CüMŞÜd nuriyev
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
yaradılmış Bakı Karantin-Gömrük dairəsinə tabe edilmişdir. Dairənin idarə edilməsi üçün 3 (Dairənin rəisi, tapşırıq üçün məmur və katib) ştat ayrılmışdır. Bakı Karantin-Gömrük kontoru 1-ci dərəcəli hesab edilməklə bərabər, 18 ştat (rəis, karantin üzrə direktor-həkim, katib-xəzinadar, 2 rüsum yığan, nəzarətçi, tərcüməçi, gəmi baxıcısı və 10 gömrükxana yoxlayıcısı) ayrılmışdır. Həmin Əsasnamənin 4-cü paraqrafına görə Naxçıvan sahəsində aşağıdakı gömrük təşkiləatları tabe edilmişdir: 1. Naxçıvan Baş Karantin-gömrük Kontoru və Culfa Karantin gömrükxanası; 2. Şərur Karantin-gömrük Zastavası - ikinsi dərəcəli; 3. Ordubad Karantin-gömrük Zastavası - ikinsi dərəcəli; 4. Ayırıcı karantin-gömrük Postları: Şahtaxtı postu; Naxçıvn postu; Ordubad postu; Aladərə postu; Bazar postu. 5. Erivan Tranzit Postu. Əsasnamənin 5-ci paraqrafına görə Bakı Karantin-gömrük Dairəsi iki sahəyə ayrılır: 1. Cəbrayıl - Erivan Quberniyasından İran sərhəddi boyu Astara çayına qədər olan məsafə buraya aid edilir; 2. Bakı - Bakı Quberniyasının Xəzər dənizinin sahili boyu Astara çayından başlayaraq Dağıstan Vilayətinə qədər olan sərhəd məsafəsi buraya aid edilir. Cəbrayıl sahəsinə aşağıdakı gömrük təşkilatları daxil edilir: 1) Cəbrayıl Karantin-gömrük Kontoru, ikinci dərəcəli; 2) Biləsuvar Karantin-gömrük Zastavası, birinci dərəcəli; 3) Ayırıcı karantin-gömrük Postları: Dağlıq Bəhramtəpə postu; Aslandüz postu; Maralyan postu; Xudafərin postu. Bakı sahəsinə aşağıdakı gömrük təşkilatları daxil edilir: 1) Astara Karantin-gömrük Zastavası - birnci dərəcəli; 2) Nizova Karantin-gömrük Zastavası - üçüncü dərəcəli; 3) Karantin-gömrük Zastavası - üçüncü dərəcəli: Kür deltası zastavası; Salyan zastavası; Pereval zastavası; Lənkəran zastavası. 4) Apşeron Daimi karantin-gömrük Postu; 5) Bakı ayırıcı karantin-gömrük Postu. Əsasnamənin 11 bölməsində Naxçıvan Baş Karantin-gömrük Kontoru və Culfa Karantin
gömrükxanasına gömrük işlərini həyata keçirmək və karantin işlərini təşkil etmək üçün 150 ştat ayrılmışdır. Bu ştatlardan yalnız 12-si (bunlardan 9 nəfəri gömrükxana işçisi, 3 nəfəri isə karantin işçisidir) Erivan tranzit postuna ayrılmışdır. Bakı sahəsi üçün isə 255 ştat (bunlardan 200 nəfəri gömrük məmuru kimi, 55 nəfəri isə karantin xidmətinin işçisi kimi nəzərdə tutulmuşdur) ayrılmışdır. Arxiv sənədlərini araşdırarkən başqə bir məsələdə diqqətimizi çəkdi. Belə ki, Rus İmperiyasının əvvələr və Sovetlər şəklində fəaliyyət göstərdiyi vaxtlarda mərkəz tərəfindən təsdiq edilmiş bütün ştat cədvəllərində üstünlük həmişə qeyri-türklərə verilmişdir. 17 may 1861-ci ildə Qafqaz Canişinin Tiflis Şəhərində imzaladığı Əmrdə Bakı Karantin-gömrük idarəsinin rəisi Avtonomovu, digər bir rus Triroqov əvəzlədiyi göstərilir. Sonuncu Bakıya Tiflis gömrükxanasından göndərilir. Cəbrayıl Karantin-gömrük kontoruna Zaqafqaziya Karantin-gömrük darirəsindən Şamxarov, Astara karantin-gömrük Zastavasına isə Xanjalov təyin edilir.
