Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
33 tərbiyəsində bütpərəstlik ayin və mərasimlərinin, meydan tamaşalarının, qəbilə və tayfa adətlərinin müşahidəsi, habelə böyüklərin maddi nemətlər əldə etmələri təcrübələrinin öyrənilməsi mühüm tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edirdi. Uşaqlar böyüklərdən öyrənir, təlim və tərbiyə alırdılar. Mannalıların zəngin şifahi xalq ədəbiyyatı – ağız ədəbiyyatı da olmuşdur. Bu xalqın müxtəlif məzmunlu nağılları, dastanları, müxtəlif janr şerləri, bayatıları olmuşdur ki, bu ədəbiyyat nümunələri gənc nəslin mənəvi tərbiyəsində demək olar ki, dəyərli pedaqoji əsərlər sayıla bilər. Əlimizdə o dövrün ədəbiyatına dair nümunələr olmasa da qədim alimlərin yazılarından onlar barədə müəyyən məlumat, təsəvvür əldə etmək mümkündür. Qədim yunan tarixçiləri yazırlar ki, Manna şahlarının saraylarında şairlər olmuşdur ki, onlar mövzularını, öz şerlərini milli, şifahi xalq dastanları və rəvayətlərindən almışlar. Atropatena ilə bərabər Azərbaycanın şimalında Albaniya dövləti də mövcud idi ki, mərkəzi əvvəlcə Qəbələ, sonra Bərdə şəhəri olmuşdur. Albaniya dövründə Azərbaycanın dövlət idarəçiliyi, maarif və mədəniyyəti xeyli yüksəldi. Alban hökmdarları ölkənin dünyəvi və dini başçısı hesab olunurdular. Mənim Şərq ölkəmi bürüdü kədər, Yayılmış cahana bu qara xəbər. Qoy ellər eşitsin səsimi mənim, Səsimə səs verib ağı desinlər! Sakit həyatımız matəmlə doldu, Bizə soyğunçular müsəllət oldu. Misilsiz bir dövlət çökdü kökündən, O parlaq şüası saraldı soldu. Davdağın bu şerində qoçaq sərkərdə və ağıllı dövlət xadimi Cavanşirin mərd sifətləri, əxlaqi-mənəvi keyfiyyətləri, vətənpərvərliyi tərənnüm edilir, bu keyfiyyətlər gənclərə nümunə göstərilir və bu gün də onun qəhrəmanlığı məktəblilərimizin vətənpərvərlik tərbiyəsində bir nümunədir. Xalqımızın vətənpərvər oğlu, ulu öndərimiz Heydər Əliyev çıxışlarının birində bu barədə belə deyirdi: “Cavanşir və Babək kimi sərkərdələrin qəhrəmanlıqları böyük vətənpərvərlik məktəbinə çevrilmiş, vətənin bütövlüyü, xalqın birliyinin təcəssümü olmuşdur.” 34 3. Zərdüştlük qədim və erkən orta əsrlərdə Azərbaycan, İran, Orta Asiya və bir sıra başqa ölkələrdə geniş yayılmış bir fəlsəfə, ədəbi abidə, pedaqoji fikir və din olmuşdur. Zərdüşt dininin müqəddəs dini kitabı “Avesta” (“Qanun”) adlanır. “Avesta”nın ilkin variantı bizə gəlib çatmamışdır. Bu kitabın yalnız müəyyən hissələri bəzi əlavələrlə, dəyişikliklərlə bizə gəlib çatmışdır. Tədqiqatçı alim B.C.Şərifzadə Zərdüştün vətəninin Azərbaycan olduğunu, onun Savalan dağının yanında, Duruca çayı sahilində doğulduğunu, həm Cənubi Azərbaycanda Savalan dağı, Savalan kəndi, Duruca çayı və Zərdüştlüklə bağlı saysız toponimika və məişət ayinlərinin indi də olduğunu qeyd edir. Professor Ə.R.Yaqubi Zərdüştlük haqqında belə yazır: “Zərdüşt öz əqidəsini ilk dəfə olaraq Azərbaycanda təbliğ etmişdir”. Cənubi Azərbaycan alimi Məhəmməd Tağı Zöhtabı da öz əsərində Zərdüştün vətəninin Azərbaycan olduğunu, “Avesta”nın Azərbaycanda yazıldığını söyləmişdir. O, “İran türklərinin əski tarixi” adlı əsərində yazır: “Zərdüşt dininin ilk ruhaniləri olmuş “Muğ”lar Midiya hökuməti torpaqlarında yaşamışlar” (23,50). Akademik H.M.