Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a

1.4.

 

Meşələr  (xarakteristikası,  təbii  artım,  birbaşa  və  dolayı  istifadə, 

antropogen təsir) 

1.5.

 

Su hövzələri (ümumi səciyyəsi, birbaşa və dolayı istifadə xarakteri və 

həcmi, su hövzələrinə və suya antropogen təsir) 

1.6.

 

Balıq  sərvətləri  (ixtiofaunanın  tərkibi,  növlərin  balıq  təsərrüfatı 

xarakteristikası, istifadə üsulları və həcmi, antropogen təsir) 

1.7.

 

Faydalı  qazıntılar  (xarakteristikası,  ehtiyatı  və  ondan  istifadə, 

antropogen təsir) 

1.8.

 

Yerüstü  heyvanlar  (tərkibi,  növlərin  ovçuluq  təsərrüfatının 

xarakteristikası, antropogen təsir) 

1.9.

 

Təbii  komplekslərin  səmərəli  istifadəsi,  mühafizəsi,  bərpası  və 

yaxşılaşdırılması üzrə görülən tədbirlərin ümumi xarakteristikası. 

2.

 

Təbii  komplekslərin  antropogen  dəyişməsi  və  onların  təsərrüfatın 

inkişafına təsiri 

2.1.

 

Təsərrüfat ərazisində təsirlərin yaratdığı dəyişikliklər 

2.2.

 

Təsərrüfata qonşu ərazilərdən təsirlərin yaratdığı dəyişikliklər 

2.3.

 

Antropogen  dəyişilmələrin  iqtisadi  qiymətləndirilməsi,  onun 

təsərrüfatın inkişafına və istiqamətinə təsiri 

2.4.

 

Antropogen  dəyişilmələrin  əhalinin  həyat  tərzinə  və  sağlamlığına 

təsirinin qiymətləndirilməsi 

2.5.

 

Təsərrüfatın  təbii  komplekslərinin  davamlığı  və  inkişafının 

sürətlənməsi  mənafeyinə  onların  səmərəli  istifadəsi,  mühafizəsi,  bərpası  və 

yaxşılaşdırılmasının əsas istiqamətləri. 

3.

 

Təsərrüfat  ərazisində  təbiətin  kompleks  mühafizəsinin  tədbirlər 

sistemi 

3.1.

 

Atmosfer:  yaşayış  məntəqələrində,  yollar  boyu  yaşıllıqların 

salınması; 

təmizləyici 

qurğuların 

tikilməsi; 

texnoloji 

proseslərin 

təkmilləşdirilməsi;  yaşayış  məntəqələri  yaxınlığında  yol  şəbəkəsinin 

yaxşılaşdırılması; avtonəqliyyatın hərəkətinin tənzimlənməsi 

3.2.

 

Su  hövzələri:  Suqoruyucu  meşələrin  mühafizəsi  və  salınması; 

təmizləyici  qurğuların  tikilməsi;  texnologiyanın  təkmilləşdirilməsi  və 

istehsalatda sutəchizatı dövriyyəsini tətbiq etmək; su hövzələrinə gübrələrin və 

pestisidlərin axmasının qarşısının alınması; su hövzələrində su nəqliyyatının 

hərəkətini  məhdudlaşdırmalı  və  nəqliyyatla  su  hövzələrinin  çirklənməsinin 

qarşısının  alınması;  su  təchizatı,  mal-qaranın  su  ilə  təmin  olunması  və 

rekreasiya məqsədilə süni göllərin yaradılması 

3.3.

 

Faydalı  qazıntılar:  faydalı  qazıntıların  çıxarılması  yerlərinin 

səmərəli yerləşdirilməsi; qazıntı yerlərinin rekultivasiyası; faydalı qazıntıları 

istehsal  edən  müəssisələr  tərəfindən  təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  həyata 

keçirilməsinə nəzarətin edilməsi 

3.4.