1868-ci liin aprel ayında tərtib olunmuş Bakı və Naxçıvan Karantin-Gömrük Dairələrində çalışan dövlət məmurlarının siyahısına baxanda da, bir daha buna əmin oluruq. Bakı Karantin-Gömrük dairəsinin bütün rəhbərliyi ruslardır (Dairənin rəisi Savenkov, Bakı kontorunun rəisi isə Dolinindir). Bütün heyətin tərkibində yeganə türk olan və mirzəlik edən Rza Qulu Əliyev işdən çıxarılmışdır. Bakı kontorunda isə cəmisi 2 türk (Zeynalabadan Əliyev və Nəsrulla İmam Əliyev) köməkçi vəzifəsində çalışmışdır.
8
Azərbaycan ərazisində olan digər gömrük təşkilatlarının - Astara Zastavsının (Smirnov), Lənkəran Zastavasının (Mixaylov), Salyan Zastavasının (Kolomski, cəmi bir türk-Mirzə Məmməd Nağıyev işləyib), Nizova Zastavasının (Qonorski), Qızılağac Zastavasının (Rulev), Cəbrayıl Karantin-gömrük Kontorunun (Veselyanov, bir türk – Mirzə Əvəz Bəy Məmmədov), Biləsuvar Karantin-gömrük Zastavasının (Pavlenko), Aslandüz postunun (Qriqoryev), Xudafərin postunun (Zlotov), Maralyan postunun (Qrişin), Bəhramtəpə postunun (Atabəyov), Naxçıvan Baş Karantin-gömrük Kontorunun (Karakuşin), Culfa Karantin gömrükxanasının (Kondratiç), Şərur Karantin-gömrük Zastavasının (Arutyunov), Ordubad Karantin-gömrük Zastavasının (Ostolnov, 2 türk – Taitiyev və Şamlarov çalışıb), Şahtaxtı postunun (Nuvarov), Ordubad postunun (Yelstratov), Aladərə postunun (Abbasov), Bazar postunun (Vartanov), Erivan Tranzit Postunun (Arakelov) rəisləri (cəmi ikisi – Bəhramtəpə və Aladərə istisna olmaqla) və işçi heyəti (350 nəfər işçidən cəmisi 8-i türk olmuşdur) tamamilə ruslardan və qismən ermənilərdən ibarət olmuşdur. Hətta 3 gömrük təşkilətının rəisləri belə ermənilər təyin olunmuşdur. Bu siyasət 1970-ci ilə qədər davam etmişdir. İmperiyanın əsas məqsədi yerli peşəkar kadrların yetişməsinin qarşısını almaq olmuşdur və etiraf edək ki, onlar həmin müddət ərzində məqsədlərinə tam nail ola bilmişlər. Rusiya imperiyası Maliyyə nazirliyinin Gömrük yığımları Departamentinin 30 noyabr 1888-ci il tarixli 21896 saylı göndərişində bildirilirdi ki, 9 dekabr 1846-cı ildən qüvvədə olan 12 saylı qərara dəyişiliklər edilir. Yeni düzəlişə görə Departamentə ancaq qanunsuz silahlar deyil, həm də müsadirə olunmuş bütün mallar təhvil verilməlidir. Yeni ərazilərin işğalı hesabına Rusiyanın iqtisadi İnkişaf potensialı artdığı üçün yeni təkmilləşdirilmiş “Gömrük tarifi” (1891) və “Gömrük nizamnaməsi” (1892) qəbul olundu. Yeni nizamnaməyə görə Rusiyanın Avropa və Asiya hissəsində gömrük işlərinin tənzimlənməsində vahid qaydalar tətbiq olundu. Eyni zamanda, sahil zonası və dəniz sahilindən 3 dəniz milində yerləşən sular da gömrük zonası elan edildi. 