Əhmədov Azərbaycanda məktəb təhsili dövrünün Zərdüşt məktəbləri ilə başladığını bildirmişdir. Mənbələrdən də məlum olur ki, islamiyyətin yayılmasına qədər Azərbaycanda Zərdüşt məktəbləri daha geniş fəaliyyət göstərmiş, atəşkədə və atəşgahlar Zərdüştlüyün həm ibadət yeri, həm də təlim, tədris mərkəzləri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bunlar da Azərbaycanda məktəb təhsilinin əsasını təşkil etmiş və təməl amillərdən olmuşdur. Bu dövrdə yüksək silkə malik olan şahzadələrin, rütbə sahiblərinin uşaqları Saray məktəblərində gənclərin təlim-tərbiyəsi ilə şahzadələr və yüksək səviyyəli müəllimlər məşğul olurdular. Bu məktəblərdə dövlət üçün kadrlar hazırlanırdı. Zərdüşt məktəblərində təlim “Avesta” duaları, ayinləri və nəğmələri ilə başlayırdı. Daha sonra əlifba və oxu təliminə keçilirdi. Məktəblərdə fiziki tərbiyəyə, uşaqların sağlam həyat tərzinə xüsusi diqqət yetirilir, “Avesta”nın “Xəstələnmə”, “Zəifləmə”- kimi çağırışları əzbərlədilir və ona əməl edilirdi. Xəstəlik, zəiflik, pislik Əhrimanın əməlləri hesab olunurdu. Ox atmaq, nizə tullamaq, üzmək, ov etmək, qurşaq tutmaq kimi fəaliyyətlər fiziki tərbiyənin əsas məzmununu təşkil edirdi. Ona görə də şərə qalib gəlmək üçün sağlam, təmizkar və qüvvətli olmaqla bərabər, məktəbdə dərin bilik almaq tələb edilirdi. Yazıb-oxumaq, bilik qazanmağın mühüm 35 şərti hesab edildiyindən Zərdüştlükdə buna ciddi fikir verilir, uşaqların əqli qabiliyyətləri inkişaf etdirilirdi. Bununla əlaqədar prof. R.L.Hüseynzadə yazır: “Zərdüşt məktəblərində öyrədilirdi ki, insan həmişə mülayim, xoşxasiyyət, adil və xeyirxah, fitnə-fəsaddan,qəddarlıqdan, paxıllıqdan, yalançılıqdan uzaq olmalıdır. O, cəmiyyətin fəal üzvü kimi əkinçiliklə, maldarlıqla məşğul olmalı, bataqlıqları qurudub onun məhsuldar torpağa çevrilməsinə səy göstərməlidir. Zərdüşt məktəblərində yetişən gənc nəslin mənəvi-əxlaqi tərbiyəsinə xüsusi diqqət və əhəmiyət verilirdi. Belə ki, zərdüştlüyün əxlaqi idealı xeyirxahlıq, ədalət, yaxşılıq olduğundan Zərdüşt təlimində yaxşılıq və pislik anlayışı kəskin şəkildə qoyulur və bunların mahiyyəti açılır: “Anlayan adam gərək pisi deyil, yaxşını seçə” fikri irəli sürülür” (23,48). Zərdüşt məktəblərində ibtidai təhsil 7 yaşdan 15 yaşa qədər davam edirdi. Ibtidai təlim ilə məşğul olan müəllimə “Hirbod”, şagirdlərinə isə “Həvişt” deyilirdi. Ibtidai təhsil səhər tezdən xüsusi mərasimdə və dua ilə başlayırdı. “Avesta” duaları dini ayin və mərasimlərin, nəğmələrin öyrədilməsi, əzbərlədilməsi ibtidai təhsilin əsas məzmununu təşkil edirdi. Ona görə də ruhanilər “Avesta” dualarında “Elm ilahəsi”ndən qüvvətli hafizə diləmişlər. Oğlan uşaqlarının 7 yaşı tamam olandan sonra onlara müqəddəs köynək geyindirilir, onları münəccimlərlə bir sıraya üzü günəşə doğru düzüb dini “Avesta” ayinlərini əzbərlədirlər: “Mən vəd edirəm ki, Zərdüştlüyə sadiq olacam. Mən xeyirxah fikrə, xeyirxah sözə, xeyirxah əmələ inanıram.” Bundan sonra uşaqlara hədiyyələr verilirdi. Bu məşğələ gündə 5 dəfə təkrar edilirdi. “Avesta”da insanların yüksək məqsədə, xoşbəxtliyə çatmasında müəllimin roluna yüksək qiymət verilməklə bərabər, həm də bunun əksi olaraq göstərilir ki, pis müəllim isə uşağın şüurunu, əqlini pozar, onu bədbəxt edər: “Pis müəllim şüuru korlar, sözün mənasını çatdırmaz, ağlın inkişafını dayandırar, təlim-tərbiyə işini fəsada çevirər. Nəticədə həyatın təbii axınına və gözəlliyinə zərər yetirər” (23,49). “Avesta”da ataların vasitəsilə övlada verilən tərbiyəyə dair xüsusi fəsil ayrılmışdır. Həmin fəslin xülasəsində deyilir ki, təlim-tərbiyə varlığın bünövrəsi kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Hər bir şəxs müəllim və tərbiyəçilərin vasitəsilə yazıb oxumağı öyrənməli, həm də özünün sağlamlığına ciddi fikir verməlidir. Yalnız bu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|