120
Dәftәrinә köçür
Dovşana bax, dovşana,
Qaçıb girdi yovşana.
Qışda qartәk ağ idi,
İndi tükü bozarıb.
Yoxsa torpaqda yatıb,
Üstü-başı tozlanıb?
Heyvanlar üç qismә bölünür: vәhşi, ev vә su heyvanları. Ayı, canavar,
mey mun, maral, tülkü vә s. vәhşi heyvanlar qisminә aiddir. At, inәk, qoyun,
dovşan, dәvә, it vә pişik ev heyvanlarıdır. İnsanlar heyvanları çox sevirlәr,
onlara şeirlәr, mahnılar qoşurlar. Uşaqların sevdiyi heyvanlardan biri dә,
körpә quzulardır.
QUZU
Bir obada körpә quzu
Mәlәr-mәlәr, qaçar düzü,
Anasın axtarar gözü.
Qaçma mәndәn, gözәl quzum,
Sәni mәn bәslәrәm özüm.
Qoyunları çoban yığar,
Sona xala gәlib sağar,
Quzum mәlәr, durub baxar.
Qaçma mәndәn, gözәl quzum,
Sәni mәn bәslәrәm özüm.
Gün әyildi, çökdü duman,
Sürü qayıtdı otlaqdan.
Sәs-küy ilә doldu hәr yan.
Qaçma mәndәn, gözәl quzum,
Sәni mәn bәslәrәm özüm.
1. Daha hansı ev heyvanlarını tanıyırsan?
2. Aşağıda şәkillәri verilmiş heyvanlardan hansı ev heyvanıdır?
121
Dәftәrinә köçür
Alimlәrin fikrincә, dünyanın әn ağıllı
quşu – quzğundur. Çünki o, düşdüyü
yerә tez uyğun laşır. Quzğun dağlar -
da, meşәlәrdә yaşayır.
QUŞUN NƏĞMƏSİ
Sәhәr-sәhәr ağacda
Oturmuşdu quşcuğaz.
Bir uşaq әlindә daş,
Gәlirdi yavaş-yavaş.
İstәdi kola yatsın,
O daşı quşa atsın.
Quş ucaltdı sәsini,
Oxudu nәğmәsini.
Gülümsünüb bu zaman,
Daşı gizlәdi oğlan.
1. Ağaclar tәbiәtә nә verir?
2.
Quşlar tәbiәtә nә kimi
xeyir gәtirir?
4.
Heyvanat alәmini daha
necә adlandırırlar?
a) flora b) fauna c) zöhrә
Yer kürәsindә 9800-dәn artıq quş növü yaşayır. Quşlar digәr canlılardan
uçmağı ilә fәrqlәnirlәr. Pinqvin, dәvәquşu da quş sayılır. Lakin onlar uça
bilmirlәr.
YADINDA SAXLA
122
İlboyu fәsillәr bir-birini әvәz edir. Bu, tәbiәtin qanunudur. İlin dörd fәsli
var:
yaz,
yay,
payız,
qış.
Hәr fәslin üç ayı var.
Yaz
Yazda tәbiәt qış yuxusundan oyanır, qarlar әriyir, ağaclar tumurcuqlayır.
Payızda isti ölkәlәrә uçub gedәn quşlar geriyә dönür. Qarın altından boylanan
ilk çiçәk – novruzgülüdür. Sonra çöl lalәsi, bәnövşә vә nәrgizgülü açır. Yazda
ilk geri qayıdan quş – qaranquşdur.
Yaz
Bu nә gözәl әtirdi!
Külәk hardan gәtirdi?!
Gah gәlir çәmәn әtri,
Gah da yasәmәn әtri.
Dağda gül, düzәndә gül,
Gül sәriblәr elә bil.
Gülür göy biçәnәklәr,
Baharın nәfәsindәn
Әtirlәnib külәklәr.
Yaz ayları bunlardır:
mart,
aprel,
may
Biz sevirik ölkәmizin
Hәr fәslini, әziz dostlar.
