Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Valyuta məzənnəsinin daxili bazara və xarici iqtisadi əlaqələrə tə’siri 

xalq 

bariK 

praKtİKasının  xüsusiyyətləri,  valyuta  qanunu,  xarici  ticarət 

KontraKtlarının şərtləri və s. amillərlə sıx bağlıdır. 

Beynəlxalq  hesablaşmaların  subyeKtləri  banKİar,  ixrac  və  idxal 

edənlər  ola  bilərlər.  Beynəlxalq  hesablaşmalar  beynəlxalq  hüquq 

normaları ilə tənzim edilir. Bununla yanaşı banK qanun və ən’ənələri də 

mühüm rol oynayır. 

Son  illərdə  Azərbaycanın  bir  sıra  öİKƏlərlə,  maliyyə-Kredit  təş- 

Kilatları ilə sıx əməKdaşlıq əlaqələri saxlaması iqtisadiyyatda əldə edilən 

müsbət  dəyişİKİİKİərə  güclü  təKan  vermişdir.  Bu  isə  öl-  Kədə 

maKroiqtisadi 

sabitliyin 

yaranması, 

ÜK 

növbədə 

inflyasiyanın 

dayandırılması,  manatın  qiymətdən  düşməsinin  qarşısının  alınması, 

büdcə Kəsirinin aşağı səviyyədə saxlanılması, xarici ticarət dövriyyəsində 

tarazlığın əldə olunması və digər məsələlər beynəlxalq maliyyə və Kredit 

təşKİlatları ilə, 

ÜK 

növbədə Beynəlxalq A'^alyuta Fondu və Dünya BanKi 

ilə səmərəli əməKdaşlıqla bağlıdır. 

Dünyanın  inKİşaf  etmiş  bazar  iqtisadiyyatı  öİKələrində  dövlətin 

Kredit-pul  Kİmi  iqtisadi  vasitələri  ilə  iqtisadiyyatı  tənzimləməsi  əsasən 

banKİar,  hər  şeydən  əvvəl,  mərKəzi  banKİar  vasitəsilə  həyata  Keçirilir. 

Kredit-pul siyasətinin isə 3 vacib şərti vardır: 

1)

 

Açıq 

bazarda  əməliyyatlar  aparmaq,  qiymətli  Kağızların  (səhmlər, 

istiqraz  vərəqələri,  aKKreditivlər,  veKsellər,  Kommersiya  çeKİəri  və  s.) 

alqı-satqısını təşKİl etməK; 

2)

 

Uçot-faiz  siyasəti  (banKİarın  MərKəzi  BanKdan  götürdüyü  borc 

üçün faizin səviyyəsinin müəyyən edilməsi); 

3)

 

BanKİar  və  digər  maliyyə  təşKİlatları  üçün  ehtiyatlara  olan 

tələbatın rəsmi Kursunu dəyişdirməK. 

Dünya 

dövlətləri 

arasında 

beynəlxalq 

valyuta 

münasibətlərində 

razılaşdırılmış  siyasət  aparan  dövlətlərin  qruplar  üzrə  valyuta  zonaları 

mövcuddur. 

İştiraKçı  öİKələr  öz  milli  valyuta  ehtiyatlarının  bir  hissəsini  haKİm 

öİKənin  banKİarında  saxlayırlar. 

Bu 

zonalardan  3-nü  gös-  tərməK  olar: 

dollar  zonası 

(ABŞ 

başçılıq  edir),  funt-sterlinq  zonası  (İngiltərə  başçılıq 

edir) və franK zonası (Fransa başçılıq edir). 

Qeyd etməK lazımdır Kİ, valyuta bazarında valyutanın bazar qiyməti 

nisbi  mə’nada  sərbəstdir.  Belə 

K

İ,

 

valyuta  bazarının  vəziyyəti  öİKədə 

işsizlİK,  tədavüldə  olan  pulun  miqdarı  və  sənaye  istehsalının  inKİşaf 

sür’əti ilə sıx surətdə əlaqədardır. 

