Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
§2. MƏNAFELƏRİN TARAZLIĞI QANUNU /■ Real bazar münasibətlərinin qərarlaşması prosesi ictimai həyatın bütün səviyyələrində adekvat dəyişikliklərin «iqtisadi» olanın prioritetliyinə sözsüz əməl edilməsinə əsaslanmaqla aparılmasını tələb edir. Qeyd edilən xüsusiyyət ümumbəşəri məzmun daşıyır və onun hər hansı bir ölkənin milli spesifikası ilə heç bir bağlılığı yoxdur. Başqa sözlə, söhbət ümumiyyətlə, insan cəmiyyətinin idarəedilməsində əsas sütun kimi çıxış edən aspektlərin ön plana çıxarılmasından, «əvvəl siyasi hakimiyyət, sonra isə iqtisadi nizam» prinsipinin cəfəngliyindən gedir. Sivilizasiyanın inkişafı tarixinin ibrət dərsləri açıq-aydın şəkildə göstərir ki, yuxanda qeyd edilən tezisin empirik yoxlamaya heç ehtiyacı da yoxdur. Yəni, «iqtisadi nizam»ın qurulması mahiyyətcə mənafelərin tarazlığına əsaslanan münasibətlər sisteminin formalaşması deməkdir ki, bunun da təkamüldən özgə vasitəsi yoxdur. Məhz buna görə də, biz sırf aprior qaydada problemə yanaşmaqla belə iddiada bulunuruq ki, real bazarın intişarı ən azı lokal səviyyədə mənafe tarazlığının (cəmiyyətdaxili münasibətlər prizmasından) formalaşmasına paralel olaraq getməlidir. Əlbəttə, opponent- lərimiz etiraz edə bilərlər ki, sözügedən paralelizm nəticə etibarı ilə arzusunda olduğumuz «real bazann» təşəkkülünə əngəl törədə bilər. Yəni, inzibati-amirlik sistemindən bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə iqtisadi sub’ektlərin fəaliyyət azadlığının məhdudlaşdırılması sağlam üfiqi əlaqələrin yaranmasının qarşısını alacaqdır və s. Qeyd etdiyimiz mövqenin çox tutarlı arqumentləri var və biz bunu qətiyyən inkar etmirik. Sadəcə olaraq, sırf iqtisadi mahiyyət daşıyan yanaşmanın qəbuledilməzliyi fikrini irəli sürürük. Əwəla, ona görə ki, «iqtisadi» və «sosial» olan arasında sıx determinoloji bağlılıq adi gözlə görünəndir. «İqtisadi»ni sərbəst buraxıb, «sosial»! məhdudiyyətlər çərçivəsinə salmaq əks-effekt verəcəkdir. İkincisi, əvvəllərdə^ göstərdiyimiz kimi, bəsit, darixtisaslaşfhış yanaşmaların yarıtmazlığı göz qabağındadır. Bizim irəli sürdüyümüz paralelizm konsepsiyasının neoklassik 55 tarazlıqla heç bir əlaqosi yoxdur. Tarazlıq-qeyri-müəyyənliyin maksimumudur. Və qeyri-müəyyən «maksimuma» çatmağa çalışmaq mənasızlıqdan, «özünə» qarşı çıxmaqdan başqa bir şey ola bilməz. «Vaşinqton konsensusuna» əsaslanmaqla yeridilən iqtisadi siyasət isə «sosial» sferam mötərizədən xaricə çıxarmaqla sistemdaxili bütövləşmədə problemlər yaradır və əks-mutasiya prosesi doğurur. Başqa sözlə, yeni formalaşmaqda olan iqtisadi münasibətlər kompleksi təcridlik «tələ»sinə salınır ki, bu da müəyyən dövrdən sonra əvvəlki çıxış nöqtəsinə-xaosun sərhpddinə qayıdışı labüd edir. Elə 1998-ci ildə xarici ticarət balansının böyük həcmli kəsiri də yuxanda qeyd etdiyimiz metodoloji yanlışlığın doğurduğu fəsadlardan biridir... Ümumiyyətlə, mənafelərin uzlaşdırılması problemi həm formalaşma, həm də qoyuluş baxımından yeni məsələ deyil. Bu problemlə çoxlu sayda tədqiqatçılar məşğul olmuşdular. Hələ F.Bastia yazırdı ki: «...Hər cür şər əməllərin (sosial