CüMŞÜd nuriyev
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
Azərbaycan ən yaxın qonşusu olan Gürcüstanla iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində münasibətlərin qurmağa başlayır. Yeri gəlmişkən bir şeyi qeyd edək ki, 1918-20-ci illərdə Ermənistanla iqtisadi əməkdaşlıq barədə heç bir sənəd yoxdur. Ancaq Azərbaycanın Ermənistana humanitar yardımı haqqında bir arxiv materialı vardır ki, bu barədə sonra məlumat verəcəyik. 1919-cu il martın 2-də Tiflis şəhərində Azərbaycan və Gürcüstan hökumətlərinin birgə yığıncağı keçirilir. Yığıncağın protokolunda göstərilir ki, əsas məsələ “Azərbaycanla Gürcüstan arasında ticarət-gömrük sazişi”dir. İclasa rəhbərliyi Gürcüstanın Maliyyə naziri edir. Yığıncaqda Gürcüstan tərəfdən hal mübadiləsi üzrə komitənin sədri, Gürcüstan Baş Gömrükçüsünün köməkçisi, Azərbaycan tərəfdən Maliyyə Nazirliyinin Gömrük şöbəsinin rəis əvəzi (A.P, Lebedev), Gömrük bölməsinin müdir əvəzi (A.A.Molçanov) və Bakı Gömrük İdarəsinin rəisi (L.İ,Budanski) iştirak etmişdir. Gürcüstanın Maliyyə Naziri Sazişin layihəsini təqdim etdikdən sonra, müzakirələr zamanı razılaşdırılır ki, ölkələrin iqtisadi inkişafına 2 hal mənfi təsir göstərir: 1) malların ixracının qadağan olunması; 2) gömrük ödənişlərinə cəlb olunmanın müxtəlif xarakterli olması. Qarşılıqlı razılaşma əsasında tərəflər razılığa gəlir və saziş imzalanır. Gördüyünüz kimi, kifayət qədər problemləri olan Azərbaycan Respublikası iqtisadi əməkdaşlığa və iqtisadi inkişafa xüsusi önəm vermişdir. Hakimiyyətə gəldikdən qısa bir müddət sonra, yəni 1918-ci ilin oktyabr ayında gömrük işçilərinin aylıq əmək haqqı, tutduqları müvafiq vəzifələrə uyğun olaraq 1,5-2 dəfə artırılmışdır. Bəzən bu artım daha böyük olmuşdur. Məsələn, əgər Bakı Gömrük İdarəsinin rəisi 1918-ci ilin mart ayında 3900 rubl alırdısa, bu rəqəm həmin ilin oktyabrında 6600 rubl, 1919-cu ildə isə daha iki dəfədən çox artırılaraq 14100 rubla çatdırılmışdır. Gömrük nəzarətçiləri dərəcəsindən asılı olaraq, 1918-ci ilin oktyabr ayında 5400- 6000 rubl alırdısa, 1919-cu ildə məvacib 10466-12125 rubl arasında dəyişirdi. Tərcüməçilər isə müvafiq olaraq 1918-ci ildə 4800 rubl. 1919-cu ildə isə 9432 rubl əmək haqqı alırdı. Baş mühasibin əmək haqqı 5-ci dərəcəli gömrük nəzarətçisinin məvacibi ilə eyni idi (10466 rubl). 1919-cu ildə Bakı gömrükxanasında 9 nəfər nəzarətçi, 4 nəfər mühasibat işçisi, bir tərcüməçi, bir gəmi yoxlayıcısı, bir pakarauz yoxlayıcısı, 15 nəfər pakqauz və gəmi yoxlayıcılarının köməkçiləri, 25 nəfər dəftərxana məmuru, 90 nəfər isə gömrük yoxlayıcısı var idi. Ümumiyyətlə, Bakı gömrükxanasının şəxsi heyəti 155 nəfərdən ibarət idi. 1919-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Gürcüstanla sərhədində aşağıdakı gömrük təşkilatları fəaliyyət göstərirdi: 1) Poylu Gömrükxanası - II dərəcəli Azərbaycan dəmir yolunun Poylu stansiyasında 24 avqust 1918-ci ildən fəaliyyət göstərirdi. Rəisi Q.N.Popov idi; 2) Saloğlu Gömrük postu - Elisavetpol quberniyası Qazax uyezdinin Saloğlu kəndində 1 dekabr 1918- ci ildən fəaliyyətdə olub. Rəisi İ.İ.Qoliuski idi; 3) Şıxlı Gömrük postu - Elisavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax yezdinin Şıxlı kəndində 1 dekabr1918-ci ildən fəaliyyətdə idi. Rəisi V.Q.Xersonski olmuşdur; 4) Balaxanı Gömrükxanası - II dərəcəli, Zaqatala quberniyasının Balakən kəndində 1.12.1918-ci ildən fəaliyyətdə olmuşdur. Rəisi Y.F.Kuppe idi; 5) Maqalo Gömrükxanası - III dərəcəli, Zaqatala quberniyasının Maqalo kəndində 01.12.1918-ct ildə açılmışdır. Rəisi S.M.Voronin idi; 6) Qabaqçöl Gömrük postu - Zaqatala quberniyasının Qalaqçöl (sənəddə Kovaxçöl kimi qeyd olunub - müəllif) kəndində 01.12.1918-ci ildə açılmışdır. Rəisi Q.