Bizim eldә gözәl olur,
Hәm qarlı qış, hәm dә bahar.
İLIN FƏSİLLƏRİ
123
Dәftәrinә köçür
Yazda tәbiәt oyanır.
Xalqımız Novruz bayramını qeyd edir.
Tarlalarda әkin işlәri başlayır.
Mart
Martda bәnövşә
Taxılır döşә,
Gülür çәmәnlәr,
Yaşıl düzәnlәr.
Deyir qaranquş:
«Bahara alqış!»
Aprel
Gәlәndә aprel
Sellәr qaynayır,
Çay aşır-daşır,
Uçur buludlar,
Canlanır otlar.
May
Kim sevmәz mayı,
Bu gözәl ayı?
Mayda şiş dağlar,
Bağçalar, bağlar,
Açır gül-çiçәk,
Әtirli, göyçәk.
1. Yazın rәngini tәyin et.
2. Yazın gәlişinin әlamәtlәri nәdir?
3. Yazın gәlişindәn xәbәr verәn ilk çiçәk vә quş hansılardır?
4. Yazı daha necә adlandırırlar?
5. Azәrbaycanda yaz fәsli nә vaxt gәlir vә nә vaxt bitir?
Yaz – qış bitәndә gәlir, yay gәlәndә isә bitir.
Şimalda yaz martın 1-dә daxil olur, mayın 31-dә bitir. Cәnubda isә
sentyabrın 1-dә gәlir, noyabrın 30-da bitir.
YADINDA SAXLA
124
Yay istirahәt, çimәrlik vә gәzinti fәslidir. Yayda meyvә-tәrәvәz bol olur.
Alça, çiyәlәk, gilas, albalı, әrik, gavalı, şaftalı, әncir, üzüm, qarpız vә yemiş
yetişir. Meyvәlәrdәn qışa mürәbbә, kompot, tәrәvәzlәrdәn turşu hazırlayırlar.
Bәzi meyvәlәri isә, mәsәlәn, әnciri, üzümü, әriyi, gavalını, tutu qış mövsümü
üçün qurudurlar.
Yay ayları bunlardır:
iyun,
iyul,
avqust.
YAY
Yay gәlәn zaman,
Hamı arandan
Köçür dağlara,
Göy yaylaqlara.
Biçilir zәmi,
Kәhrәba kimi.
Taxıl yığılır,
Üzüm xal salır
Sanki açılır
Nәfәsi yerin.
Artır nәğmәsi
Göy meşәlәrin.
125
Dәftәrinә köçür
Uşaqlar yayda tәtilә çıxır, bağa, kәndә, ata-anaları
ilә ayrı şәhәrlәrә gәzmәyә gedirlәr, istirahәt edir, yeni
dәrs ilinә qüvvә toplayırlar. Evlәrdә qış mövsümünә
hazırlıq işlәri görülür, mürәbbә, cem, kompot
bişirilir.
İyun
İyun gәlәndә,
Günәş gülәndә,
Qızır havalar,
Ellәr obalar.
Söylәyir bu ay:
«Başlanıbdır yay!»
İyul
İyulda Günәş
Yağdırır atәş.
Biz ot biçirik,
Ayran içirik.
Köçürük bağa,
Dağa, yaylağa.
Avqust
Avqust hәr evә
Gәtirir meyvә.
Dәyir şaftalı,
Üzüm, gavalı.
Bu gözәl ayda,
Çimirik çayda.
1. Yayın rәngini tәyin et.
2. Yayın hansı ayında havalar daha isti olur?
3. Hansı ayda ot biçilir?
4. Hansı ay daha bol meyvә gәtirir?
5. Yayda daha hansı meyvәlәr bitir?
Yay ilin әn isti fәslidir. Şimalda yay iyunun 21-dә daxil olur, sentyabrın
22-dә bitir. Cәnubda isә, dekabrın 22-dә daxil olur, martın 21-dә bitir.
YADINDA SAXLA
Dostları ilə paylaş: |
