Elmi-kütləvi nəşr
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
79 turşu-əsasi xassələrini dəyişir. Oksihemoqlobin daha güclü turşudur, nəinki dezoksihemoqlobin. Buna görə də hemoqlobinin çox hissəsi hüceyrələrdə oksigeni itirərək daha güclü əsasi xassəyə malik olur və hüceyrədaxili proseslərin metabolik gedişlərində əmələ gələn karbon qazı ilə əlaqəyə girir. Ağ ciyərlərin alveollarında dezoksihemoqlobin yenidən oksihemoqlobinə çevrilir, daha güclü turşu olur və СО 2 -nin qırılmasına səbəb olur. Bu karbon qazının eritrositlərlə transport prosesinin ən sadə izahıdır. Hüceyrələrdən azad olmuş karbon qazı effektli daşınmaq üçün qənaətbəxş həll olmamışdır. Karbon qazının düzünə və tərsinə reaksiyasını sürətləndirən karboanhidraza fermentinin köməyi ilə СО 2 yaxşı həll olan bikarbonat anionuna çevrilir: СО 2 + Н 2 О ↔ НСО 3 + Н + Hüceyrə kapilyarlarında oksigenin ayrılması protonla əlaqəyə girən dezoksihemoqlobinin miqdarını artırır və beləliklə, bu prosesin tarazlığı sağa yönəlmiş olur. Asan həll olan bikarbonat ionu qanla daşınır. Ağ ciyər alveollarında hemoqlobin oksigenləşir, protonlar azad olunurlar və tarazlıq sola yönəlir. Pis həll olan karbon qazı СО 2 əmələ gəlir ki, bu da su fazasından ayrılaraq burun dəliklərindən bayıra çıxır. Beləliklə, hemoqlobin dəyişən kəmiyyətli pK bufer kimi işləyir. Hemoqlobinin karbon qazını daşımaq xüsusiyyəti onun oksigeni daşımaq xüsusiyyətindən az əhəmiyyət daşımır. 80 Hemoqlobinin hüceyrələrdə parçalanması (öd piqmentlərinin əmələ gəlməsi) Hemoqlobinlərin yaşadığı komanın – eritrositlərin yaşama müddəti ən uzağı 120 gündür, onlar sonra dağılırlar və bu zaman hemoqlobin azad olur {71,72}. Eritrositlərin və hemoqlobinin əsas dağıldağı yerlər qara ciyər, dalaq və sümük iliyi orqanları olmasına baxmayaraq, prinsipcə, hər iki proses başqa orqanların da hüceyrələrində baş verə bilər. Qara ciyərdə hemoqlobinin parçalanması I və II porfirin həlqələri arasındakı α-metin əlaqəsinin qırılması ilə baş verir. Bu proses NADF tərkibli oksidaza fermentinin iştirakı ilə katalizə olunur və verdoqlobin (ho-leqlobin) adlı yaşıl piqmentin alınmasına gətirib çıxarır. Şəkil 8 Bu struktur formullarında və daha sonrakı öd piqmentlərində M – metil qrupu (СН 3 ), B – vinil qrupu (— СН=СН 2 ), П – propion turşusu qalığıdır (—СН 2 —СН 2 — СООН). 81 Formullardan göründüyü kimi, verdoqlobin molekulunda hələ dəmir atomu və zülali komponent itməmiş qalır. Təcrübi sübutlar vardır ki, hemoqlobinin bu oksidləşmə çevrilməsində vitamin C, Fe 2+ ionu və başqa faktorlar iştirak edir. Verdoqlobinin sonrakı parçalanması, ehtimal ki, spontan baş verir və dəmirin, qlobin zülalının və bir də biliverdin adlı öd piqmentinin əmələ gəlməsi ilə sona yetir. Spontan parçalanma pirrol həlqələri və metin körpülərində ikiqat rabitələr və hidrogen atomlarının yerlərini dəyişmələri ilə müşahidə olunur. Əmələ gələn biliverdin qara ciyərdə fermentativ yolla insan və yırtıcı heyvanların əsas öd piqmenti olan bilirubinə çevrilir: Şəkil 9 Bilirubinin əsas əmələgəlmə yeri – qara ciyər və dalaqdır. Bütün hüceyrələrdə əmələ gələn bilirubin qara ciyərə daxil olur, oradan da ödlə bərabər öd kisəsinə düşür. Sağlam yaşlı insanın qanında bilirubinin ümumi miqdarı – 4 – 26 mkmol/L, orta rəqəm 15 mkmol/L-dir. Qanda onun miqdarının 35 mkmol/L qalxması sarılığa səbəb olur. Onun qanda daha yüksək dozası ağır zəhərlənmə ilə nəticələnir. 82 Bilirubin qanla bərabər qara ciyərə daxil olur, qlükuron turşusu ilə görüşdükdən sonra zərərsizləşir. Bu prosesdə qlükuron turşusunu əmələ gətirən UDF-qlükuron turşusu və UDF-qlükuroniltransferaza fermentləri əsas rol oynayırlar. 83 Fəsil 3 Karbon Karbon dövri sistemin IV qrupunun əsas yarımqrup elementi olub sıra nömrəsi 6-dır. Təbii izotoplar qarışığının atom kütləsi 12,0107 q/mol-dur. Atomun elektron örtüklərində paylanışı –1s 2 2s 2 2p 2 –dir {54-57,59}. Beynəlxalq adı “carbo” (kömür) sözündən götürülmüş, sözün kökü “car” – od mənasını verir. Karbonun elementar təbiəti 1780-ci ildə A.Lavuazye tərəfindən müəyyənləşdirilmişdir. Karbon adi şəraitdə kimyəvi cəhətcə inert elemendir. Yer kürəsində kütlə faizi 0,1-ə bərabərdir. Təbiətdə saf şəkildə qrafit, kömür və almaz şəklində rast gəlinir. Külli miqdarda o, yanar faydalı qazıntı mənbələrində (təbii qaz, neft, kömür, yanıcı şistlər), karbon tərkibli minerallarda (kalsit, araqonit, dolomit və s.) yayılmışdır. Təbiətdə karbon dövranında bitkilər, heyvanlar, insanlar, yanar faydalı qazıntılar, yanmayan minerallar, atmosferin karbon qazı iştirak edir. Karbon kosmosda geniş yayılmışdır; Günəşin tərkibində miqdarına görə o, hidrogendən (H), heliumdan (He) və oksigendən (O) sonra 4-cü yeri tutur. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|