İ.Fedrov idi; 7) Marınçay Gömrük postu - Zaqatala quberniyasının Marınçay kəndində 01.12.1918-ci ildə açılmışdır. Rəisi M.A.Qadomski olmuşdur. Bu siyahını verməkdə iki məqsədimiz var. Birincisi, gördüyümüz kimi müstəqilliyini qazanan ADR qısa bir zaman ərzində, təxminən 4 aydan sonra Rusiya, Gürcüstan və Ermənistanla sərhəd bölgəsində 50-dən çox Gömrükxana, gömrük postu və karantin-nəzarət postu açmışdır. Bunlardan 18-i Gürcüstanla sərhəddə, 20-si Ermənistanla sərhəddə, qalanı isə Rusiya ilə sərhəddə açılmışdır. Eyni zamanda 10-dək gömrük orqanı İranla sərhəddə açılmışdır. Bunlar barədə daha ətraflı məlumatlarla sonra tanış olacaqsınız. İkincisi, 100 ildən çox Rus İmperiyasının tərkibində olan Azərbaycanda qəsdən bir dənə də olsun milli gömrük işçisi yetişdirilməmişdir. Məhz ona görə də Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə bütün gömrük təşkilatlarına qeyri-türklər rəhbərlik edirdi. Bu isə həm gömrük işinin təşkilində ciddi problemlər yaradırdı, həm gömrük işinin türkcə aparılmasını istisna edirdi, həm də hakimiyyətdə olan Müsavat Partiyasının imicinə ciddi ziyan vururdu. Daha doğrusu, İmperiya həm ölkə daxilində, həm də ölkədən kənarda hakimiyyətdəkilər haqqında bacarıqsız təcrübəsizlər kimi bir fikir formalaşdırırdı. M.Ə.Rəsulzadənin devrilməsinin əsas səbəblərindən biri də, rus təfəkkürlü və rus dilli dövlət məmurlarının hakimiyyətdə həddən çox təmsil olunması olmuşdur. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, gömrük işinin təşkili sahəsində bir çox işlər görülürdü. Azərbaycandan aparılan mallar üçün müvəqqəti tarif qüvvəyə minmiş, xaricdən gətirilən əsas əmtəələr isə gömrük rüsumlarından azad edilmişdir. 12
21 oktyabr 1918-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunan “Müvəqqəti Tarif” cədvəlinə görə ölkədən çıxarılan aşağıdakı mallar ixrac gömrük rüsumuna cəlb olunurdu. 1. Düyüdən başqa digər taxıl məhuslları, o cümlədən kartof, noxud və paxlalılar
-
hər puda görə 20
rub. 2. Düyü
30 rub. 3. Un və hər cür yarmalar 30 rub.
4. Çörək, bişirilmiş
40 rub.
5. Mal, qoyun və digər piylər
20 rub. 6. Pendir, hər cürəsi
20 rub. 7. Yumurta hər 100 ədədinə görə
10 rub. 8. İnək və qoyun yağı, hər puda görə
20 rub.
9. Kürü 100 rub. 11. Balıq, qurudulmuş, duzlu və s.
15 rub. 12. Ev heyvanları: At
- hər başa görə 20 rub.
İri buynuzlu mal-qara 25 rub. Xırda
buynuzlular 15 rub. 13. Tərəvəz, hər cürü
- hər puda görə 2
rub. 14. Meyvə və giləmeyvə, təzəsi
2 rub qurudulmuşu
5 rub. 15. Qoz, şabalıd
3 rub. 16. Çay 200 rub. 17. Tütün
40 rub. 18.
Papiros
- hər ədədə görə
2 qəpik. 19. Qənd, bal
hər puda görə 100
rub. 20. Araq, konyak
2 rub.
21. Çaxır
50 qəp.
Çəlləklə olduqda
- hər vedrəyə görə 1
rub. 22. Sirkə
3 rub. 23. Duz
- hər puda görə 1 rub.
24. Balıq yağı 100 rub. 25. Buynuz və dırnaqlar
1 rub.
26. Tüklər,
- hər cürəsi
10 rub.
27. Lələk və digər tüklər
- hər puda görə 10 rub.
28. Yastıq və tük balışlar
5 rub.
29. Piy
(vosk) 20 rub. 30. Şomular -
hər cürəsi
80 rub.
31. Dərilər: aşılanmamış
10 rub.
aşılanmış
40 rub. 32. Dəri məmulatları 120 rub. 33. Gön çarıqlar
40 rub. 34. Rezin məmulatları
100 rub.
Siyahıdan göründüyü kimi, Azərbaycandan xaricə təxminən 40-dan çox adda mal çıxarılmış. Bu həm ötən əsrin əvvəllərində ölkədən ixrac olunan malların çeşidləri haqqında təsəvvür yaradır, həm də dövlətin iqtisadi ticarət siyasətindən milli maraqları qoruması barədə kifayət qədər məlumat verir. Ölkəyə rüsumsuz gətirilən malların çeşidləri də çox müxtəlifdir: 1. Taxıl və taxıl məhsulları, kartof, noxud, düyü 2. Un, vermişel və makaronlar 3. Hər cürə meyvə və tərəvəzlər 4. Şirniyyat 5. Çay, qənd, bal 6. Yağ, pendir 7. Tütün 8. Duz, sabun - hər cürəsi 9. Heyvan və heyvan məhsulları 10. Şam, dəri və hər cür dəri məmulatları 11. Meşə materialları və onlardan hazırlanmış məhsullar
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|