Ərəstü Həbibbəyli

Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 
 
 237
edirdi), digər sivilizasiya daşıyıcılarına münasibətdə tolerantlıq və 
birgə yaşama vərdişləri xüsusi rol oynamışdır. Biz hazırkı tədqiqatda 
Türk sivilizasiyasının digər mədəni tiplərlə münasibətlərinə məhz bu 
prizmadan yanaşmağa çalışmışıq.  
Tədqiqat zamanı sivilizasiyaların etno-mədəni landşaft bağ-
lılığı  nəzəriyyəsinə üstünlük verilmişdir və Türk sivilizasiyasının 
digər mədəni tiplərlə  əlaqəsinə bu aspektdən yanaşılmışdır. Fikri-
mizcə, bu nəzəriyyə  və onun əsasında duran landşaft bağlılığı 
faktoru ona görə  əhəmiyyətlidir ki, etnosun yerləşdiyi təbii  şərait 
müvafiq sivilizasiyanın özünəməxsus xüsusiyyətlərinin formalaş-
masında iştirak edir. Bu baxımdan “Çöl” Türk sivilizasiyasının, 
“Səhra”  Ərəb sivilizasiyasının, “Meşə” Slavyan sivilizasiyanın, 
“Dəniz” Qərb sivilizasiyasının, “Dağ-Çöl”  İran sivilizasiyasının 
xarakterini müəyyənləşdirən amillərdəndir. Və biz də  tədqiqat 
zamanı sivilizasiyalararası münasibətləri araşdırarkən bu amilə 
üstünlük vermişik. 
Göründüyü kimi, çox qədim tarixə və davamlı ənənələrə ma-
lik olan Türk dünyası təmsilçilərinin digər sivilizasiyalarla dialoqu 
geniş  mənada bəşər sivilizasiyasının formalaşması  və inkişafında 
mühüm rol oynamışdır. Ümid edirik ki, Türk sivilizasiyası prob-
lemi tədqiqatçıların diqqətini cəlb edəcək, bu istiqamətdə yeni araş-
dırmalar meydana çıxacaqdır.  

---

Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 
 
 238
ADLAR GÖSTƏRİCİSİ 
 
A 
aborigen 55, 92 
Adam Ferqyuson 6 
Afina 25,27, 109 
Ahura-Məzda 113 
akkad 212 
Aleksandr Koptev 21 
Aleksandr Panarin 103 
Alfred Kreber 9 
Alfred Mexen 28 
Altay 19, 48-52, 56,59,60, 
68,71,148,228-230 
Amu-Dərya 216 
Anadolu 49,56,68,76,129,132, 
175,193,194,199,222,229,230 
animizm 61,  
anqlo-saks 29,98,99,223 
Antioxiya 77,130,131 
arami 57,159, 191 
Aristotel 168 
arxaik sivilizasiya 5 
Arkaim 52, 79 
Arnold Toynbi 3,4,10,18, 
22,32,36, 46,76,78,110,233  
Arşakilər 220 
artefakt 179 
assasin 128 
Assuriya 68,69,138,211 
atlantist nəzəriyyə 28 
Avrasiyaçı nəzəriyyə 28,84,87, 
91,102,214,233 
Atropatena 160 
imperator Avrelian 113 
Avropa İttifaqı 42 
avtoxton 50,229 
 
B 
Babil 68, 211 
Badaxşan 121 
Bağdad 169,175,198,200,209 
Baktriya 118, 159, 213 
balbal 148,149,151 
Balkan 32,55,70,108,176,232 
Barbaros Xeyrəddin Paşa 28 
barokko 9 
basmal 151 
Batı xan 96 
Baydu xan 95 
Bayəzid sultan 132 
Bernard Levis 221,222,224 
Beybars 131 
bəhai 177 
bektaşiyyə 182,199,201 
bəluc 121 

---

Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 
 
 239
Bilgə Xaqan 147 
Bisütun 212 
boyka 97 
Böyük Çin səddi 68,92,144, 
145,151,229,231 
Böyük Çöl 51,56,94,96,146,230 
Böyük Karl 20,42,110 
Böyük Moğol imperiyası 26,70, 
226,232 
Boris Kuzık 21,33,78 
bozqır 55,147,148,210 
Budda 13,67,120,147 
buddizm 61,66,119,120,140, 
141,146,151,152,156,157,172, 
184,234 
bulqar 40,60 
 
C 
Cavad Heyət 55,60,61,67,148, 
210 
Cəmil Meric 161 
cizyə 197 
Con Makinder 28,98 
Cordano Bruno 169 
Culio Çezare 169 
 
Ç 
Çaqatay 95 
Çarqorod 17 
çaynataun 141 
Çingiz xan 90,116 
 
D 
I Dara 119,212 
Dehli 25,70,232 
deqradasiya 10,136,190 
Dəclə 7,20,33,68,229 
 
E 
Edessa 130,131 
ekzoqamiya 219 
Elam 11,33,68,212-214 
Elvin Toffler 33 
etnobirlik 14 
etnolinqvist 19 
 
Ə 
Əbdül Malik ibn Mərvan 193 
əbhəriyyə 174,175 
Əhəmənilər imperiyası 33,212, 
220 
Əhməd bəy Ağaoğlu 12,47, 
209,224,226 
Əhməd Davudoğlu 30,133 
Əhməd Kutti 178 
Əhməd Yəsəvi 172,173 
Əlcəzair 70,232 
Ələmut 128 

---

Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 
 
 240
ələvi 200,201,224 
imam Əli 168,201,224,225 
Əməvilər 93,165,197,205,225 
Ərgənəkon 228 
Əshabi-Kəhf 66 
əxilik 180,183 
 
F 
farmason 176,177 
Fatimilər Xilafəti 126-129 
“faust” mədəniyyəti 9 
Feofilakt 162 
Fernan Brodel 4 
Fərat 20,33,68,229 
Frensis Fukuyama 28,32,233 
Fridrix Ratsel 28 
frank 128,176,181 
 
G 
genotip 14,19,22-24,34 
Genuya 132,133 
geomədəni 30 
geosiyasi kod 139 
Gəmiqaya 58,59,63,66 
gildiya 179,180,183 
Göy Tanrı 62,66,172,201,   
203-205 
Göytürk Xaqanlığı 57,62,69, 
116,145, 147,232,235 
H 
hami-sami 19 
Harappa 33 
Harun ər Rəşid 207 
Henrix Rükkert 22 
Herodot 109,187 
heroqlif 138,139,154 
heterodoks 165 
Hett dövləti 68 
Heydər Əliyev 3 
Hələb 128,169 
Həsən Sabbah 128 
Hicaz 127 
Hind-Avropa 19,50,51,213, 
222 
hindu 45 
Homer 109 
hürufilik 174 
 
X 
xaç yürüşü 124-126,129 
xaç birliyi 126,132 
Xalkedon 113,192 
xanəgah 181,182,183 
Xan sülaləsi 45,90,139,140 
Xarəzmşahlar 70,221,226,232 
xaricilər təriqəti 156 
xələc 55 
xəlvətiyyə 174,175,176 

---