1897-ci il dekabr ayının 8-də “Rusiyanın Avropa hissəsi və Qafqazda gömrük təşkilatlarının ştatları” barədə qanuna əsasən Bakı Karantin - Gömrük kontoru Bakı Gömrük dairəsi idarə heyəti tabeliyində Bakı gömrükxanasına çevrilir. XX əsrin əvvəllərində, Rusiya dövlətinin gəlirləri içərisində gömrük yığımları spirtli içkilərin ticarətindən əldə olunan gəlirlərdən sonra ikinci yeri tuturdu. Bu dövrdə rusiyada inqilabı hərəkat gücləndiyi üçün gömrük orqanlarının işi ikiqat artmışdır. Bakı inqilab şəhəri olduğu üçün İmperiyanını diqqəti Bakıya yönəlmişdir. Bunu əldə etdiyimiz gömrük sənədləri də təsdiq edir. 31 Dekabr 1901-ci ildə gömrük işçilərinin imzaladığı protokolda yazılırdı:
"AKT Biz, aşağıdı imza edənlər, bu protokolu ona görə tərtib etdik ki, bu gün bəyannamə üzrə S.Ginzburqun adına göndərilən posılkanın dibində, ikiqat karton təbəqələrin arasında Sosial-demokratların qəzeti olan "İskran"nın çap klişelərini aşkar etdik və götürdük. Bakı Gömrük idarəsi rəisinin göstərişi ilə S.Ginzburqun adına gələn digər posılkalar da açılanda, oradan sildlənmiş şəkildə olan dövri jurnalları aşkarladıq. Gördüklərimizi imzalarımızla təsdiq edirik.
Mütəxəssis: Tiqunov Dəftərxana məmuru: Baykov Gömrük yox lyıcısı: Konişev"
Arxiv sənədlərinə əsasən müəyyənləşdirmək olur ki, təxminən Bakı gömrükxanasından hər ay orta hesabla 700-750 nəfər keçirmiş. Məsələn, 1902-ci ilin Aprel ayı ərzində Bakı gömrükxanasından aşağıdakı ölkələrin vətəndaşları keçib getmişlər: Avstriya-Macarstan -2; Belçika -4; Buxara - 2; Böyük britaniya - 7; Almaniya - 2; Yunanstan - 7; İran - 619; Rusiya - 84; Türkiyə - 5; Fransa - 12; İsveçrə - 1. Bakı gömrükxanası 1 iyun 1911-ci ildə Tiflisdəki Qafqaz Gömrük dairəsinin idarəçiliyinə tabe etdirilir. 1911-ci ildən 1918-ci ilə qədər Bakı Gömrüyü Senat tərəfindən 21 yanvar 1911-ci ildə təsdiq edilmiş “Rusiya İmperiyası Gömrüklərinin Nizamnaməsi” əsasında fəaliyyət göstərmişdir. Bu dövrdə gömrükxana idxal və ixrac mallarının gömrük müayinəsini, gömrük rüsum və yığımlarının tutulmasını, gömrük anbarlarında gömrük sərhədini keçən malların müvəqqəti saxlancını, malların keçirilməsinə nəzarəti həyata keçirirdi. Gömrüyün funksiyalarına həm də, yoluxucu xəstəliklərin müəyyən edildiyi tədbirdə bütün sərnişinlərin və gəmi heyətinin sahildə müəyyən olunmuş müddətlərdə təcrid edilməsi də daxil idi. Sizlərə Culfa gömrükxanasının 30 oktyabr 1917-ci ildə tərtib olunmuş malların müsadirə Siyahısı qovluğunun üz qabığını təqdim edirik (Şəkil 6). Məqsədimiz Azərbaycan ərazisində fəaliyyət göstərən gömrükxanaların apardığı işlərin kefiyyəti və növləri barədə məlumatlandırmaqdır.
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|