fəlakət, quldarlıq, ...inhisar və s.), eləcə də hər cür nemətin ilkin müqəddəm şərti şəxsi mənafedir»^^ Yanaşma müxtəlifliyinin rəngarəngliyinə baxmayaraq əksər tədqiqatçılann əsas ümumiləşdirici cəhəti mənafe kateqoriyasında iqtisadi aspektin prioritetliyini ön plana çəkməkdən ibarətdir. Ümumiyyətlə, bəşəriyyətin iqtisadi fikir tarixində sosial- iqtisadi inkişafın mümkün istiqamətlərinin mənafelərlə determinoloji bağlılığı mövqeyindən proqnQzlaşdırılmasmda diametral əks mövqelərdə dayanan iki baxış mövcud olmuşdur. Maraqlı cəhət burasındadır ki, hər iki mövqe «klassik» bazann (prays-teyker) sistemli tədqiqinə əsaslanır. D.Rikardo apardığı təhlilin əsasında belə, bir nəticəyə gəlmişdir ki, müasir situasiyanın , dəyişməyecəyi halda əmək haqqı yaşayış minimumu səviyyəsinə qədər enəcək və sivilizasiyanın sonu yaxınlaşacaqdır. K.Marksa görə isə, əməyin ictimai və mənimsəmənin ...... —Ictori ZİtltUyyf,^ gÜclotıoce»k, fəhlə Sİnfinİn 27 A.A.ManyHjıoB «riojnmiHecKaa ƏKOHOMUA » M; 1919, crp.15. 56 (bütün zəhmətkeşlərin) həyat şəraiti ifrat pisləşəcək və proletariat inqilab yolu ilə rejimi devirəcək vo kommunizm cəmiyyəti quracaqdır. İctimai praktika hər iki proqnozun real olmadığını sübut etdi. Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, nə D.Rikardo, nə də K.Marks XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində inhisarizmin ictimai-iqtisadi münasibətlərin xüsusi sferası kimi sür’ətlə inkişaf edəcəyini və inhisarların fəaliyyəti nəticəsində «klassik» bazarda köklü keyfiyyət dəyişikliklərinin baş verəcəyini əvvəlcədən görə bilməzdilər. Lakin D.Rikardodan fərqli olaraq marksist məktəb həm mənafelərin perspektiv inkişafda rolu, həm də iqtisadi qanun və kateqoriyaların mahiyyəti, xarakteri və realizasiyası haqqında vahid platformaya əsaslanan elmi sistem yaratmışdır. Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində idarəetmənin obyekti kimi mənafelərin çıxış etdiyini və onun məhz mənafelər vasitəsilə həyata keçirildiyini nəzərə alsaq, onda mənafelərə adekvat baxışın formalaşması zəruriliyini qəbul etmək zorunda qalacağıq. Ümumiyyətlə, iqtisadi mənafe anlayışına müxtəlif istiqamətlərdən yanaşırlar. Məsələn, N.Vinoqradovun fikrincə mənafe «dərkedilmiş tələbat və onun ödənilməsi məqsədəyönlülüyüdür»"*; N.V.Klim mənafeni «...fəaliyyətin motivi, stimulu və s.»^^ hesab edir. Y.Kronrod onu «...tələbatın ödənilməsinin zəruri obyektiv forması»^® adlandırır. Bəzi iqtisadçıların fikrincə, mənafe «...subyektin Özünə münasibətidir»^*. A.Smimov^^ mənafeni insanın fəaliyyətinin «tanınma» istiqaməti kimi, LMojayskova «...iqtisadi münasibətlərin ^*Н.В. Виноп)адов-Методологическис проблемы исследования эконо- мических интересов. //Экономические науки, 1971, №7, стр.6. Н.В.Климов-Развитие экономических отношений социализма в условиях научнотехнической революции; л; 1976, с-164. Я.С.Кронрод-Законы политической эконо.мии социализма М:1966; стр. 545. л В.Л.Каманкин-Экономическис интересы развитого социалистичес- кого общества. М: 1978, стр. 23-24. А.Смирнов-Психология М: 1956, ст|}. 361. 57 32 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|