Erməni xəyanəti

36 
 
kəsmələrinə  bənzər  vəhĢiliklərin  fotoĢəkillərini  daĢnak  orqanı  “AĢxatavor” 
qəzetindəkiləri görmürlərmi? «Грузия» qəzeti 25 noyabr 1918-ci il.” 
“Hər yerdə qıc olmuĢ, eybəcər hala salınmıĢ, yandırılmıĢ kiĢi, qadın və uĢaq 
meyitləri vardı. “Наш голос”
 
qəzeti 4 aprel 1918-ci il”. 
“Erməni  hərbi  birləĢmələri  Bakıda  30  mindən  çox  müsəlmanı  vəhĢicəsinə 
qətlə  yetirib,  uĢaqlara  və  qadınlara  iĢgəncə  verib,  neçə-neçə  məhəllə  yandırıb, 
ġamaxı qəzasına dəstələr göndəriblər. Onlarca kənd atəĢə tutuldu. Əhali qılıncdan 
keçirildi, qanına qəltan edildi. Bununla eyni vaxtda daĢnaklar dünyanın hər yerinə 
teleqramlar  yağdıraraq,  Ģivən  qoparırdılar  ki,  müsəlmanlar  erməniləri  qırırlar. 
“Azərbaycan” qəzeti 25 sentyabr 1918-ci il”. 
Erməni  quldurları  bolĢevik  libasında  azərbaycanlılar  üzərində  soyqırımı 
həyata  keçirirdilər.  Təkcə  Bakının  Ģəhərətrafı  rayonlarından  birində  eybəcər  hala 
salınmıĢ  58  qadın  meyiti  tapılmıĢdır.  Onların  qulaq  və  baĢları  kəsilmiĢ,  qarınları 
yırtılmıĢdı.  O  vaxtın  Ģahidlərinin  dediklərinə  görə,  insanları  diri-diri  divara 
mıxlamıĢdılar.  Bir  zamanlar  uĢaq  oğurlamaqla  məĢğul  olan  Əmiryan  Tatoves 
Bakıda  16  min  müsəlman  yoxsulunu  qılıncdan  keçirmiĢ,  Styopa  Lalayan  isə  bir 
sıra  məhəllələri  müsəlman  ziyalılarından  təmizləmiĢdi.  O  qansız  həmin  ziyalıları 
evlərindən çıxarıb küçənin ortasında güllələtdirmiĢdi. 
1919-cu ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bu vəhĢi soyqırımlarına siyasi 
qiymət  verib,  mənfur  daĢnakların  1918-1920-ci  illərdə  Azərbaycanda  törətdiyi 
cinayətləri  araĢdırmaq  üçün  Fövqəladə  Təhqiqat  Komissiyası  yaratdı.  Komissiya 
3500  səhifədən  ibarət  36  cildlik  geniĢ  materiallar  toplusu  hazırladı.  Həmin 
materiallardan bəziləri ilə oxucularımızı tanıĢ etmək istərdik. 
AFTK-nın üzvü Mixaylovun məruzəsindən: 
“Ermənilər  Sisyan  qəzasında  bütün  kəndləri  yandırıb  yerlə  yeksan  etmiĢ, 
sakinlərin əmlakını dağıtmıĢ, mal-qarasını sürüb aparmıĢlar. Bütün qəzada 10 min 
68  nəfər  öldürülmüĢ  və  Ģikəst  edilmiĢdir.  Qəzanın  Vağedi  kəndində  erməni 
əsgərlərinə  paylanan  15  gözəl  qız  baĢlarına  gətirilən  vəhĢi  təcavüzə  dözməyərək, 
keçirdikləri  fiziki  məĢəqqətdən  həlak  olmuĢlar.  Oradakı  400  müsəlman  evi 
dağıdalarkən qaçıb məsciddə sığınacaq tapmıĢ adamlar məscidqarıĢıq  yandırılaraq  
külə    döndərilmiĢlər.  Həmin  kənddə  Qələmə  Tahir  qızını  xəncərlə  qətlə  yetirib, 
döĢlərini kəsərək südəmər körpəsinin ağzına basmıĢlar. Ağüdü kəndində Qulamalı 
ġəkər oğlunun diri-diri qollarını kəsmiĢ, qanı axa-axa ayaq üstə  gəzməyə  məcbur 
etmiĢlər.  Qatar  kəndində  Kərbəlayi  Allahverdinin  əl-ayağını  bağlayıb  qılıncla 
baĢını  üzmüĢlər.  ĠrmiĢli  kəndində  onlarca  körpəni  süngülərə  taxmıĢlar.  Nüvədi 
kəndində  küçələr  boyu  qaçan  qadınların  və  uĢaqların  baĢlarını  qılıncla  üzürdülər. 
ġəki  kəndinin  küçələrində  bədənləri  iki  yerə  ĢaqqalanmıĢ  uĢaq  meyitləri  atılıb 
qalmıĢdı...” 
AFTK-nın üzvü A.F.Novatinskinin məruzəsindən: 
“ġamaxıda  53  kənd  ġaumyanın  baĢçılıq  etdiyi  Bakı  Sovetinin  erməni 
qoĢunları tərəfindən yandırılıb külə döndərilib, 7 minə qədər dinc sakini öldürülüb. 

