- cı ildən başlayaraq bəzi kimyəvi maddələrin, xüsusilə manqan
Yüklə 266,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|