 

Torpaqlar: tikinti, yol və digər məqsədlər üçün torpaqdan qəna- 

527 

---

ətcəsinə  istifadə  olunması;  tikinti  işləri  və  xam  yerlərdən  istifadə  zamanı 

torpağın  dağılması  və  məhv  edilməsinin  qarşısının  alınması;  aqrokimyəvi 

maddələrlə, çirkab suları ilə torpağın çirklənməsinin qarşısının alınması üzrə 

tədbirlər;  torpaq  eroziyası  və  onun  nəticələrinin  aradan  qaldırılması  üzrə 

kompleks  tədbirlər;  tarlaqoruyucu  meşə  zolaqları,  torpağın  meliorasiyası, 

otlaqların suvarılması, təbii və çirkab süları ilə qənaətlə süni suvarma işlərinin 

aparılması;  torpağın  strukturunun  yaxşılaşdırılması  və  kipləşməsinin 

(mal-qara otarılması, nəqliyyat,. istirahətçilər) qarşısının alınması 

3.5.

 

Çəmənlər  və  otlaqlar:  çəmən-otaq sahələrinin səmərəli ayrılması, 

onların məhsuldarlığının artırılması üzrə tədbirlər; otlaqlarda, xüsusilə meşədə 

və yamaclarda hədsiz mal-qara otarılmasmm qarşısının alınması (hissə-hissə 

otarma üsulunun tətbiqi); aqrokimyəvi maddələrlə çirklənmənin və heyvan və 

insanlarda xəstəlik törədicilərin qarşısının alınması 

3.6.

 

Meşələr: optimal meşə ilə örtülmə faizi yaratmaq və meşə örtüyünün 

məqsədyönlü  yerləşməsini  təmin  etmək,  meşə  təsərrüfatının  düzgün 

aparılması; 

meşə 

yanğınlarına 

qarşı 

tədbirlər, 

meşənin 

meşə 

zərərvericilərindən,  hədsiz  rekreasiya  yükündən,  aqrokimyəvi  maddələrlə 

pozulmasından  mühafizəsi;  yabanı  meyvə  və  giləmeyvə  sahələrinin 

qorunması  və  səmərəli  istifadəsi;  tarlaqoruyucu,  irriqasiya,  yamaclarda 

eroziyaya  qarşı,  suqoruyucu  meşəliklərin  salınması;  rekreasiya  ərazilərinin 

ayrılması 

3.7.

 

Bataqlıqlar:  bataqlıqların  səmərəli  istifadəsi  yolları  (birbaşa  və 

dolayı); bataqlıqların mühafizə tədbirləri; ərazinin bataqlaşmasmm qarşısının 

alınması, bataqlıqların qurudulması 

3.8.

 

Balıqlar:  kürüləmə  yerlərinin  zərərli  antropogen  təsirlərdən 

qorunması; mühüm balıq təsərüfatı su hövzələrinin çirklənmədən mühafizəsi; 

həvəskar  balıq  ovunu  tənzimləmək,  brokonyerliklə  mübarizə;  balıqların 

qırılmasının  («zamor»)  qarşısının  alınması,  təbii  su  hövzələrində  və  süni 

göllərdə balıq yetişdirilməsi, qiymətli balıqların artırılması 

3.9.

 

Həşəratlar:  yabanı  və  kənd  təsərrüfatı  bitkilərini  tozlandıran 

həşəratların mühafizəsi üzrə tədbirlər (mikroyasaqlıqlar yaratmalı və s.), Sarı 

meşə qarışqalarının qorunması 

3.10.

 

Quşlar: həşəratyeyən quşların yuvaladığı yerləri qorumalı, meşədə, 

bağlarda  və  parklarda  quş  yuvaları  düzəltmək,  qışda  quşları  yemlə  təmin 

etmək,  quşlar  yuva  salan  yerləri  yaz  yanğınlarından  mühafizə  etmək,  ot 

biçinini və taxıl yığımını sahənin ortasından kənarına doğru aparmalı; kənd 

təsərrüfatı  üçün  faydalı  və  ov  quşlarının  əsas  yaşama  yerlərini  qoruyub 

saxlamalı;  quşların  yuvalarını  dağıtmağa  və  bro-  konyerliyə  qarşı  mübarizə 

aparmalı;  yerli  yasaqlıqlar  və  «sakitlik  sahələri»  yaratmalı;  ov  qaydalarının 

yerinə yetirilməlini təmin etmək 

528 

---