Valyuta  bazarının  formalaşması,  öİKədə  maliyyə-Kredit  sisteminin 

sabitləşməsi,  öİKənin  maliyyə  bazarının  yaranması,  beynəlxalq  iqtisadi 

münasibətlərin möhKəmlənməsi və milli iqtisadiyyatın dünya təsərrüfatı 

ilə inteqrasiyasının daha da güclənməsinin əsas şərtlərindən biridir. 

663 

---

Azerbaycan dünya iqtisadiyyatı inteqrasiyasında 

XXXVII

 

FƏSIL

,

 AZƏRBAYCAN DÜNYA

 

İQTİSADİYYATI İNTEQRASİYASINDA 

§1. Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadi 

əlaqələrinin formalaşmasının məzmunu 

və əsas istiqamətləri 

Beynəlxalq  iqtisadi  əlaqələr  bir  çox  səbəblər  üzündən  zəruridir. 

Beynəlxalq  iqtisadi  əlaqələr  millətlər  üçün  çoxlu  əmtəə  müxtəlifliyi 

yaradır.  Beynəlxalq  iqtisadi  əlaqələrin  əsasında  isə  ehtiyatlarda, 

zövqlərdə və psixologiyalarda olan müxtəliflİK durur. 

1920-ci  ildə  Azərbaycan  DemoKratİK  RespublİKası  müstəqilliyini 

itirdİKdən sonra xarici iqtisadi əlaqələr Sovet İttifaqının dövlət inhisarı 

altında cəmləşmişdi. Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinin MosKva 

tərəfindən  müəyyən  olunduğu  bir  şəraitdə  respublİKada  bu  sahənin 

idarə  olunması  üçün  hər  hansı  quruma  ehtiyac  duyulmurdu. 

Azərbaycanın iqtisadi əlaqələri şərti olaraq Sovet İttifaqının tərKİbində 

baş  verirdi.  1991-ci  ildə  Azərbaycan  iqtisadiyyatının  sahələri  üzrə 

məhsul  göndərilməsi  (daxili  qiymətlərlə)  cəmi  -12,2  mln.rub 

olmuşdursa,  ondan  xaricə  ixracat  cəmisi  744  min  manat  idi. 

Azərbaycanın  xarici  iqtisadi  əlaqələri  SSRİ-nin  tərKİbində  mübadilə 

əlaqələrindən  16,7  dəfə  az  idi.  Mövcud  bu  əlaqə  də  MosKva  inhisarı 

altında həyata Keçirilirdi. Texnologiyanın, işçi qüvvəsinin hərəKəti isə 

daha çox qapalı və birtərəfli xaraKter daşıyırdı. 

Azərbaycanın  istehsal  etdiyi  məhsul  dünya  öİKƏlərində  özünə  satış 

bazarı  tapa  bilməyən  Komanda  iqtisadiyyatının  texnologiyası  əsasında 

istehsal olunmuş mallardan ibarət idi. 

Siyasi  istiqlaliyyət  əldə  edilməsi  xarici  aləmlə mövcud  olmuş  KÖhnə 

əlaqələr  sisteminə  yenidən  baxılmasını  tələb  edir. 

Bu 

dövrdə 

respublİKamızın  iqtisadi  inKİşafının  əsas  məsələlərindən  biri  xarici 

iqtisadi  əlaqələrin  düzgün  istiqamətdə  qurulması  zərurətini  yaradır. 

Azərbaycan  hazırda  dünyanın 

84 

ÖİKƏSİ  ilə  qarşılıqlı  iqtisadi-  ticarət 

əlaqələrinə  malİKdir.  ÖİKənin  iqtisadi  potensialı,  xammal  və  mineral 

ehtiyatlarla  zənginliyi,  təbii  şəraiti  və  əlverişli  iqtisadi-coğrafi  mövqeyi 

əməKdaşlıq imKanlarını artırır. 

Yeni  iqtisadi  sistemə  Keçidi  normal  həyata  KeçirməK  üçün 

Azərbaycan  daimi  olaraq  beynəlxalq  inteqrasiyaya  qoşulmalı  və  öz 

potensial imKanlarından istifadə edərəK orada fəal iştiraK etməlidir. 

Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatına Keçid prosesi xüsusi mül- Kİyyətə 

əsaslanan on minlərlə müəssisə, cəmiyyət, birlİK, təşKİlat 

664 

---