---

37 
 
Bunun  1653-ü  qadın,  965-i  uĢaqdır.  Hər  yeri  bürümüĢ  yanğından  xilas  olmağa 
çalıĢan Ģəhər əhalisini ağlasığmaz vəhĢiliklə qətlə yetiriblər. Qiymətli əmlak qarət 
edilib. Küçələrdə döĢləri kəsilmiĢ, qarınları  yarılmıĢ, iyrənc təhqirlərə və əzablara 
məruz  qalmıĢ  qadınların,  paya  ilə  sinəsindən  yerə  sancılmıĢ  uĢaqların  meyitləri 
tökülüb qalmıĢdı. Öldürülənlər arasında tanınmıĢ ictimai-siyasi xadimlər, görkəmli 
sənət  adamları  da  var  idi:  Ģəhər  baĢçısı  Teymur  Xudaverdiyev,  Birinci  Dövlət 
Dumasının keçmiĢ üzvü Məmmədtağı Əliyev, axund Hacı Cəfərqulu və baĢqaları. 
Ermənilər ġamaxıda böyük hörmət-izzət sahibi olan axund Cəfərqulunun, bu Allah 
bəndəsinin  saqqalının  tüklərini  bir-bir  yolmuĢ,  diĢlərini,  gözlərini  çıxarmıĢ, 
qulaqlarını və burnunu kəsmiĢdilər”. 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  bu  materiallar  toplumunu  əcnəbi  dillərə 
tərcümə etdirib dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq istəyirdi. Lakin 1920-ci il aparelin 
28-də  Azərbaycanın  XI  Qızıl  Ordu  tərəfindən  iĢğalı  və  cəmi  23  ay  yaĢamıĢ 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  süqutu  bu  ideyanın  gerçəkləĢməsinə  imkan 
vermədi. 
Böyük Fransız alimi Qraf de  ġolenin dediyi kimi,  “xarakterlərində  mənfur 
bir  biclik,  biabırçı  əclaflıq  və  rüsvayçı  bir  alçaqlıq  olan  ermənilər”  Azərbaycan 
Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu dövrdə belə, yurddaĢlarımıza qarĢı öz çirkin 
soyqırımı siyasətlərini ardıcıl surətdə davam etdirirdilər. 1918-1920-ci illərdə onlar 
təkcə  indiki  Ermənistan  ərazisində  565  min  qan  qardaĢımızın  qətlinə  fərman 
vermiĢdilər.  Qarabağda,  ġuĢada,  Zəngəzurda  CavanĢir  və  Cəbrayıl  qəzalarında, 
Naxçıvan və Qafanda on minlərlə dinc əhalini qəddarcasına öldürmüĢ, iĢgəncələrə 
məruz qoymuĢ, yaĢadıqları kəndləri yandırıb külünü havaya sovurmuĢdular. Bütün 
bu  cinayətlərin  mənbəyini  ilk  növbədə,  I  Pyotrun  bədnam  “Vəsiyyətnamə”sində 
axtarmaq  gərəkdir.  Məqsəd  Ermənistanı  tam  türksüzləĢdirmək,  Azərbaycan, 
Türkiyə və Ġran arasında nə vaxtsa onlara qarĢı mübarizədə özünə ən sadiq silahdaĢ 
ola biləcək “Böyük Ermənistan” dövləti yaratmaq idi. 
 
ERMƏNĠLƏRĠN SOYQIRIM VƏ DEPORTASĠYA  SĠYASƏTĠ 
 
Əsrlər  boyu  Azərbaycan  xalqının  baĢına  gətirilmiĢ  müsibətlər,  ermənilərin 
soyqırım və deportasiya siyasəti tariximizdə  yadda qalan on dəhĢətli hadisələrdir. 
1905-ci  ildə  ermənilərin  tarixdə  törətdikləri  misli  görünməmiĢ  vəhĢiliklər  1918-
1920, 1948-1953 və 1988-ci ildə yenidən təkrar olunmuĢdur. 
Rus  imperiyasının  sərhədlərinin  geniĢləndirilməsi  Qafqazda  və  ġərqi 
Anadoluda yaĢayan xalqların dinc yaĢayıĢlarına son qoymuĢdur. Eləcə də, erməni 
daĢnaklarının  Azərbaycanda  törətdikləri  misli-bərabəri  olmayan  faciələr, 
vəhĢiliklər  geniĢ  vüsət  almıĢdı.  Onlar  Azərbaycanın  tarixi  torpaqlarını 
erməniləĢdirmək  və  “Dənizdən-dənizə  Böyük  Ermənistan”  yaratmaq  ideyasını 
gerçəkliyə çevirmək məqsədi güdürdülər. 

---